Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Natuurlyke historie van de zee - pappegay.

(Volgens buffon.)

De Vogel, dien wy hiet onder den naam van Zeepappegay beschryven, voert eene menigte van Naamen. In Noorwegen en op de Eilanden van Feroë is hy bekend onder dien van Lund, Lunde, Soë papegay; op Ysland Praest; in Kamtschatka Ypatka; in Groenland Killengak; in de Noordlykste deelen van Wales Pussin en

[p. 280]

Pope; in de Zuidlykste Guldenhead, Bottlenose, en Helegug; in York en omstreeks Scarborough Mullet; in het Noordlykst deel van Engeland Coulterneb; by de Franschen draagt hy den naam van Macareux.

De Bek, dat voornaam werktuig der Vogelen, en van welken de in 't werkstelling hunner kragten, van hun vlytbetoon, en van het meerendeel hunner vermogens, afhangt; de Bek, die beurtlings voor hun de mond en hand is, het wapentuig om aan te vallen, en het werktuig om te grypen, moet gevolglyk het gedeelte huns lichaams zyn, welks maakzel den meesten invloed heeft op hun Instinct, en de meeste hunner hebbelykheden beslist; en, dewyl deeze oneindig verscheiden zyn in de ontelbaare Benden van het Gevederde Geslacht, dewyl hunne wydverschillende neigingen hetzelve verspreidt in de Lugt, op de Aarde, en in de Wateren, heeft de Natuur, desgelyks, tot in het oneindige het maakzel van den Bek in de Vogelen veranderd.

Een scherpe en verscheurende Snavel wapent den kop der fiere Roofvogelen; de vleeschgraagte en bloeddorst, gevoegd by de middelen om daaraan te voldoen, zyn oorzaak dat zy uit de hoogte des lugtgewests nederstorten op alle andere Vogelen, en zelfs op alle andere zwakke en vreesagtige Dieren, die desgelyks hun tot slagtoffers strekken. - Een Bek, in de gedaante van een langen en platten lepel, bepaalt het Instinct van een andere soort van Vogelen, en verpligt dezelve om hun bestaan in de diepte des waters te zoeken; terwyl de kegelvormige korte en afgeknotte Bek aan het Hoendersoort de geschiktheid schenkt, om de Graanen op den grond te verzamelen, hun aanzet om van verre tot ons te komen, en die spyze als uit onze hand te ontvangen. - De Bek, die lang en buigzaam is, eigen aan de Rivier- en Moeras - vogelen, noodzaakt hun om zich te onthouden in moerassige streeken, om in den zagten modder en slyk voedzel te zoeken. De snydende Bek der Spechten doet hun zich aan de boomstammen hegten, om het hout te doorknaagen; en eindelyk de kleine Bek van de meeste der Veldvogelen laat hun niet toe dan om Vliegen en andere kleine Insecten te vangen, en ontzegt hun alle andere soort van voedzel.

In deezervoege wyzigt het onderscheiden maakzel van den Bek het Instinct, en noodzaakt de meeste hebbelykhe-

[p. 281]

den der Vogelen, en deeze gedaante van den Bek is tot in het oneindige verscheiden, niet alleen door zagte overgangen, gelyk in alle andere werken der Natuure, maar met groote tusschengraaden, ja sprongen. - De vervaarlyke grootte van den Bek des Toucans, de gedrogtlyke opening van dien des Calaos, de misvormdheid van dien des Flamingos, de grillige gedaante van dien des Lepelaars, de opgewipte gestalte van dien des Kluits, enz. toonen ons genoeg, dat alle mogelyke figuuren getrokken, alle gedaanten gebezigd, zyn; en, ten einde 'er niets meer in dit vak zou te verlangen of zelfs te bedenken vallen, biedt de Bek des Zee pappegays zich aan. Men verbeelde zich twee zeer korte Mes-lemmetten, met de sneede tegen over elkander gesteld, en men heeft den Bek des Zee - pappegays voor oogen: de punt van deezen Bek is rood, en heeft overdwars twee of drie kleine groeven; digt aan den Kop is de Bek blaauwagtig: de boven en beneden Snavel, zamengevoegd, zyn omtrent zo hoog als lang, en maaken bykans een gelykbeenigen driehoek; de omtrek van den boven Snavel is digt by den Kop met een vlies of beenagtige zelfstandigheid, in kleine vouwen, die, aan elken hoek van den Bek, als 't ware, een roos vormen^(*).

(*) De Heer geoffroy de valoones, die my toeschynt een goed Waarneemer te zyn, heeft my, ten opzigte van deezen Vogel, de volgende aanmerkingen wel willen toeschikken: ‘Men heeft’ (schryft hy) ‘my een Zee - pappegay gebragt, gevangen in de eerste dagen van deeze maand (May) als hy voorby onze kust ging: men zag deezen Vogel met verbaasdheid; eene verbaasdheid die zelfs Persoonen beving die zich veel op de Zeekust onthouden, 't geen my gelooven deed dat de Zee pappegay vreemd is in onze streeken.
De plaatzing der Pooten in deezen Vogel, digt by den aars, deedt my denken, dat hy niet dan met moeite kan loopen, en meer gevormd is om te zwemmen. Het aschgraauwe, het zwarte en witte, steekt zeer sterk af in de Pluimadie; de eerstgemelde deezer kleuren vertoont zich op de kaaken en de zyden van den kop, en beneden aan den hals, waar de kleur eenigzins zwaarder wordt - de tweede kleur heerscht aan den kop, den hals, den rug, de vleugels, den staart, en strekt zich over de keel uit, om een breeden halsband te vormen, welke, te dier plaatze, het aschgraanwe van het zuiver witte afscheidt, 't geen men alleen onder aan 't lyf vindt, waar de pluimen een graauw digt dons, 't geen den buik bezet, aan het oog onttrekken. Het zwart, boven op den kop, wordt eenigzins ligter by het begin van den hals, op de vleugelpennen en de einden van de rugvederen: boven op de vleugels heerscht een witte band, die zich niet geheel vertoont dan wanneer de vleugels uitgebreid zyn.
De bek is minder lang dan breed, indien men van het grondstuk afmeete; de gedaante bykans driehoekig; beide de deelen zyn beweegbaar. De yzerkleur, welke de bek voor een gedeelte heeft, is, als 't ware, door een halven witten cirkel afgescheiden, van een helder rood, 't welk de punt verst, en zeer strekt om den snavel op te cieren. De bovenkaak vertoont vier groeven, de onderkaak drie, welke beantwoorden aan de drie laatste in de bovenkaak; alle deeze groeven vormen eene soort van halve cirkels; het bovenstuk is aan den grond voorzien van een witten wrong, waarin men ongeregeld geplaatste gaten ontdekt; uit elk deezer gaten komen kleine pluimen. De neusgaten staan aan den kant van de bovenkaak, en loopen, ter lengte van drie linien, in de lengte van den bek. Ik heb boven in den bek des Vogels verscheide vleeschagtige punten waargenomen, loopende na den ingang van de keel; welker doorschynende en glinsterende uiteinden my eenigzins harder dan het overige voorkwamen. De oogen, met vermilioen rood geboord, hebben dit byzonder, dat zy in het midden punt staan van een driehoekigen uitwas van een graauwe kleur. De korte schenkels zyn helder oranjeverwig, zo ook de pooten; de nagels zwart en blinkende; die van den middelsten vinger is de langste en verreweg de breedste.’ Extrait d'une Lettre de M. geoffroy a M. le Comte de buffon. datée de Valognes, le 8 Mai 1782.

[p. 282]

Deeze gebrekkige overeenkomst met den Bek eens Pappegays, die desgelyks een vlies aan het grondstuk heeft, en nog mindere overeenkomst van den dikken hals, en rondagtige gedaante, heeft aanleiding gegeeven tot den naam van Zee - pappegay.

Onze Vogel heeft bykans geene Vleugels; in de kleine en scheerende vlugten, welke hy doet, behelpt hy zich met eene sterke beweeging der Pooten, met welke hy niet meer doet dan langs de oppervlakte des waters scheeren^(*): dit geeft aanleiding, om te zeggen, dat hy,

(*) Si quando vel natat, vel aliter locum mutare velit, alarum pedumque extremitate aquae nitens, celeriter, quasi prorepens, praeterlegit. Gesner.

[p. 283]

om zich op te houden, het water gestadig met de vleugelen slaat^(*). De pennen zyn zeer kort, zo ook die van den Staart^(†). De Pluimadie van het geheele lyf bestaat meer uit Dons dan uit weezenlyke Veeren. Wat de kleuren betreft, men verbeelde zich, schryft gesner, een Vogel gekleed met een wit kleed, en daar over een zwarten mantel geslaagen, en een muts van dezelfde kleur, gelyk dit de kleeding is van zommige Monniken, en men zal zich den Zee - pappegay volkomen voorstellen; om die reden heeft men ook aan deezen Vogel den naam gegeeven van het kleine Monnikje, Fratercula^(‡).

De Zee-pappegay leeft van Zeevisch, Krabben, Zeestarren, en kleine Schulpvisch, welken prooy hy vangt met zich in het water te dompelen, onder 't welk hy zich gaarne eenigen tyd onthoudt^(§), en 't geen hem ter ontwykplaats van gevaar dient. Men wil zelfs, dat hy de Raave, zyn vyand, onder het water haalt^(**); dit bedryf van kragt of behendigheid schynt boven de lichaams vermogens deezes Vogels, die in grootte een Duif niet overtreft^(††). Men moet zulks dan toeschryven aan de wapenen waar mede hy voorzien is; en, in deedaad, zyn Bek is zeer op beschadigen gemaakt door de snydende kanten en het omgekromde einde.

De Neusgaten staan digt by de opening des Beks, en doen zich op als twee langwerpige spleeten. De Oogleden zyn rood, boven aan dezelve ziet men een kleine, driehoekige, uitwas; aan het beneden Ooglid is een dergelyk uitwas, maar van eene langwerpige gedaante. De

(*) Willughby.

(†) Men telt 'er twaalf, schoon de Heer edwards zegt 'er zestien in een geteld te hebben.

(‡) Gesner apud Aldrovand. Avi, Tom. III: p. 238.

(§) Recueil des Voyages du Nord, Tom. III: p. 102.

(**) ‘De Zee pappegay heeft den bek één duim lang, en zo scherpsnydend, dat hy de Raave, zyn vyand, weet te vermeesteren, en met zich onder water te sleepen.’ Hist. Gen. des Voyages, Tom. XIX. p. 46.

(††) Van den punt des Beks tot het einde des Staarts één voet, en'dertien duimen van den Bek tot de Nagelen.

[p. 284]

Pooten zyn oranjeverwig, voorzien met een vlies van dezelfde kleur tusschen de vingeren. Geen achtervinger vertoont zich. De Nagelen zyn sterk en gekromd. De kort en ver in 't onderlyf verborgen Pooten noodzaaken deezen Vogel om zich recht overeinde te houden; dit maakt zyn gang onvast en waggelende^(*). In gevolge hier van vindt men de Zee - pappegaijen niet op het land, dan wanneer zy in hunne gaten gaan, of in de holen, welke zy op den oever gemaakt hebben^(†). Altoos zyn ze gereed om zich in 't water te werpen, wanneer de stilte der oppervlakte hun daar toe uitnoodigt; want men heeft waargenomen, dat deeze Vogels het niet in 't water kunnen houden, of daar op rusten, dan wanneer de Zee bedaard is; als mede, dat zy, wanneer een storm hun overvalt, 't zy by hun vertrek in den Herfst, of by hun wederkeeren in de Lente, in grooten getale omkomen; de Winden voeren deeze gesneuvelde Zee - pappegaijen op strand^(‡), zelfs zomwylen op onze kusten^(§), waar deeze Vogelsoort niet dan zeldzaam verschynt.

(*) ‘De Zee - pappegay wendt zich, onder het loopen, nu na deezen dan na geenen kant.’ Voyage du Nord.

(†) Latitat in cavernis. Gesner apud Aldrov. Tom. III: p. 25.

(‡) Non possunt nisi paccato mari victum sibi parare aut iter facere; quod si procellae in id tempus forte inciderint & mare turbidum fuerit, innumeri macilenti & mortui in littora ejecti reperiuntur. Willughby, p. 245.

(§) ‘De Noordewind heeft ons deezen Winter een zeer groot aantal doode en verdronkene Zee - pappegaijen bezorgd. Zy doen alle jaaren eene reis over Zee, omtrent het einde van February of het begin van Maart. Wanneer het stormagtig weêr is verdrenken 'er veele, en altoos valt een groot aantal in de klaauwen der Roofvogelen. Het is waarschynlyk dat deeze Reis voor hun zeer moeilyk valt, want alle deeze verdronkene Vogels zyn by uitstek mager. Men treft van deeze Vogelen nog aan op onze kusten van Picardie, in de maand Augustus; doch ze zyn dan min talryk. Het Wyfje verschilt niet van het Mannetje, dan dat het laatstgemelde veel sterker kleuren heeft; by de ouden is de Bek veel grooter dan by de jongere.’ Lettre de M. ballon, datée de Montreuil-sur-mer, le 10 Avril 1781. - De Zee - pappegaijen zyn bekend op deeze kust (de kust van Croisie) onder den naam van Gode; in alle Jaarsaisoenen komen dezelve hier voor. Bykans nooit ziet men ze op 't land, en dan nog op plaatzen zeer digt aan zee. Zy nestelen in de spleeten der rotzen, bovenal digt by Belle-Isle, op de plaats onder den naam van le vieux Chateau bekend. Hy legt op den vlakken grond drie graauwe eijeren. Men vindt deeze Vogels in de geheele Golf van Gascogne. Lettre de M. le Vicomte de querhoënt, du 29 Jan. 1781.

[p. 285]

Meestal bewoonen de Zee - pappegaijen de Eilanden^(*) en de Noordlykste punten van Europa en Asia, en waarschynlyk ook die van America: dewyl men ze in Groenland en op Kamtschatka aantreft^(†). Hun vertrek van de Orcadische en andere daaromstreeks gelegene Eilanden van Schotland geschiedt geregeld in de maand Augustus, en men verhaalt, dat in de eerste dagen van April 'er eenigen te voorschyn komen, als 't ware om de plaatzen op te neemen, en die naa twee of drie dagen vertrekken, om de groote Bende op te zoeken, welke zy met het begin van May aanvoeren^(‡).

De Zee - pappegaijen maaken geen nest; het Wyfje legt de eijeren op den blooten grond, in de gaten welke het vindt, of maakt. Niet meer dan één ey wil men dat zy te gelyk leggen, dit is zeer groot, loopt vry scherp aan het eene einde toe, de kleur is graauwagtig met rood gemengd^(§). De Jongen, die niet groot of sterk genoeg zyn om den hoop by het vertrek in den Herfst te volgen, worden verlaaten^(**), en komen misschien om.

Ondertusschen komen deeze Vogelen, by derzelver wederkomst in den Voortyd, niet tot de verste Noordlyke streeken. Kleine Vogelbenden van deeze soort blyven op verscheide Eilanden, of Inhammen, langs de Engelsche kust. Men treft ze met de Pinguins aan op de Klippen by de Engelschen onder den naam van the Needles (de

(*) In insulis Mona, Bardrey, Caldey, Prestholm, Farna, Godreve, Sorlings, aliisque. Willughby.

(†) De Kamtschatkaërs noemen deezen Vogel Tpatka. Men vindt denzelven op alle kusten des Schier-Eilands. Hist. Gen, des Voyages, Tom. XVIII. p. 270. Volgens gmelin en steller,

(‡) Zie willughby, p. 246.

(§) - - - Ald.

(**) - - - Ald

[p. 286]

Naalden) bekend, aan den westhoek van het Eiland Wight. De Heer edwards sleet verscheide dagen in de nabyheid deezer Klippen, om deeze Vogels waar te neemen en te beschryven^(*).

(*) De Heer edwards beschryft ons dezelve als een der verbaazendste werken der Natuur. ‘Zomtyds (dus luidt zyne beschryving) heb ik my verwonderd over de trotsheid der Koninglyke Paleizen; het grootsche van onze onde Hoofdkerken heeft my te meermaalen met een heilig ontzag getroffen: maar wanneer ik uit zee dit verbaazend groot werk der Natuure zag, hoe zwak, klein en nietsbeduidend, werden toen in myne oogen alle die gedenktekens van menschlyk vermogen! - Dat men zich verbeelde een hoop Rotzen, zeshonderd voeten hoog, in eene lengte van omtrent vier (Engelsche) mylen, bestaande in ruwe Obelisken en Kolommen, die zich onmiddelyk uit zee schynen te verheffen; dat deeze afgesneeden zyn door zwarte streepen en holen, daarin door de zeegolven gegroefd: dat van deeze sombere diepte het verbaasde oog zich veste op de afgebrookene zyden en afdeelingen aan den top dier Rotzen, welker over de baaren uitsteekende gedeelten elk oogenblik den aanschouwer, by het nederstorten, in de diepte schynen te zullen doen verzinken. - Dat men zich vervolgens een vierde van een myl verwydere, en in zee vaare, om een volkomen gezigt te hebben van dit verbaazend Rotsgevaarte, en alsdan een stuk geschuts afschiete; hierop wordt de lugt verdonkerd door een zwarte wolk, veroorzaakt door de millioenen van Vogelen, die uit de Rotsspleeten zich verhefsen; Vogels, die, met eenige Schaapen, de eenige bewoonders van deeze Rotzen zyn.’