Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Grondregels en bedenkingen van den laatst ontthroonden Stanislaus, geweezen koning van Poolen.

‘Bekend staat stanislaus voor een dier Vorsten, welke een beter lot waardig gekeurd worden, zelfs door de zodanigen, die met gekroonde Hoofden het minst ophebben; gelyk zy, dooreen genomene veeleer de veragting dan de hoogagting van het verstandig en verlicht gedeelte des Menschdoms verdienen. Wat hier van zyn moge, de Grondregels en Bedenkingen, welke wy hier onder mededeelen, hebben haare waarde, ter oorzaake van derzelver Bondigheid, en het Gezond Verstand, daar in doorstraalende, en niet min uit hoofde van de Goedheid des Harten, waar uit ze voortvloeijen. Vindt men ze alle niet van gelyke waarde, van even groote juistheid, men bedenke dat ze door Hem in zyne Jeugd zyn opgesteld. Wy kunnen, dezelve leezende en nadenkende, zeer wel den Koning vergeeten, en aan den braaven Man denken.’

[p. 131]

Wanneer de Waarheid niemand zal mishaagen, moet dezelve zo natuurlyk ten monde uitkomen, als wy met denzelven de lugt inademen.

Indien wy, met de moeilykheden, welke wy in deeze wereld verduuren, op dezelve onsterflyk waren, wy zouden onder de ongelukkigsten der geschaapene Weezens moeten geteld worden. Het is, in den tegenwoordigen stand der dingen, eene streelende hoop, dat wy hier niet altoos zullen leeven.

Het schynt, dat alles, wat wy hier doen, schetswerk is, en dat 'er altoos iets overblyft om het werk te voltooijen.

Magt is niet altoos geëvenredigd aan den Wil. De eerste zouden wy altoos vóór de laatste moeten raadpleegen: maar de Menschen vangen doorgaans aan met willen, en doen naderhand zo veel zy kunnen.

Gemaaktheid ontdekt schielyker wie iemand is, dan dezelve openbaart wat iemand gaarne zou weezen.

Luiheid is een vroegtydige dood. Werkloos te zyn is niet te leeven.

Groote Behoeften spruiten voort uit groote Weelde, en maaken den Ryken omtrent den Armen gelyk.

Wy ondergaan den Dood slegts éénmaal; maar hy, die den Dood vreest, sterft telkenmaale als hy aan denzélven denkt.

Een zestig-jaarige Gierigaart weigert zich de Leevensnoodwendigheden, op dat hy ze niet moge derven als hy honderd is. De meesten maaken zich ongelukkig door te veel vooruit te zorgen.

Van onze kindschheid af gewent ons de Natuur aan lyden; om dat wy ons leeven lang lessen van Lydzaamheid noodig hebben.

Het is gelukkig voor de menschlyke natuur, dat 'er Begeerten zyn die niet voldaan kunnen worden; anderzins zou de meest haakende Mensch zich meester van de Wereld maaken.

Hy, die zyn woord houdt, alleen ten zynen eigenen voordeele, is naauwlyks meer verbonden dan of hy niets beloofd hadt. Elke Belofte, op Belang gegrondvest, verdwynt zo ras het Belang ophoudt.

Ik schat hoog de onkunde van een Man, die gelooft en belydt dat zyne kennis bepaald is tot het geen hy weet.

De Mensch is alleen zwak door de onevenredigheid, welke 'er is tusschen 't geen hy kan en 't geen hy wil doen. De éénige weg, om zyne kragten te vermeerderen, is, veele van zyne Begeerten te beperken.

Belangzoekende Weldaaden zyn zo algemeen, dat wy ons over de zeldzaamheid der Dankbaarheid niet behoeven te bevreemden.

[p. 132]

Wy haaten de Snoodaarts alleen uit Belang. Indien zy ons geen kwaad deeden, wy zouden hun met een onverschillig oog aanschouwen.

Menschen, het meest aan het Leeven gehegt, zyn, bykans altoos, de zodanigen, die het minst weeten hoe hetzelve te genieten.

Het ongeluk van de meeste Geleerden bestaat daar in, dat zy niet weeten, wat zy niet kunnen weeten.

Te veel Godsdienstpleeging geeft aanleiding tot Geestdryvery; te veel Wysbegeerte (zo genaamd) tot Ongodsdienstigheid.

De zorg, welke wy draagen, om niet te lyden, veroorzaakt meer kwellings, dan wy zouden ondergaan in het lyden van 't geen wy niet kunnen ontwyken.

Wy ontmoeten groote zwaarigheid in den Hoogmoed te overwinnen door 'er wederstand aan te bieden; hoe sterk moeten wy dan niet weezen, wanneer dezelve gestreeld en gevleid wordt!

Wanneer wy jonge lieden niet wederhouden kunnen van onbedagt te weezen, behooren wy te bedenken, dat zy slegts een korten tyd hebben om zodanig te zyn.

De Gierigaarts zyn over 't algemeen, in zeker opzigt, een goed slag van Lieden; zy laaten niet af, Schatten op te stapelen voor anderen, die om hunnen dood wenschen.

Het Leeven wordt alleen by stukjes en brokjes genooten; elk oogenblik bepaalt deszelfs uitgebreidheid; als het daar is, houdt het voorgaande op, en het volgende bestaat nog niet. Op deeze wyze mogen wy gezegd worden te sterven, zonder een oogenblik meester van den tyd geweest te zyn.

De Geveinsde, die te vergeefsch de Deugd wil nabootzen, kan dezelve alleen in Waterverwen vertoonen.

Het is een teken dat wy eenig Vernuft bezitten, wanneer wy ons van het Vernuft van anderen weeten te bedienen.

De vadzigheid van het meerendeel onzer Grooten en Aanzienlyken grenst zeer na aan den staat van eenen Slaapzieken.

Ik twyfel zeer, of wyze en verstandige Menschen zouden begeeren weder jong te worden, op voorwaarde om het Leeven weder op dezelfde wyze door te brengen.

De Vooroordeelen der Jeugd gaan met dezelve voorby: die van den ouden dag blyven alleen; om dat geen ander Leevenstydperk ze uitwischt.

De reden, waarom zo veele menschen zo veel spreeken, is, om dat zy alleen uit het geheugen opzeggen.

De Arme, die zich genoodzaakt vindt in het zweet zyns aangezigts zyn brood te eeten, verwyt de Natuur de Ledigheid des Rykaarts; en de Ryke, geschokt door driften, of geknaagd door wansmaak en verveeling, benydt het onschuldrg

[p. 133]

vermaak van den Armen. Niemand hier beneden vindt zich in zyn eigen stand gelukkig; allen verbeelden zy zich, het geluk in eens anders stand te zullen vinden.

Wy wenschen geen kwaad toe aan de zodanigen die wy veragten; maar aan hun die wy vermeenen dat regt hebben om ons te veragten.

Hoe veele Verkwisters zyn 'er niet, die, stervende, aan de Natuur alleen betaalen wat zy 'er schuldig aan zyn.

Langs verscheide trappen klimmen wy ten Geluksstand op; doch één stap is 'er soms slegts noodig, om van de hoogte des Geluks af te daalen.

'Er zyn Schryvers, die zo veel zorgs en vlyts besteeden om hunne Werken te beschaaven, dat zy aan de wereld niets mededeelen dan krullen en afschrapzel.

De eerste Misstappen ontrusten en schokken de Onschuld; de volgende jaagen haar dien schrik niet aan. Gelukkig die Onschuld, welke niet geleerd heeft te vreezen; of haaren eersten schroom behouden heeft.

Ik ken geene weezenlyke waarde, dan die bedaarde rustigheid van geest, welke de gevaaren in pligtsbetragting het hoofd biedt, en dezelve, zonder ze in den mond te loopen, wederstaat.

Ik heb minder medelyden met een onkundig Persoon, die niets weet, dan met eenen, die slegts ten halven kent wat hy geleerd heeft. Het is veel beter iets door en door te kennen, dan een groot gedeelte te weeten.

De Man van Verstand redeneert alleen volgens 't geen hy geleerd heeft; maar de Man van Vernuft uit zichzelven.

Het past alle Menschen niet, nederig te weezen; Groote Mannen alleen moeten zodanig zyn.

De Verdiensten van Groote Mannen worden niet op den rechten prys geschat, dan door de zodanigen, die gevormd zyn om zelve groot te weezen. Vernuft waardeert alleen Vernuft.

Te vergeefsch worden waarlyk Groote Mannen bedild. Hunne uitsteekende Bekwaamheden zyn genoeg om hun te wreeken.

Veelpraaters gelyken op die Muzykanten, die, in hunne stukken, het veel geraas maakende den voorrang geeven boven het welluidende.

Wy mogen uit de duisternis der Onkunde geraaken, uit de schemering van Vermoeden komen wy nimmer.

Wy hebben geleerd de Elementen dienstbaar te maaken aan ons Vernuft; maar wy weeten onze Driften niet te beteugelen.

Waare Dapperheid trotzeert gevaar, zonder te verwaarloozen na redmiddelen om te zien.

[p. 134]

Twee soorten van Menschen zyn bedagtloos; de verschrikten en de te voortvaarenden.

De waare moed van den Held is, te vergeeten den Rang, dien hy door zynen moed verworven heeft.

Rykdommen zouden weinig geagt worden, indien zy den Hoogmoed niet streelden met het vermaak van te bezitten 't geen anderen derven.

Schoon Regtvaardigheid niet gekogt wordt, kost dezelve veel; en iemand moet ryk zyn om dezelve te verkrygen.

Wy hebben ongelyk, wanneer wy Smaak en Driften met elkander verwarren. Smaak is min sterk, en vlugtiger; Drift is heftiger en bestendiger.

Onder de zodanigen, met welken wy verkeeren, moeten wy na onze Vyanden omzien; anderen, die wy slegts kennen, denken niet om ons te benadeelen.

Om met te meer zekerheids anderen te benadeelen, schryven wy aan de zodanigen, die wy niet beminnen, of een overmaat van Deugd toe, of Gebreken, die het naast komen aan de Deugden die hunne verdiensten uitmaaken.

Ten nadeele te spreeken van eene die met eene andere Dame om den voorrang in schoonheid of begaafdheid dingt, is een zekere weg om haar te pryzen. - En hoe veele Mannen zyn, ten deezen opzigte, Vrouwen!

Jalousy wilde gaande gaan voor overmaat van Liefde; maar zy verschrikt, als zy van Liefde spreekt.

In hevige drift ontstooken te worden, is zichzelven straffen wegens de misslagen of onvoeglykheden van een ander.

De Dood is altoos een verzekerde wykplaats tegen de moeilykheden en ongeneugten deezes leevens. Een Zeeman, zeker van eene haven te zullen bereiken, schroomt voor geen stormen.

Gaarne zou ik weeten, waarom de verkeerdste smaaken altoos met de leevendigste gewaarwordingen vergezeld gaan?

Het Woord van god bewyst de Waarheid van den Godsdienst; het Zedebederf der Menschen de Noodzaaklykheid daar van; en het Staatsbestuur deszelfs Voordeelen.

Niets dan de Godsdienst kan Smert in Vermaak veranderen.

Men hebbe zich niet te verwonderen, dat de Mensch zo zeer tot Ledigheid overhelt; Ledigheid is 's Menschen natuurlyke staat; de Arbeid is hem als ter straffe opgelegd.

Om toegejuichd te worden over 't geen wy doen, moeten wy zorg draagen om onszelven niet te veel te pryzen.

Zy, die zich het meest tegen Laster moesten beveiligd vinden, staan 'er zomtyds meest aan bloot.