Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

[p. 181]

Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelyk.

J.G. Eichhorn, over de uitstorting van den geest op het Pinksterfeest. Hand. II:1-13.
Met eenige aanmerkingen.

(Vervolg en Slot van bl. 152.)

En wat deden zy in dit ontroerend oogenblik van heilige geestvervoering? Ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις, ϰαϑὼς τὸ πνεῦμα ἐδίδου ἀυτοῖς ἀποφϑέγγεϑպ. ‘Ieder droeg zyne gewaarwordingen van eerbied en aanbidding in andere talen voor, dan men tot hiertoe te Jerusalem by Godsdienstige vereeringen pleeg te gebruiken; en ieder gaf, aan het geen zyn hart hem opgaf, die vorm, tot welke hem zyne geestvervoering leidde.’ De een wierd dus tot een gebed, de ander tot aanheffing van een lofzang, een derde tot nadere ontwikkeling van dat geen, 't welk dit plechtig tooneel ten oogmerke en ten doele had, en alzoo een ieder tot die uitwerkselen van zyne geestdrift opgewekt, waartoe hem zyne eigen talenten bestemden. Maar niemand dacht 'er aan, om zich daartoe van de heilige taal, gelyk anders in Godsdienstige zaken gebruikelyk was, te bedienen: zoo zeer had die heilige geestverrukking hen bemeesterd.

Men is 't daarover eens, dat de ἑτέρպ γλῶσσպ (andere talen) allerlei talen zyn moeten, die buiten Palaestina gesproken wierden. En wat kon men ook daarby anders denken, daar de vreemde Joden zelve, die uit allerlei oorden van Europa, Afia en Afrika, naar het hooge Feest te Jerusalem waren opgekomen, toen zy dit gezelschap hoorden spreken, betuigden, ‘hooren wy ze niet in onze talen de groote werken Gods spreken?’ Maar daarover is nog verschil, of hiermede aan de Apos-

[p. 182]

telen, door een wonderwerk, de begaafdheid is medegedeeld, om talen, die zy nimmer geleerd hadden, het zy voor eenige oogenblikken, het zy hun leven lang, zoo te spreken, dat zy van hun, wier moedertalen het waren, konden verstaan worden.

Naar de meening van vele Schriftverklaarders was de gave der talen voorbygaande, en maar op den korten tyd van dien Pinksterdag bepaald, om daardoor opzien en opmerkzaamheid op de eerste Leeraars van het Christendom te verwekken, en alzoo den weg tot voortplanting van het Christendom te banen.

Geen bedachtzaam navorscher van de eerste grondvesting van het Christendom zal daarvan wonderwerken geheel uitsluiten, maar ze veeleer toestaan, als hebbende moeten dienen, om aan Christus en zyne Apostelen geloofwaardigheid en gezag by te zetten. Doch hier wordt niet alleen van Apostelen gesproken; maar van de geheele vergadering, waarin zich ook gemeene Christenen bevonden. Hier wierden niet alleen de Apostelen door den Geest ontvlamd, zy waren het niet alleen, die in vreemde talen spraken, maar allen, die hier tegenwoordig waren. Petrus vindt het juist daarom noodig te bewyzen, dat deze zaak, hoe veel opziens ze ook mogt baren, evenwel niet verdiende om bespot te worden, daar reeds Joël van een tyd gesproken had, wanneer elk, zonder onderscheid van jaren, stand en geslacht, van den Geest der Godheid zou ontvlamd worden, om met eene geestvervoering te kunnen spreken. En zouden ook gemeene Christenen zoodanig wonderwerk, tot bevestiging van hun geloof, wel noodig gehad hebben? Zou de bedeeling van zulk eene wondervolle gave der talen voor de Apostelen noodig geweest zyn, om by hunne tydgenoten opzien te verwekken, daar buiten dat reeds aller oogen op hen gevestigd waren? En hadden de Apostelen eenmaal door een wonder deze talen in hunne macht, waarom behielden ze toch deze gewigtige toerusting der Godheid tot hun ambt niet voor hun geheele leven? Het is toch blykbaar, dat het hun nuttig kon zyn, in Italie in 't Latyn, by de Parthers in het Parthisch, en elders in alle talen van de verschillende volken, onder welken zy zouden verkeeren, te spreken, terwyl zy zich dus altyd duidelyker, en voor elk meer verstaanbaar, dan in gebroken Grieksch mogelyk was, zouden hebben kunnen uitdrukken. Het zou immers buitenlands veel tot over-

[p. 183]

tuiging van de waarheid van het Christendom toegebragt hebben, wanneer zy, die deze Leer in Griekenland, in Italie, en waar zy voorts kwamen, verbreiden moesten, hadden kunnen bewyzen, dat zy byna alle spraken der wereld machtig waren. Uit aanmerking van hunne opvoeding, en het toenmalig gebrek aan gelegenheid, om zoo vele talen naar de kunst te leeren, zou men het gaarne op hun woord geloofd hebben, dat zoo veel taalkennis hun door een wonder was medegedeeld. Daarenboven, om de eenmaal ontvangen gave der talen te behouden, werd geen nieuw wonder vereischt. 'Er was integendeel eene nieuwe wondervolle werking noodig, om dezelve zoo plotselyk te vernietigen. Zoo zal dan de Godheid iets door een wonder daarstellen, om het weder door een ander wonder te verdelgen? Wie mag toch de Godheid met wonderen, gelyk een kind met zeepblazen, laten spelen?

‘Zal dan mogelyk de gave der talen voortduurend geweest zyn, om het onderwys in de Christelyke Leer, de geheele wereld door, te verligten.’ Maar ook dit staat deze vooronderstelling, zoo wel als de vorige, in den weg, dat niet alleen de Apostelen, maar allen, die hier vergaderd waren, in vreemde talen spraken. En waartoe hadden ook de Apostelen de talen der geheele wereld noodig? Zy hebben immers niet de geheele wereld door gepredikt. Zoo ver zy kwamen, was hunne moedertale, met de Grieksche, die ook in Palaestina door 't volk gebroken gesproken wierd, ter vervulling hunner bestemming, ten volle toereikend. Velen onder de Apostelen bleven zich alleen ophouden in plaatzen, waar zy niets, behalven deze twee talen, noodig hadden, gelyk Petrus, Jacobus en Joannes, zoo veel wy immers weten, gedaan hebben. Zoo heeft God dan ten minsten aan dezen, door wondervolle werkingen, een overtollig geschenk medegedeeld, en datzelve daarentegen aan den Apostel Paulus, die het Christendom in veel afgelegener landen overgebragt heeft, onthouden: want hy was immers, by de uitstorting des Geestes, niet tegenwoordig, en schreef, ook in zyn brief aan de Romeinen, maar gebrekkig Grieksch. Doch gesteld, dat alle Apostelen ook tot zulke landen doorgedrongen zyn, waar eene van het Syro. Chaldeeuwsch en Grieksch geheel verschillende taal in 't gemeene leven werd gesproken, zoo zou toch de kennis van de landtale, ofschoon altyd nuttig, evenwel

[p. 184]

niet zoo onontbeerlyk geweest zyn, als men zich gewoonlyk pleeg voor te stellen. Zy waren, door hunnen Meester, tot Leeraars voor de Joden aangesteld, die zich naar zyn bevel niet eerder tot de Heidenen mogten wenden, dan nadat de eerstgenoemden hun onderwys zouden versmaad hebben. Na dezen ontvangen last begaven zy zich ook in elke plaats eerst naar de Synagoge, en onderwezen daar te gelyk de Heidenen, die als Proselyten met de Synagoge verbonden waren. Hier spraken zy, deels in 't Grieksch, deels in hunne moedertaal, die door alle Joden, welken in de Synagoge kwamen, konden verstaan worden. Met behulp van deze talen, konden zy eenige van hunne geloofsgenoten, die de vatbaarste waren, zoo ver brengen, dat door dezen ook de overige inwooners, die niet meer dan hunne landtaal verstonden, in de nieuwe leer konden onderwezen worden. Mag men om deze rede niet zeggen, dat de gave der talen, en het wonderbare daarmede verbonden, kon gemist worden? Mag de gezonde rede God zulke dingen, die ontbeerlyk zyn, door wonderen laten verrichten? Ik wil daarby niet eens gebruik maken van die oude overlevering, dat Paulus zich van Lucas, als tolk, zou bediend hebben, gelyk ook Petrus (volgens Praxeas by eusebius), van Marcus, hoedanige hulp zy, ten minsten volgens de gewoone vooronderstelling, niet zouden noodig gehad hebben. Eindelyk, het geen de Godheid door een wonder verricht, dat doet zy niet ten deele, maar volkomen; en zal dan evenwel de gave der talen aan de Apostelen, maar op eene onvolkomene wys, door een wonderwerk, verleend zyn? Wy weten alleenlyk, hoe zy ééne spraak, de Grieksche namelyk, gesproken en geschreven hebben; maar spraken en schreven zy die niet zoo gebroken, dat een Athenienser of een Griek, uit eene andere Provintie, zoolang hy aan deze gebrokene wyze van uitdrukking niet gewend was, ze nauwlyks half kan verstaan hebben?

Derhalven laat zich geene van beide vooronderstellingen voor de vierschaar der rede gemakkelyk voldingen, en willen wy ook hier hare stem niet onderdrukken, zoo moeten de ἑτίρպ γλῶσσպ talen geweest zyn, welke zy, die hier tegenwoordig waren, reeds te voren als hunne landtalen spraken^(*).

(*) Alle deze redeneringen doen weinig af, als men, met storr Diss. Exeg. cit. II. p. 77, noch het een, noch het ander gevoelen over 't spreken in vreemde talen bytreedt, en dus zoo min in de Apostelen, als in anderen, wien dit te beurt viel, eene eigenlyk gezegde kennis van vreemde talen, die of door een wonderwerk moest weggenomen worden, of bestendig voortduuren, vooronderstelt, maar alleen aanneemt, dat zoodanige lofspraak, die zy somtyds ter eere' van het Opperwezen, in eene hun onbekende taal, aanheften, of zoodanig gebed, 't welk zy op zekere tyden, in eene vreemde taal, ontboezemden, hun op dat tydstip woordelyk, op eene bovennatuurlyke wyze, door God is ingegeven, om de Leer en het gezag der Apostelen, die deze ongehoorde gave niet alleen zelve hadden, maar ook aan anderen mededeelden, te bevestigen, en deze grondleggers van het Christendom zelven, door de geruststellende verzekering, dat de beloofde hulp nu daar was, in de voortplanting der Christelyke Leer manmoedig te doen voortgaan en volharden. Men zie vooral de schoone Verhand. van storr over de geestgaven der Corinth. Christenen, in het Neue Repertorium fur bibl. und morgenland. Literatur, III. 308, 339-354, en deszelfs Notitiae Histor. in Epp. ad Corinth. p. 61-63.
Eich. zegt wel, in de meermaal aangeh. pl. (III. 6, 1072), dat deze gedachte niet hooger kan aangezien worden, dan eene hypothese, (eene vooronderstelling), die nergens mede kan bewezen worden; maar zou de wyze, waarop hy zich de zaak voorstelt, wel meer gronden van zekerheid voor zich hebben? Doch hierover wil ik, om deze aanmerkingen niet te veelvuldig en langwylig te maken, liever by eene andere gelegenheid eens opzetlyk handelen, om dan ook andere, in onzen tyd, over de gave der talen ter baan gebragte gevoelens ter toetse te brengen. (Redact.)

[p. 185]

Nu is het bekend, dat Joden 'er niet ligt toe kwamen, om redevoeringen over Godsdienstige onderwerpen, in eene andere, behalven in de heilige, dat is, in Palaestina gebruikelyke, taal, (oud of nieuw Hebreeuwsch) te houden of aan te hooren: en, in 't oog van een Godsdienstigen Jood, kon 'er geen grootere afwyking van het geloof en van de zeden zyner Voorvaderen plaats hebben, dan wanneer hy moest hooren, dat zyne landgenoten zich te Jerusalem, over Godsdienstige onderwerpen sprekende, van allerlei talen zonder onderscheid bedienden. Zoo was hier het geval^(*). De vergaderde

(*) Tegen het gebruik van de Grieksche taal, by heilige dingen, yverden zelfs reeds strenge Joden, althans deze taal alleen lieten zy op zyn hoogst vry voor Godsdienstige onderwerpen, en dan nog ongaarne. Strengere Joden, die aan hunne heilige gebruiken vasthielden, (ἄνδρες ἐνλαβεῖς), waren 'er geheel tegen. Ik zal eenige hiertoe behoorende plaatzen uit wetstein bybrengen, op Hand. VI:1. Hieros. sota f. 21, 2. ‘R. Levi ivit Caesaream audiensque eos recitantes lectionem, Deut. VI. Graece, voluit eos prohibere. R. Jose id animadvertens, irascebatur, dicens: qui non potest hebraice, num omnino non recitabit? Imo recitet en lingua, quam intelligit et sic officio suo satisfaciat.’ Strenge Joden zagen dan zelve het gebruik der Grieksche taal voor ongeoorloofd aan. Joden van eene gematigde denkwyze stonden op zyn hoogst het gebruik der Grieksche taal, maar geene andere, toe, b.v. sota IX. f. 49, 2. ‘Tempore Hyrcani et Aristobuli edixerunt, maledictum esse, qui doceret filios suos sapientiam Graecorum. Atqui dixit Rabus: in terra Israël - aut lingua sancta aut lingua graeca.’ By anderen was de Grieksche taal geheel gehaat. Medrasch Tehillin: ‘quaesiverunt R. Josua f. Levi: quoad docebit homo filium suum sapientiam graecam? respondit eis: ea hora, quae neque est diei, neque noctis.’ Eich. - Deze get uigenissen bewyzen volgens storr, l. c. p. 75 niet, 't geen zy bewyzen moesten. Men vindt onder de aangehaalde plaatzen by wetstein ook zulken, die ons duidelyk doen zien, dat velen het gebruik der Grieksche taal, die men anders even zeer, als alle uitheemsche talen, verachtte, toestonden. In eene derzelven, door eichhorn zelf uitgeschreven, wordt aan ieder vryheid gegeven, om die taal, die hy verstond, te gebruiken. Waaruit men kan besluiten, dat de Rabbynen het hieromtrent oneens waren onder elkanderen. Daarenboven zou ook nog de genoegzame oudheid en het gezag der bygebragte getuigenissen, om ze hier te laten gelden, moeten bewezen worden. Dit zal niet gemakkelyk vallen, terwyl zelfs Joodsche Schryvers by buxtorf Lex. Talmud. p. 942, en wetstein l. c. p. 490, berichten, dat eerst ten tyde van den oorlog, door Titus gevoerd, eene bepaling gemaakt is, dat niemand zyne kinderen onderwys in de Grieksche Letterkunde zou geven, en men daarenboven uit het verhaal van Lucas in dit Boek, (H. XXII:1, 2, vergel. met XXI:28), kan opmaken, dat Jerusalemmers zelfs, hoewel zy liever hunne moedertaal hoorden, echter over het houden van redevoeringen in eene vreemde taal, over Godsdienstige onderwerpen, geen verwondering of ongenoegen zouden getoond hebben. Men vergel. mich. Aanm. op Hand. XXI:40. Het is dan zeer vermoedelyk, dat het verbod, om vreemde talen te gebruiken, waarvan in de bygebragte pl. wordt melding gemaakt, en het denkbeeld van een heilige taal, van later tyd is, dan het geen hier by Lucas, H. II. vermeld wordt, en dat die getuigenissen van oude Rabbynen, waarmede dat verbod gestaafd wordt, geheel verdicht zyn, gelyk vele soortgelyke anderen. - Ik kan niet zien, dat het antwoord van eichhorn, (f. 1070) ‘de zwarigheid, omtrent de oudheid der Rabbynsche getuigenissen, betreft alle ophelderingen van 't N. T. uit Rabbynsche Schriften, en bewyst dus te veel, dat is, zoo veel als niets,’ tegen de bygebragte bedenkingen, die althans in dit geval het gezag der aangehaalde getuigenissen zeer twyfelachtig doen worden, veel afdoet. (Redact.)

[p. 186]

Christenen, door een heilige verbaasdheid opgetogen, drukten hunne heilige gewaarwordingen in hunne moe-

[p. 187]

dertalen uit, zonder te bedenken, dat dit eene nieuwigheid was. En, terwyl zy dit nu eenmaal op een tydstip, toen zy van πνεῦμχ ἅγιον (den Heiligen Geest) outvlamd waren, gedaan hadden, zoo zagen zy dit hun als 't ware opgedrongen gebruik van ieders byzondere landtaal voor een werk van Gods Geest aan, en meenden 'er een wenk in te vinden, dat men ook voortaan geen zwarigheid behoefde te maken, om, by het houden van redevoeringen over de zaak van het Christendom, zich van allerlei talen naar goedvinden te bedienen, het geen zich een Jood als Jood, in bedaarde oogenblikken, met welberaden opzet, niet ligt zou veroorloofd hebben. En zoo spraken zy dan ook vervolgens, toen dat eerste vuur van geestverrukking voorby was, ieder in zyne landtaal, over al 't geen hun Christendom betrof, voort.

In dezen toestand, vervoerd tot het gebruiken van onheilige spraken by Godsdienstige verrichtingen, vonden hen de Joden, welken het gerucht naar hunne vergaderplaats had doen samenvloeien, en zy verwonderden zich over die nieuwigheid. Van Paschen tot Pinkster was tyd genoeg verloopen, om Joden uit verscheiden landen, die, ter bywooning der hooge Feesten, naar Jerusalem gereisd waren, voor den nieuwen Godsdienst te winnen^(*). Wanneer nu de vergaderde personen, nadat zy uit de eerste verbaasdheid een weinig bekomen waren, elk afzonderlyk, gelyk men in de Synagogen wel gewoon was, optraden, om Christelyke redevoeringen te houden; zoo kon men in die vergaderplaats in allerlei onheilige talen, over onderwerpen den Christelyken Godsdienst

(*) Omdat zy zich daar eenigen tyd, en dikwyls vry lang, ophielden, verdeelden zy zich in verscheiden gezelschappen of Synagogen, waarin ieder zich met zyne landgenoten vereenigde Hand. VI:9.

[p. 188]

betreffende, hooren handelen. Daarom verwonderde zich de saamgevloeide menigte, als ieder hier een landsman vond, die hem in zyne landtaal den inhoud van dezen nieuwen Godsdienst kon ontwikkelen. Verbaasd over dit vreemd verschynsel in de keuze der tale, zeide de een tegen den anderen, ‘Behooren dan niet allen dezen tot de secte der Galilaeers?’ dat is, tot ons Joden, die het met die veranderingen in den Godsdienst van Moses houden, die uit Galilaea oorspronglyk zyn^(*). Hoe komt

(*) Galilaeers is een naam den Christenen eigen. Reland in Palaest. p. 184. Joh. edwards explicatio IV. insignium locorum N.T. Cantabr. 1692, 8. Arrianus lib. 2. Disserit. Epictet. c. 7. Ἐιτα ὺπὸ μανίας μὲν δύνατ τὶς ὅντω διατεϑῆνα πρὸς ταῦτα κα ὐπὸ ἔϑονς ὸι Γαλιλαῖοι. Eer de naam Christenen opkwam, kon men nauwlyks in den mond van hunne vyanden, een anderen naam, die meer met hunne begrippen strookte, verwachten, daar de naam Galilaeer toen een schimpnaam geworden was. Eichhorn. - De benaming Galilaeers zal dan hier niet tot aanduiding van den landaart dienen, maar voor een sectenaam moeten gehouden worden. Dit schynt echter, volgens storr, p. 74, met het verband niet wel te stroken. Want vs. 8-11 is geene tegenstelling tusschen rechtgeloovige en kettersche Joden, maar tusschen zulken, die, door hunne afkomst en spraak, van de Galilaeers onderscheiden waren. En hoe zou ook anders vs. 7 en 8 samenhangen? Waren zy, die hier spraken, lieden, die tot nieuwigheden overhelden, dan was het minder te verwonderen, dat zy zich ook deze nieuwigheid, het gebruik van vreemde spraken omtrent Godsdienstige zaken, veroorloofden. En echter komt dit, dat zy Galilaeers waren, en evenwel vreemde talen gebruikten, hier voor als iets, dat wel degelyk verwondering baarde. Deze verwondering laat zich ligt begrypen, als wy Galilaeers van afkomst verstaan, die niet gewoon waren zich op vreemde talen en letterkunde toe te leggen. Vergel. H. IV:13.
Op de eerste bedenking antwoordt eichhorn (t.a.p. III:6. 1066.) ‘De tegenstelling draagt zich alleen dus toe, en moet derhalven ook niet verder getrokken worden: Joden uit verschillende uitheemsche landen afkomstig, die naar hunne Godsdienstige maximen geene voordracht over Godsdienstige zaken in ongewyde talen verwachten, vinden het vreemd, dat eene nieuwe secte onder hunne landgenoten zich vermeet, om redevoeringen over zulke onderwerpen in ongewyde talen te houden.’ Op de tweede zegt hy alleen, (s. 1067), dat men den samenhang tusschen vs. 7, 8, volgens zyne aangenomene verklaring, even goed kan vinden, in diervoege namelyk, ‘Lieden van die Galilaesche secte, van welken men niet kon verwachten, dat zy zich in zaken van Godsdienst van uitheemsche talen zouden bedienen, veroorlooven zich evenwel daarby 't gebruik van zoo vele vreemde talen.’ Welke verklaring de voorkeur hebben moet, zal dan uit andere omstandigheden moeten beslist worden. De kundige Lezer moge hier weder oordeelen. (Redact.)

[p. 189]

het, dat wy Joden, in onze landtalen, plechtige redevoeringen over Godsdienstige zaken hooren houden? Zy waren verwonderd over 't gebruik van vreemde talen, en vraagden de een den ander: Wat zal daarvan nog worden, als deze secte nog steeds, in meer puncten, van onze voorvaderlyke zeden en gebruiken, en van de vastgestelde wetten van onzen Godsdienst, afwykt^(*)? Anderen zeiden: met deze nieuwigheid is het zoo kwaad niet gemeend. Zy zyn niet by zich zelven! Men lette maar op hunne bewegingen. ‘Zy zyn vol zoeten wyns.’

Voor het overige wil Lucas niet zeggen, dat juist in

(*) Deze verwondering moet zeer vreemd voorkomen, wanneer wy des Schryvers vooronderstelling volgen. De saamgevloeide menigte bestond immers meerendeels uit uitlandsche Joden (vs. 5, 8-11), die men wil, dat over 't geheel vryer, dan de Jerusalemmers, dachten, (eichhorn Allg. Bibl. III:4. 740, 742-745), en van welken men dus niet kon verwachten, dat zy zoo huiverig zyn zouden in 't gebruiken van hunne eigene landtalen. Hoe kan men dan nu deze onder die strengere Joden rangschikken, die daartegen zoo yverden, en daarom ook nu zich zoo verwonderd toonden? En dat over Joden, uit Galilaea afkomstig, van welken men beweert, dat zy veel minder stipt waren dan de Palaestynsche Joden, en dat zy zich veelal, om met vreemden te kunnen handelen, van eene ongewyde tsal, de Grieksche namelyk, gewoon waren te bedienen. (Eichhorn t.a.p.s. 740, 744-746.) Lucas, zegt hy, (III. 6. 1068), geeft zelf het antwoord op deze en soortgelyke bedenkingen aan de hand, door ons vs. 5. te leeren, dat zy, die zich zoo zeer verwonderden, nauwgezette Joden, (ἅνδρες ἰυλαβεῖς), waren. Maar deze uitdrukking is, mynes oordeels, veel te algemeen, om 'er zoodanige nauwgezetheid, als de Schryver beweert, bepaaldelyk uit af te leiden. Het is veel natuurlyker, met michaëlis, in algemeener zin te denken aan alle zulke Joden, die, uit byzondere belangneeming in den vastgestelden Godsdienst, zich te Jerusalem hadden neergezet, om des te nader by den tempel te wezen, en inzonderheid ook de plechtige jaarfeesten des te gemakkelyker en gezetter te kunnen bywoonen. (Redact.)

[p. 190]

de Parthische en-Medische, AEgyptische, Latynsche en andere talen van alle hier (vs. 9, 10.) opgenoemde volken te gelyk over het Christendom is gesproken. De optelling van deze volken behoort maar tot de opsiering en inkleeding. Lucas had, tot het vervaardigen van zyn geschiedkundig werk, niet meer dan algemeene bouwstoffen, waarvan hy zich, naar zyne wyze van denken en eigen schryftrant, in het verhalen gewoon is te bedienen. Zoo wist hy ook niet meer, dan dat toen in verscheiden vreemde talen gesproken wierd, maar niet bepaald, in welken? en hoe velen? Hy telt daarom eene reeks van landen op, waar hy wist dat Joden woonden, en van waar men feestgangers naar Jerusalem kon verwachten; alleen om zyne Lezers op de gedachte te brengen, dat Joden uit allerlei landen, onder deze Christelyke Proselyten, landlieden aantroffen, die zich van hunne landtalen, tot het voordragen van Christelyke waarheden, bedienden. Dit volgt daaruit duidelyk, omdat hy ook inwooners van Judaea en Mesopotamie zich laat verwonderen, dat zy hunne taal hoorden gebruiken, 't geen toch voor hun geen stof tot verwondering kon geven, hoe men ook over deze plaats moge denken. Want in Judaea en Mesopotamie was de landtaal de Syro-Chaldaische, waarin men immers, in alle gevallen, te Jerusalem Godsdienstige redevoeringen moest verwachten. De melding van Judaea en Mesopotamie heeft geen zin, zoo lang men by de beteekenis van ieder woord blyft stilstaan, en niet aanneemt, dat Lucas, door meer landen, daar Joden woonden, op te noemen, niets meer heeft willen aanduiden, dan dat men zich van allerlei landtalen bediende^(*).

(*) Deze zwarigheld valt weg, als menbedenkt, dat 'er waarlyk zoo wel in Judaea, als Mesopotamie, een geheel ander dialect, dan in Galilaea, werd gesproken. Vergel. Matth. XXVI:73. Marc. XIV:70. Het moest by Mesopotamiers en inwooners van Judaea, wanneer zy plompe Galilaeers goed Syrisch of Chaldeeuwsch duidelyk en vaardig hoorden spreken, zoo wel verwondering baren, als by andere uitheemsche Joden, wanneer zy die zelfde Galilaeers zich van andere hun geheel vreemde talen hoorden bedienen. Michaëlis maakt, by deze gelegenheid, melding van het verschil, dat tusschen dezelfde Duitsche taal hier en daar zoo groot is, dat iemand, uit Oppersaxen geboortig, nooit het Nedersaxisch behoorlyk kan leeren spreken. Welk Hollander zou ligt het boeren Friesch, of de echte taal der inwooners van Hinlopen en Molquerum, vaardig leeren spreken? Veel minder kon men verwachten, dat Lieden gewoon aan de Galilaesche spraak, (waarin men de klinkletters geheel anders, dan in Judaea en Mesopotamie, en op eene onaangename wyze, uitsprak, en sommige letters in 't geheel niet noemen konde,) in goed Chaldeeuwsch of Syrisch geheele redevoeringen hielden.
Het behoeft dan ook niemand te bevreemden, dat de inwooners van Mesopotamie en Judaea, midden tusschen andere ver afgelegene volken, genoemd worden. Allen stonden daarin gelyk, dat hunne landtaal van de Galilaesche merkelyk verschilde. Er was geen noodzaak, om in de optelling de juiste ligging van die onderscheiden landen, waaruit zy afkomstig waren, nauwkeurig in acht te nemen. Lucas maakt eerst melding van volken, welke aan geene zyde van den Euphraat woonden, Parthers, Meders, Elamiten en inwooners van Mesopotamie, daarna van Judaea, de vermoedelyke geboortegrond der meeste aanschouwers, eindelyk ook van landen, die aan deze zyde van den Euphraat gelegen waren, Kappadocie, Pontus, enz. Zie de Aanmerk. van michaëlis.
Mangey (ad Philonem, II. 587) wilde voor Judaea Cilicie, anderen Indie of Idumaea gelezen hebben. Deze en meer andere gissingen vindt men versameld by bowyer, Konjecturen uber das neue Test. mit zus. von schulz, s. 240. Was er noodzaak, om den tekst te veranderen, dan zou ik veeleer overhellen tot de fraaie gissing van hemsterhuis en valckenaer, die, met zeer weinig verandering in de letters, Bithynie wilden gelezen hebben. V. valcken. Adnot. Crit. ad Libros N.T. p. 371. (Redact.)

[p. 191]

Door deze ontwikkeling van het verhaal van Lucas, die alle woorden neemt, zoo als ze staan, die geen denkbeeld in den tekst indringt, 't geen 'er niet werkelyk in ligt, en waarop niets te zeggen valt, dan dat ze mogelyk al te eenvoudig is, wordt 't geheel onbepaald gelaten, welke veranderingen de verstandsvermogens der Apostelen toen ondergaan hebben, of waarin de invloed der Godheid op hunnen Geest bestaan hebbe. Er wordt slechts in 't algemeen verhaald, wat allen Christenen toen overkwam, maar in 't geheel geen gewag gemaakt van 't geen de Apostelen alleen betrof. Andere plaatzen, waarin elders op deze plechtige oogenblikken te rug gezien wordt, verklaren zich ook niet bepaald over de byzondere gevolgen, die dit voorgevallene op den geest der Apostelen gehad heeft, maar geven alleen te kennen, dat hunne overtuiging van de waarheid en

[p. 192]

den Goddelyken oorsprong des Christendoms 'er door is versterkt geworden. Cornelius en zyne vrienden hooren de voordracht van Petrus over het Christendom, worden overtuigd, bewogen, en raken in verrukking, en dezen hunnen toestand vergelykt de Apostel met den toestand der Christenen, die op 't Pinksterfeest byeen waren^(*). En als ik begon te spreken, viel de Heilige Geest op hun, gelyk ook op ons in 't begin. 't Welk elders^(†) dus meer bepaald uitgedrukt wordt: God heeft hun getuigenis gegeven, hun gevende den H. Geest, gelyk als ook ons. En heeft geen onderscheid gemaakt tusschen ons en hun, gereinigd hebbende hunne harten door het geloove. En uit deze meer bepaalde uitdrukkingen moeten de andere, waaraan die nadere bepaling ontbreekt, verklaard worden^(§).

Behalven deze plaatzen zyn 'er geene, zoo veel ik my kan erinneren, waarin, na de uitstorting des Geestes, van dit verheven tooneel wordt gesproken. De Apostelen verhaalen alleenlyk, dat zy, nadat zy, met de prediking van 't Christendom, zich buiten de grenzen van Palaestina begaven, van den H. Geest onderricht zyn geworden over de wyze, waarop zy zich, omtrent de toelating der Heidenen tot de maatschappy der Christenen, hadden te gedragen;^(‡) dat zy, op de bepaalde aanwyzing van den H. Geest, sommige reistochten ondernomen, andere nagelaten,^(**) en, door den zelven Geest, de sterkste aansporing tot de yverige voortzetting van hun Apostolisch werk ontvangen hebben^(††). Zal men dan iets omtrent de natuur der werking, die toen in de zielsvermogens der Apostelen plaats had, bepalen, dit kan alleen uit de redevoeringen van Jesus, waarin Hy den Heiligen Geest aan zyne Leerlingen beloofd heeft, geschieden. Daar toch de uitkomst aan de beloften moest beantwoorden, mag men ook met zekerheid vaststellen, dat de vervulling in die zelfde mate plaats had, als de belofte inhield. Maar dit onderzoek ligt buiten de grenzen van deze Verhandeling.

(*) Hand. XI:15.

(†) - XV:8, 9.

(§) - XI:15, 16, 17.

(‡) - X:10-48.

(**) - XVI:6-10. Gal. II:2.

(††) - XVIII:9, 10.