|
| |
| |
| |
Schets der regeeringe en des characters van keizer Maximiliaan den II.
(Ontleend uit nathaniel william wraxall's History of France, from the Aceession of henry the Third to the Death of louis the Fourteenth. Preceded by a View of the Civil, Military and Political, State of Europe, between the Middle and the Close of the Sixteenth Century.)
Indien Europa ooit den Keizerlyken Throon bekleed gezien heeft met een waaren Wysgeer, 't was toen maximiliaan de II op denzelven zat. In Goeddaadigheid en Menschlievenheid vergeleeken zyne Tydgenooten hem by titus; zyne eenvoudigheid van Zeden, verzaaking van Vermaak, en strikte waarneeming van alle zedelyke verpligtingen, herinneren ons aan marcus antoninus. Voor den Vrede gevormd, poogde hy dat onschatbaar groot voorregt aan alle zyne Onderdaanen te verschaffen, en door zyn tusschenkomst en gezag de vyandlykheden, door verschillende Geloofsbegrippen gereezen, te doen bedaaren. - Verdagt van tot de toen nieuwe Godsdienstbegrippen over te hellen, handhaafde hy, egter, in zyne Erflanden en in het Ryk, het oude Catholyke Geloof, en gedoogde niet, dat de Protestanten de beperkingen overtraden, door zyne Voorzaaten aan derzelver verderen voortgang gesteld. Zyn zagte en goedertieren aart, door overdenking verlicht, bewoog hem, om allen geweld, in zaaken, het Geweeten betreffende, als onregtvaardig en onstaatkundig aan te zien. In deeze byzonderheid levert hy een volkomen tegenbeeld op van philips den II, Koning van Spanje, wiens Bygeloof en Onverdraagzaamheid den Opstand der Nederlanderen hervoortbragt; daar hy de Kettery, zo genaamd, door Europa, te vuur en te zwaard vervolgde.
Om maximiliaan de II een der beroemdste, zo wel als hy waarlyk was een der weldaadigste, Vorsten te maaken, die de Voorzienigheid immer tor heil des Menschdoms verwekte, ontbrak hem alleen een krygshaftiger en onderneemvoller geaartheid. Zyne blootligging aan de Hungaarsche Grenzen, en de gestadige invallen der Turksche Sultans, geduurende de zestiende
| |
| |
Eeuwe, vorderden een Vorst, voorzien van Krygsbekwaamheden, en kloeken Oorlogsmoed. De werking van dit gebrek in zyn Character bepaalde zich nogthans tot Hungaryen; terwyl zyne andere Deugden geluk en rust verspreidden over alle andere Volken aan zyn beheer onderworpen. Hy was bemind by de Oostenrykers, aangebeden by de Bohemers, en, door geheel Duitschland, werd hy by Catholyken, en Protestanten aangezien als de algemeene Vader en Beschermer zyner Onderdaanen, welk eene benaaming zy ook droegen.
De rustlooze Staatzugt en verregaande vorderingen van johan sigismund, Prins van Transylvanie, die den Vrede verbrooken hadt, en in Opper-Hungaryen gevallen was, noodzaakte den Keizer, om, in den aanvange zyns Ryksbewinds, een Ryksdag te houden, onderstand in Manschap en Geld te vraagen. Beide werden met eene wilvaardigheid en spoed opgebragt, welke zeldzaam eigen zyn aan dusdanige Vergaderingen, en was zulks niet meer toe te schryven aan de vrees, verwekt door het vooruitzigt des dreigenden krygs, dan aan de algemeene hoogagting en genegenheid, maximiliaan toegedraagen.
Solyman verscheen, ondanks zyne hooge jaaren en zwakheden, weder in het veld, als de Bondgenoot zyns Transylvaniscken Leenmans; en belegerde, aan 't hoofd eens zeer talryken Legers, Sigeth. Hy stierf in de Legerplaatze, eer de Stad bemagtigd was; en de Graaf de serini, aan wien de verdeediging was toevertrouwd, verwierf een onsterflyken naam, door de uitsteekende dapperheid, met welke hy de Belegeraars wederstand boodt. Eindelyk tot de noodzaaklykheid gebragt, om te sterven, of te daadigen met eenen vyand, die in allen opzigte trouwlooslyk handelde, verkoos hy het eerste; en, op de Turken aanvallende met het geringe overschot zyns Volks, sneuvelde hy door de hand der Janitzaaren. De Vizier zondt het hoofd deezes dapperen Mans aan maximiliaan, met de versmaadende en hoonende boodschap, die den Keizer van kleinmoedigheid of werkloosheid beschuldigde: dewyl hy niet tot ontzet van serini was aangetoogen.
Zints den gedenkwaardigen Veldtocht des Jaars MDXXXII, toen carel de V in persoon tegen solyman uittoog, hadt Duitschland geen zo sterk Leger tegen de Turken ten velde gezien als thans onder bevel van maxi- | |
| |
miliaan stondt. Maar de vreesagtigheid of voorzigtigheid zyner Veldheeren, die veel minder waren dan de Aanvoerders des Ottomannischen Legers, als mede de herdenking van de veelvuldige ongelukkige Veldslagen, die de Hungaarschc Prinsen tegen deeze Invallers gestreeden hadden, bewoogen den Keizer om alleen verdeedigenderwyze te werk te gaan.
Selim de II, de Zoon en Opvolger van solyman, die het oog der vermeesteringe op de Venetiaanen gevestigd hadt, stemde, kort naa zyne throonbeklimming, toe tot het vernieuwen van het Bestand tusschen de twee Ryken, op gunstige voorwaarden voor het Huis van Oostenryk. Johan sigismund was niet begreepen in het Verdrag; en volhardde in zyne vyandlykheden, of verwoestingen, verscheide jaaren: doch deeze werden eerlang geëindigd, door zyn afstand van den tytel van Koning van Hungaryen: welk Artykel den grondslag uitmaakte van eene vriendlyke overeenkomst, en de rust herstelde deezer zo veel geleden hebbende Gewesten.
De heilzaame invloed van de hoedanigheden en deugden, waar door maximiliaan bovenal uitstak, voelde men sterker in het Ryk en in zyne Duitsche Erflanden, waar hy zich vertoonde in zyn eigen en natuurlyk Character, als de Vader en Wetgeever zyns Volks. - De inwendige rust van Duitschland leedt voor een tyd eenige stoorenis, van wegen de onbuigzaamheid en kwalyk beleide aankleeving van johan frederik den II, Hertog van Saxen Gotha, aan grumbach, wiens gewelddaadigheden reeds eene algemeene verontwaardiging verwekt hadden onder de Regeering van ferdinand. De Hertog, Zoon van den grootmoedigen en ongelukkigen Keurvorst van Saxen, door carel den V naa den Slag by Muhlberg afgezet, volhardde, ondanks het Keizerlyk bevel ten tegendeele, om een verblyfplaats en bescherming te verleenen aan deezen Verstoorder van de openbaare rust. Door medelyden en vriendschap bewoogen, waarschuwde de Keizer hem van zyne dwaaling, stelde hem de gevolgen voor oogen, en maande hem aan, de anders onvermydelyke straffe te ontwyken, door grumbach over te leveren. - Maar johan frederik, die, by een klein verstand, de wildste geestdryvery en de verregaandste ligtgeloovigheid voegde, volhardde in crumbach eene wykplaats in zyne Hoofdstad en in zyn Paleis te verleenen. Maximiliaan vondt zich deswegen ge- | |
| |
noodzaakt, om hem, schoon met wederzin, in den Ryksban te doen; en augustus, de regeerende Keurvorst van Saxen, voornaamlyk met de volvoering belast, belegerde hem in de Stad Gotha. Hy werd tot overgave genoodzaakt, gevanglyk na Weenen gevoerd, en, naa voor het volk ten toon gesteld te zyn in een staat van versmaading en schande, werd hy tot zyn dood
gevangen gehouden. Grumbach verloor, nevens verscheide zyner Aanhangeren en Medestanderen, het leeven door beuls handen. - Eenige kleine opschuddingen in het Keurvorstendom van Trier, en in het Hertogdom van Mecklenburg, waren, behalven de gemelde, de eenige stoorenissen van de stille rust, door Duitschland onder de Regeering van maximiliaan genooten.
Bemoedigd door zulk een gunstig aanzien der Landszaaken, en botvierende aan de goedaartigheid zyner gesteltenisse, waagde hy een stap, die de verhevenheid en grootheid van zyne ziel in het schoonste daglicht zet. De bedingen, begreepen in den eed by zyne Krooning, toen hy tot Keizer verkooren was, zo wel als de Artykelen van den zogenaamden Godsdienst-Vrede, van welke alleen de vastheid en standhouding des Catholyken Geloofs afhing, bepaalden hem in zyne hoedanigheid als Keizer, en gedoogden niet dat hy eenigen inbreuk maakte op deeze punten. Maar, als Aartshertog van Oostenryk, bezat hy het vermogen, om de strengheid der Wetten, die de Geweetens-vryheid aan zyne Protestantsche Onderdaanen weigerde, te verzagten. Niettegenstaande de tegenverklaaringen des Spaanschen Afgezants, in den naam zyns Konings philips den II, en in weerwil der bedreigingen van pius den V, die toen den Pauslyken Stoel bekleedde, gaf maximiliaan het eerste vrywillige voorbeeld van Verdraagzaamheid in het Godsdienstige aan Europa, door aan den Adel en de Ridderorde in Oostenryk te vergunnen, om openlyk de plegtigheden van hunnen Eerdienst, in hunne Kasteelen en Huizen, zo wel als in hunne Staaten, te volvoeren. Deeze vryheid was, egter, strikt bepaald tot de twee gemelde Rangen, en strekte zich niet uit tot het Volk in 't algemeen, noch zelfs tot de Inwoonders der Steden, die vergeefschen aanzoek deeden, om 's Keizers bepaalingen, ten aanziene van dit stuk, te doen wankelen, of zyne waakzaamheid te ontduiken.
In de tegenwoordige Eeuw, nu der Menschen verstand
| |
| |
door de Wysbegeerte opgeklaard is, en zy gemeenzaam geworden zyn met de denkbeelden van Verdraagzaamheid; nu de bygeloovigste Volken in Europa zeker soort van Godsdienstvryheid toestaan, moge eene verlofgeeving van zo beperkt een aart, als die van maximiliaan, geen groote lofspraak schynen te verdienen. Maar de daaden der Menschen moeten niet alleen beoordeeld en gewaardeerd worden naar de eeuwige Wetten van regtvaardigheid en billykheid; men moet dezelve desgelyks toetzen aan de denkwyze, aangenomen by hunne tydgenooten, en ten hunnen dage algemeen omhelsd. - Allerwegen zag maximiliaan het onverdraagzaamst bygeloof heerschen. De Nederlanden en Frankryk werden door derzelver Vorsten verwoest, met oogmerk om de Kettery uit te roeijen, en de éénigheid des Catholyken Geloofs te doen heerschen. - Onder de Protestanten zelve greepen de bitterste en bloedigste vyandlykheden plaats, ter verbanning van alles wat naar onderlinge liefde zweemde. Servetus werd te Geneve ten vuure gedoemd door calvyn, wegens het verschil van begrip ten aanziene van afgetrokkene Leerstellingen in den Godsdienst; en de Lutheraanen zagen met afschuw neder op de Leerstellingen, door calvyn en zwinglius gepredikt.
Maximiliaan verklaarde, in eene zo Vervolging-volle Eeuwe, openlyk zyn afkeer van allen geweld in den Godsdienst, en gaf het als zyn onwankelbaar gevoelen op, dat het aan het Opperweezen alleen toekwam, over de Geweetens te oordeelen! - Hy liet het niet berusten by alleen dit beginzel te beweeren; zyne werkzaame goedwilligheid zette hem aan tot het daadlyk volvoeren, en om den verdervenden invloed des Bygeloofs ook in andere Landen te weeren. - Gevoelig geraakt en diep getroffen door de jammerklagten der Vlaamingen, vaardigde hy zynen Broeder, den Aartshertog carel, af tot philips den II, met last om hem te onderhouden wegens de toegebragte schennis aan hunne Voorregten, zo Burgerlyke als Godsdienstige. Schoon deeze bezending niets ten baate der ongelukkigen en verdrukten uitwerkte, leverde zy een doorslaand bewys op van 's Keizers deelneeming in de belangen der verdrukte en schreiende onschuld. - Hy bedekte zyne afkeuring en verontwaardiging niet van den gruwlyken St. Bartholomeus-Moord; een bedryf, waar over men te Rome en Madrid openbaare Vreugdebetooningen aanrigtte. - Wanneer hendrik
| |
| |
de III, Koning van Frankryk, in zyne Vlugt uit Poolen na zyn eigen Land, door Weenen trok, maande de Keizer hem aan, om zyne Regeering aan te vangen volgens de beginzels van Verdraagzaamheid. Het zou voor Koning hendrik en zyn Volk beide gelukkig geweest zyn, indien hy deezen raad hadt opgevolgd. |
|
Auteursrechtvrij