Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797
(1797)– [tijdschrift] Vaderlandsche Letteroefeningen–
AuteursrechtvrijByzonderheden, betreffende het lot van Dr. Priestley in Noord-America.(Naar het Engelsch.)
Alle byzonderheden, eenen Man als priestley betreffende, verdienen opmerking, en willen wy niet in gebreke blyven, om, wanneer ze ons voorkomen, en eenigzins belangryk zyn, des melding te maaken, en 'er onze Leezers van te verstendigen. Onder de Tegenschryvers van paine's Age of Reason is ook priestley te voorschyn getreedenGa naar voetnoot(*), en zeker geen hedendaagsch Schryver is geschikter om deezen Aanvaller des Christendoms diens onkunde, misduidingen, en zwakheid van bewyzen, onder het oog te brengen; om de tegenwerpingen | |
[pagina 302]
| |
en zwaarigheden, met zo veel zelfsvertrouwen aangevoerd, te wederleggen en te ontneemen. By gelegenheid der Engelsche uitgave van 't gemelde Stukje, heeft theophilus lindsey, A.M. 'er eene Voorreden bygevoegd. In deeze treedt die Vriend van priestley te voorschyn, om dien Man te verdedigen, zonder eenigen schroom voor de opspraak en de strengheid, met welke priestley in een ondankbaar Vaderland behandeld is: hy haalt op, de streelende blyken van hoogagting, welke die groote Man in Engeland ontving van alle verstandigen en braaven; hy stort zyne klagten uit over die bekrompen denkende Staatkunde en dien Geest van Vervolgzugt, welke Engeland priestley te benaauwd maakten, en dwongen, om, in een vry vergevorderden ouderdom, den Atlantischen Oceaan over te steeken, ten einde hy, in de Staaten van America, die bedaardheid van geest mogt genieten, zo noodig tot het recht genot des leevens, en die bedaardheid, welke vereischt wordt om wysgeerige naspeuringen voort te zetten. - Laatere Geschiedboekers, mogen wy vertrouwen, zullen het verlaaten des Vaderlands door zulk een Wysgeer, als 't zelve tot oneere strekkende, beschouwen. Vervolging onder allerlei gedaanten voldoet alleen aan de boosaartigheid van laage zielen, wanneer het zwak huns geliefden vooroordeels aangetast, of hunne vrees gaande gemaakt wordt. - Maar een beter verlichte Naakomelingschap zal dezelve steeds veroordeelen. Den Engeland verlaaten hebbenden priestley heeft men in zyne Wykplaats niet ongestoord kunnen laaten. De boosaartigheid, op 's Mans veelvuldige verdiensten gebeeten, heeft uitgestrooid, dat die Wysgeer by de Americaanen met koelheid ontvangen was, en dat hy zich onder hun in gansch geen aangenaame omstandigheden bevondt. Schoon wy willen gelooven, dat hy niet welkom geweest hebbe by de zodanigen onder de Americaanen, die het oude zogenaamde Regtzinnige met hand en tand vasthouden, hoedanigen 'er veelen in de Vereenigde Staaten zyn, is die voorgegeevene onaangenaamheid van 's Mans omstandigheden eene volstrekte valschheid. Althans, in eenen Brieve, in 't laatst van February 1795 geschreeven, uit Northumberland Town, aan een tak van de Susquehanna, de plaats zyns tegenwoordigen verblyfs, schryft hy: ‘Gy betuigt uw leedweezen, gelyk ik wel gedagt heb, over de keuze myns | |
[pagina 303]
| |
verblyfs te deezer Plaatze, zo zeer buiten de wereld als gy denkt dat dezelve met de daad is. Doch, waart gy hier gewèest, gy zoudt, denk ik, my niet geraaden hebben eene andere keuze te doen, dan ik gedaan heb, hoe zeer verschillend van myn eerste plan.’ Naa een breed verslag der redenen, waarom hy het opgedraagen Hoogleeraarschap in de Scheidkunde, te Philadelphia, hadt afgeslaagen, 't geen hem op de verpligtendste wyze werd aangebooden, vaart hy voort: ‘Wat myne nuttigheid in andere opzigten betreft, denk ik, met de daad, dat dezelve by de uitkomst, in 't vervolg, grooter zal weezen, dan indien men my terstond in een meer in 't oog loopende post gesteld hadt. Myne Schriften, die men te vooren niet kende of 'er aan dagt, worden nu zeer gezogt en geleezen: deeze zullen den weg bereiden voor myne Prediking te Philadelphia, welke ik voorheb, in den naastvolgenden Winter, aan te vangen. In dien tusschentyd zal ik hier eene kleine Gemeente hebben; alle eenigzins kundige Lieden hier ter Stede hebben zich vereenigd om voor my eene plaats ter Godsdienstoefening te bouwen. Wy zullen eerst eene kleine Vergaderplaats gereed maaken, welke naderhand kan dienen tot een Woonhuis of tot een Boekery, over welker oprigting wy nu een dan spreeken, en naderhand een grooter Vergaderplaats van eenige fraaiheid bouwen; den grond daar toe heb ik reeds besprooken. Deeze Stad zal niet alleen eene plaats van veel Volkstoevloed worden, maar is het reeds in grooter maate dan gy u verbeeldt. En, indien wy hier een Collegie oprigten, denk ik, dat ik my nergens voordeeliger zou hebben kunnen nederzetten. Inzonderheid, wanneer men in overweeging neemt, dat ik hier meer tydruimte heb tot het voortzetten van myne bedoelingen, dan ik zou kunnen hebben in eene volkryke Stad. Wat de Lugtsgesteldheid betreft, deeze is, in veele belangryke opzigten, veel beter dan ergens digt op de kust.’ Dr. priestley kan een Man van een allernuttigst Character in America worden. Godsdienst zo wel als de Weetenschappen zullen voordeel trekken van zynen arbeid. En, dewyl in America het Ongeloof veld begon | |
[pagina 304]
| |
te winnenGa naar voetnoot(*), en het meergemelde Geschrift van paine, waar tegen priestley de pen heeft opgevat, veele Leezers en Bewonderaars vondt onder de Burgers in de Vereenigde Staaten, mag men het eene gelukkige omstandigheid agten, dat een Man van zyn aanbelang en verdiensten in het Gemeenebest der Letteren onder hun gekomen is, om de bewyzen voor den Geopenbaarden Godsdienst ten toon te spreiden, hun ten aanziene van dit allerbelangrykst onderwerp te onderrigten, en de werkzaamheden van een volkbehaagend Deïstisch Schryver tegen te werkenGa naar voetnoot(†). De onverdraagzaame en vervolgzieke Staatkunde van vroegere dagen diende om America te bevolken - en die der tegenwoordige Eeuwe kan dienen om hetzelve te verlichten. |
|