Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Eene nieuwe beschryving van Petersburg, de hoofdstad des Russischen ryks.

(Uit Letters from Scandinavia, kortlings in 't Engelsch uitgegeeven.)^(*).

De Stad Petersburg, met alle haare staatlyke Paleisen en schitterende Daken, is te midden van een Woud gelegen, zo woest en dor als een in de Noordsche Ge-

(*) Deeze Brieven draagen het Jaartal van 1789. Dit Werk kwam in 1795 uit.

[p. 335]

westen. Dezelve levert eene bewonderenswaardige schildery op van 't geen magt en vernuft kunnen uitvoeren. Onafhanglyk van de hand der Kunst, is de Neva haar éénig cieraad. Een doodsch, zandig, vlak, land, bedekt met kreupelhout, omringt die Stad aan alle zyden. Een klein aantal elendige Hutten, hier en daar verstrooid, voltooijen het tafereel.

Czaar peter zag niet om na de schoonste maar de nuttigste plek gronds, om 'er de Hoofdstad zyns Ryks te stichten. Handel te bevorderen was zyn eenig doelwit. Petersburg is de Koopmarkt voor den Zeehandel: Moscow voor 't geen de Landhandel oplevert.

Het Russisch Ryk, zich over een groot gedeelte van Europa en Asia uitstrekkende, moest in elk Ryk, waar uit het bestaat, eene Hoofdstad hebben. Tobolsky is de Hoofdstad der Russische Heerschappye onder de Noordpool, en grenzende aan China; Petro Paulousky van de Oosterlyk gelegene landen, digtst by America en Japan; Orenburg van de Landschappen digt by Tartarye en Indie; Casan en Astrakan zyn de Hoofdsteden der Ryken van dezelfde benaamingen op de Persische grenzen; Cherson van de Krim en de daar aan paalende Ryken; en Kioff en Mohilow van de Ukraine en Klein en Wit Rusland, liggende by Turkyen en Poolen.

De Stad Petersburg is niet als 't ware opeengepropt; zy spreidt zich uit als de vleugels des Keizerlyken Adelaars. Het voornaamste gedeelte staat op 't vaste land en de zuidlyke oevers van de Rivier Neva. - De tweede afdeeling, Oud Petersburg genaamd, ligt op verscheide Eilanden na den noordlyken oever. - De derde afdeeling, of Williams Eiland, in 't midden van de Neva, tusschen de twee andere.

De Rivier de Neva, de geheele Stad in haaren loop omvangen hebbende, ontlast zich in den Finlandschen Golf, onmiddelyk beneden de Stad gelegen. De oude Stad, oorspronglyk op één eiland gesticht, 't welk dien naam droeg, strekt zich thans over verscheide mindere uit. Dezelve is zeer ongeregeld gebouwd, en bestaat meest uit houten huizen. Hier egter treft men de voorwerpen aan, die de aandagt meest trekken - de Citadel, waar in de Hoofdkerk is, een sraai gebouw, met een vergulden tooren, welks glinsterende grootheid het oog van eenen verren afstand trekt, en den grond aanwyst, waar het gebeente rust van peter den I en catharina de I,

[p. 336]

de Keizerin, de Lyflandsche Dorpelinge. Dit mag het Russisch Mecca heeten, en geenen, dan Ongeloovigen, zullen verzuimen derwaards eene Bedevaart af te leggen. Mahometh's schitterend bedrog trekt na Mecca zwervende Turken en Arabieren, by groote hoopen; maar het Graf van peter den I lokt den Wysgeer zo wel als den Krygsman, uit alle oorden van het verlicht Europa; de eerste om den Wetgeever te bewonderen; de laatste om de beenderen van scanderbeg aan te raaken!

De Boot, die Czaar peter het denkbeeld inboezemde om eene Scheepsmagt aan te bouwen, wordt zorgvuldig bewaard in een klein huis, digt by het Graf van dien Vorst, en draagt den naam van den kleinen Grooten Heer. Eer dit Reliek hier geplaatst werd, hadt 'er te Kroonstad een Scheepsnaaziening plaats. Deeze Boot hadt de eer van de Admiraals Vlag te voeren, en werd door de geheele Russische Vloot met eereschooten begroet^(*).

Eenigen geeven voor, dat de Russische Natie nog niet beschaafd is, dat peter alleen de beschaaving, het invoeren van Kunsten en Weetenschappen, begon. Welk een bekrompen denkbeeld! Als het werk voltrokken zal weezen, zal het vrylyk het zyne mogen genaamd worden. Zullen volgende Vorsten zich te laag gesteld rekenen, wanneer zy Leerlingen van deezen onsterflyken Man genaamd worden? Hy gaf het plan des gebouws, hy lag de grondslagen, hy trok een gedeelte van het muurwerk op. Volgende Monarchen mogen zyne Steendraagers, Werklieden, Timmermans, Schilders en Opcierders, heeten.

Catharina de II steekt onder de Werklieden van peter het meest uit, en heeft zulke fraaije verbeteringen gemaakt op het oorspronglyk gelegde plan, dat het in zo verre haar eigen mag heeten. De byl was 's Keizers geliefde werktuig; het werk, 't geen hy daar mede vervaardigde, was nuttig, maar onbeschaafd. Hy scheen des overtuigd, en riep reeds vroeg den bystand eener Vrouwe in. Eene andere catharina is hem gebooren. De schoone

(*) De herkomst van deeze Boot, het beginzel der Russische Zeemagt. verdient nageleezen te worden, in de Beschouwing der Maatschappy en Zeden in Poolen, Rusland, Zweeden en Deenemarken, door william coxe, (III Deel, bl. 57.) Dit Werk is, eenige jaaren geleden, by den Uitgeever deezes, j. yntema, gedrukt.

[p. 337]

Kunsten gaan met die des Oorlogs, des Landbouws en des Koophandels, hand aan hand.

Van Oud Petersburg gaat men over een Schipbrug na Williams Eiland. Aan de Noordzyde en tegenover de oude Stad vindt men de Kaaijen, de Beurs, het Tolhuis en de Pakhuizen. - In de Rivier, tusschen Oud Petersburg en Williams Eiland, liggen alle de Schepen, die na Kroonstad de voortbrengzels van Rusland brengen, na de grootere vreemde Schepen, die tot Petersburg niet kunnen opvaaren; het kanaal aan den mond der Riviere te naauw en te ondiep zynde. - Deeze eigenste Schepen voeren desgelyks van Kroonstad alle goederen aan die van buiten inkomen brengen ze aan het Tolhuis om de inkomende regten te betaalen.

De Zuidzyde van Williams Eiland ligt tegenover de nieuwe Stad Petersburg. Hier vindt men een fraaije reeks Huizen, onder deezen de Keizerlyke Academie en het Museum. De Keizerlyke Academie der Weetenschappen is een groot Gebouw, en ryklyk met inkomsten ter instandhoudinge begiftigd. De Hoogleeraars zyn uitsteekende Mannen in het Ryk der Letteren, en uit verscheide Volken herkomstig. Haare Keizerlyke Majesteit kiest, om deeze Stichtingen te vercieren, Mannen van verdiensten, waar zy dezelve kan vinden.

Het Museum is aan den hoogsten en oosthoek van Williams Eiland gebouwd, tegenover het Keizerlyk Paleis, op het vaste land ten Zuiden, en de Citadel ten Noorden. De westhoek van dit Eiland reikt tot den mond van de Neva. Het Museum mag een klein Pakhuis heeten, 't welk in 't klein de onderscheide voortbrengzels des Ryks bevat. De wereld der Russische Heerschappye levert alleen stoffe tot een Museum op: nogthans zyn 'er geen kosten gespaard om de Verzameling te volmaaken met de keurigste voortbrengzelen van andere Wereldoorden en Gewesten. Hier kan de liefhebber der Natuurkunde en des Koophandels even zeer zyne nieuwsgierigheid boeten; de een ziet met verrukking de goud-, zilver- en lood-aderen in de natuurlyke erts; de ander berekent hoe veel zuiver metaal een honderd pond gewigts dier Delfstoffe zal voortbrengen.

Het Cadetten-Corps, of de Krygsschool, voorheen het Paleis van Prins menzikoff, ligt tusschen de Academie der Weetenschappen en het Museum. Dit is de Kweekschool van jonge Krygshelden, de Zoonen van Edellieden en

[p. 338]

andere aanzienlyken. Uit deeze Kweekschool van Mars worden de Krygsofficieren gekoozen. Het Paleis van Prins menzikoff werd tot het tegenwoordig gebruik bestemd door den Graaf munich. Eene menigte van daar aan toegevoegde Gebouwen dient tot huisvesting en geryf deezer jonge Lieden.

De Geschiedenis van menzikoff is romanesk. Van den laagsten stand tot dien van Prins verheeven, draaide het rad der fortuine zodanig, dat hy onderkwam; nogthans bleef, in allen stand en lotwissel, de Krygskunde zyne geliefde Weetenschap. Geduurende zyne verbanning na Siberien, was de tafel zyner hutte altoos bedekt met Kaarten en Plans van de Landen en Plaatzen, waar men den oorlog gevoerd en de veldslagen gestreeden hadt; zich nog verlustigende in 't geen zyn val veroorzaakt hadt, en herdenkende aan zyne vernedering. In de daad, het moet zyne schim bevredigen, dat zyn geweezen Paleis nog ten Kweekschool der Krygskunde strekt!

Behalven deeze reeks Gebouwen op den oever van de Neva, en eene andere Straat, bestaat het grootste gedeelte van dit kwartier uit houten huizen. Deeze zyn zeer geregeld gebouwd in straaten, die elkander met rechte hoeken doorsnyden. Door de straaten loopen kanaalen; maar de gelykheid des gronds doet het water stil staan, 't welk in den Zomer een lastigen stank verwekt. Zy dienen nergens toe, en het was, myns oordeels, best, ze te vullen.

Een Schipbrug tegenover het Cadetten-Corps, over de Neva, maakt de gemeenschap van Williams Eiland met het groot kwartier van de Stad op het vaste land. Als men over deeze Brug gaat, ziet men van vooren het Ridderlyk Standbeeld van peter den I, aan den overkant der Riviere opgerigt: het Paard, op den top van eene rots zich grootsch verheffende, en in de lugt steigerende, schynt bewust wien het draagt; ‘het riekt den kryg van verre, en zyn nek is met den donder bekleed.’ Rondsom het Standbeeld vindt men altoos verscheide Russen, die den een of anderen Leevensbeschryver omringen. Zonder iets van de Russische taal te verstaan, kan men uit de gebaaren des Spreekers en de houding der Toehoorderen gereed verneemen, wanneer hy van den Slag te Narva, of de Overwinning van Pultowa, spreekt. Zy voegen 'er in deeze redenvoeringen by, dat Czaar peter op die eigen rots, welke nu zyn Standbeeld onderschraagt, stondt,

[p. 339]

toen hy het Zweedsche Leger, vlugtende, het slagveld zag verlaaten.

‘Wanneer (dit is de zeer juiste aanmerking van den Heer falconet, over dit door hem vervaardigd Standbeeld) een heerlyk Gedenkteken moet vervaardigd worden, ter gedagtenisse van een Vorst, die groote daaden verrigt heeft in verscheidene en zelfs in tegen elkander over staande betrekkingen - als hy overwinningen in den oorlog behaald - als hy verstandige wetten gegeeven - als hy in tyd van vrede inrigtingen gemaakt heeft, strekkende tot volksheil - dan kan eene lofreden, over hem uitgesprooken, over dit alles loopen; maar in een Standbeeld, 't welk slegts één bedryf kan vertoonen, moet bedagt, en eene keus gedaan, worden. Indien men de voorkeuze geeft aan diens Burgerhoedanigheden, boven diens Krygsdapperheden, kan die voorkeuze niet gewettigd worden vóór dat uitgemaakt is, welk van beide deeze meer byzonder hem toebehoort, die ze beide zo wel verdiend heeft; maar inzonderheid, welk van beide het meeste strekte tot geluk des Menschdoms. - De Kleeding, die ik aan het Standbeeld van Czaar peter gegeeven heb, is de kleeding van alle volken, van alle eeuwen, met één woord, een Heldenkleeding^(*).’

(*) Men vondt in dit grootsch Standbeeld niet weinig te berispen; de Vervaardiger verdeedigt zich daar tegen in eenen Brieve aan diderot. Wy mogen niet nalaaten onze Leezers weder te wyzen tot de Beschouwing der Maatschappy en Zeden, door william coxe, III D. bl. 19, welke hier verdient nageslaagen te worden, zo ten opzigte van het Standbeeld zelve, als ten aanziene van de Rots, op welke het gesteld is, en de vervoering van dit gevaarte. In de Beschryving der vervoeringe, zou het middel, daar toe te lande gebruikt, naauwkeuriger kunnen beschreeven worden; 'er staat, ‘door middel van groote rollen, beurtelings geplaatst en weggenomen, in sleuven ter wederzyde van den weg.’ Het heeft ons mogen gebeuren, in teyler's Fundatie, in 't klein, te zien de Werktuigen tot het vervoeren gebezigd, en zou dit beter worden uitgedrukt, ‘door middel van eene menigte yzeren klooten, in houten sleuven geschikt, te wederzyde van den weg.’ Wy aanschouwden met verbaasdheid deeze werking in 't klein. - Wy moeten hier nog byvoegen, dat de gedienstige Uitleggers des Standbeelds zeker een grol vertellen, als zy vermelden, gelyk hier boven geschreeven wordt, dat Czaar peter op die eigen Rots te daar gemelde gelegenheid zou gestaan hebben: dewyl dezelve half in een Moeras bedolven lag, 't geen catharina ter wegvoeringe van deezen Steen deed droog maaken. Aantek. van den Redacteur.

[p. 340]

Aan de rechterhand des Standbeelds, en ten Oosten van 't zelve, vindt men de Admiraliteit, de Dokken, en onmiddelyk daar agter het Keizerlyk Paleis. Toen ik my daar bevond, werden 'er twee Oorlogschepen van den eersten rang onder de vensteren van het Paleis gebouwd. Van de Admiraliteits Tooren loopen alle de straaten uit als de straalen van een cirkel. De voornaamste straat is die reeks huizen welke na de Neva ziet, tusschen de drie en vier Engelsche mylen lang. De wal, in die zelfde uitgestrektheid, is bezet met Granitsteenen, met Balustrades, en een voetpad van dezelfde stoffe. Digt by de einden van deeze schoone straat, de Groote Million geheeten, en die, den loop van de Neva volgende, een grooten stompen hoek maakt, is een kanaal dwars door het land gegraaven, 't geen tot een grond van deezen hoek strekt, en de Stad ten Zuiden aan het vaste land omringt: in zulker voege, dat dit Kwartier geheel is ingeslooten door de Neva aan den eenen, en door dit kanaal aan den anderen, kant, ter lengte van omtrent acht Engelsche mylen; de geheele waterkant is bezet met Granitsteen, met een Granitsteenen Balustrade of yzeren leuning. Over deeze Kanaalen liggen draaibruggen.

Het Kwartier buiten dit Kanaal mag eene Voorstad heeten: de huizen zyn meestal van hout; doch binnen het Kanaal meest van steen, gepleisterd, en met allerlei kleuren geschilderd. Binnen het Kanaal wordt het niet meer vergund huizen van hout te bouwen: welhaast zal al dit oude weg weezen. Te midden van deeze nieuwe Gebouwen, verheffen de Russische Kerken allerwegen de ouderwetsche toorens. De Russen houden de voorige gedaante hunner Kerkgebouwen zo heilig als de Godsdienstbestellingen, die 'er binnen gepredikt worden. De Daken zyn met Tin bedekt, en veele derzelven verguld.

In Petersburg vindt men drie Keizerlyke Paleisen. Het Paleis digt by de Admiraliteit, waarin zich haare Keizerlyke Majesteit onthoudt, is een heerlyk steenen Gebouw, van buiten bepleisterd; aan 't zelve is een groote reeks Gebouwen gehegt, die na de Neva zien, waar

[p. 341]

men ook het Hoftheater vindt. - Het Marmeren Paleis is opgehaald van den steen, die 'er deezen naam aan geeft. De Bouwmeester heeft, 't geen de gevel moest weezen, tot het front van dit gebouw gemaakt, 't geen zich over die gedaante schynt te schaamen. - Het derde of het Zomer-Paleis is van hout, geregelder en fraaijer dan het Marmeren. Het is in de Zomertuinen geplaatst, aan den oever der Riviere, en schenkt een zeer vermaaklyk verblyf.

De Russische Edellieden, en ook Lieden van laageren stande, munten uit in de fraaiheid hunner huizen. Volgens den Asiatischen styl zyn ze alle op vierkante pleinen aangelegd; in 't midden is een open plein, waar men komt door eene groote poort. Met deezen Asiatischen styl is de Grieksche en de Italiaansche gemengd; de Corinthische, Ionische, en andere, cieraaden zyn veel te kwistig geplaatst op een ligt werk van steen en pleister. De Petersburgers zouden beter doen met hunne huizen op een eenvoudiger trant te bouwen, en die mindere uitgave aan te leggen om ze beter in stand te houden. Niets in de daad maakt een jammerhartiger vertoon dan een vervallen lyst in den Corinthischen smaak.

De nieuwe Kerk, digt by het Ridderlyk Standbeeld gebouwd, is van het fynste Siberische Marmer; en zal een der kostbaarste en heerlykste gebouwen op den aardbodem zyn. De Graniten wallen van de Neva, het Standbeeld van peter den I, en dit Kerkgebouw, zullen den naam van catharina de II tot het laatste naagellacht overbrengen. Maar catharina is Keizerlyk in alles; en de naakomelingschap zal zelfs deeze Gedenkstukken over 't hoofd zien; de aandagt vestigende op de groote daaden, welke zy steeds ten toon spreidt^(*).

Het Paleis, digt by de Admiraliteit, is gelegen aan de punt van den hoek die de Rivier maakt: hier langs rolt de Neva haare golven, en omhelst de woonplaats haars

(*) De Leezer bedenke dat een Engelschman in den Jaare 1789 schryft. Schoon een Nederlander haar zo min als de Engelschman den naam van groot zal betwisten, als men dit woord in den ziu opneemt, waarin het vaak van Vorsten gebezigd wordt. 't Is hier de plaats niet om op te haalen, welke nevels den glans dier grootheid verdonkeren in 't oog des Wysgeers, des Menschenvriends! De Redacteur.

[p. 342]

Souverains. Van deeze plaats heeft men het grootschste gezigt, 't welk men zich kan verbeelden. Voor u, aan de andere zyde der Riviere, ligt de oude Stad met haare Citadel en vergulden toorenspits; de huizen zyn omringd of doormengd met geboomte. - Williams Eiland levert een gezigt op van eenen anderen aart; een bosch van masten is voor de straaten geplant. Ter rechter en slinker hand is de Groote Million, elk huis daarin is wel gebouwd; hier woonen de Russische Edellieden en andere aanzienlyke Lieden.

De Dokken der Admiraliteit staan welhaast verplaatst te worden na Kroonstad, een meer voeglyke plaats voor de Scheepsmagt. De ruimte, welke hier uit ontstaan zal, van het Paleis af tot het Ridderlyk Standbeeld, zal opgevuld worden met gebouwen; en de Groote Million zal een onafgebrooken reeks van smaak en grootheid uitmaaken.

Het moet bevreemding baaren wat Czaar peter bewoog een zo ongunstige plaats te kiezen tot zyne Scheepstimmerwerven, van waar de zwaare Schepen na Kroonstad moeten gebragt worden over ondiepten, door middel van houten voertuigen, Kameelen geheeten: daar dit ongemak zo ligt hadt kunnen vermyd worden, door zyne zwaare Schepen te bouwen in de Haven tot derzelver legplaats geschikt, waar men eene groote diepte van water, en alles wat tot den Scheepsbouw noodig is, gereed vindt. De Voertuigen, Kameelen genaamd, bestaan uit twee stukken, of eene soort van halve Schepen, gebouwd op dezelfde wyze als andere Schepen, doch van eene zonderlinge gedaante; ze zyn vierkant van onderen, aan de eene zyde en de einden, de andere zyde is uitgehold en rond. Men laat deeze halve Schepen ter behoorlyke diepte zinken, ieder aan eene zyde van het Schip, 't welk geligt en vervoerd moet worden; de holle zyden worden digt om 't zelve geslooten; zy sluiten het scheepgevaarte in, met zwaare touwen vastgemaakt. Dan pompt men het water uit de Kameelen; zy ryzen, en ligten het gevaarte op. Misschien zult gy u een beter denkbeeld van deeze Kameelen vormen, door u een langwerpige kom te verbeelden van boven tot beneden in de lengte doorgesneeden: de holle zyden van elke halve kom gelyken volkomen die van de halve Kameelen. Voeg dan in uwe verbeelding die twee halven te zamen, en zy vormen de holligheid, welke den last omvat. De Kameelen, met dien

[p. 343]

last bezwaard, treeden niet meer dan acht of elf voeten diep^(*).

Czaar peter, (deeze gissing maaken wy over zyne keuze van Petersburg boven het anders verkieslyk Kroonstad ten Scheepsbouw,) wilde den aanleg zyner Zeemagt aan de Russen toonen, te deezer plaatze in veel grooter hoeveelheid om 'er het oog op te vestigen. Hy hadt de moeilykheid ondervonden om zyne Onderdaanen te beweegen na die nieuw aangelegde Hoofdstad te komen, en nog meer om hun na Kroonstad te doen verhuizen. Op het oogenblik dat zy den Finlandschen Golf aanschouwden, en de aanbruischende zeebranding hoorden, stonden zy verbaasd, en sprongen met schrik te rugge op het denkbeeld van de ontzettende plans huns Monarchs.

(*) Hier gelooven wy dat onze Engelsche Schryver eenen misslag begaat; en het moet weezen, dat de Kameelen, uitgepompt, het Schip, 't geen zy draagen, elf voeten opligten, of, met andere woorden, elf voeten minder diep doen treeden. Dit zeldzaam voertuig, elk, die iets van onze Zeevaard weet, genoeg bekend, schoon met de daad een wonder schoone uitvinding, wordt hier te lande gebezigd om diepgaande Schepen over de droogte van het Pampus van Amsterdam te brengen. Czaar peter bragt dezelve in Rusland in gebruik; hy hadt, als gemeen Scheepstimmermansknegt te Zaandam werkende, en zich dikmaals te Amsterdam onthoudende, deeze vervoering van diepgaande Schepen aldaar afgekeeken, en kwam hem by den aanleg der Scheepstimmerwerven te Petersburg te stade. Aant. van den Redacteur.