Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

[p. 583]

Wysgeerige Beschouwing over de Representative Regeeringe, ter beoordeeling over de aanstaande Bataafsche Constitutie. Door C. Zillesen. Te Utrecht, by G.T. van Paddenburg en Zoon, 1797. In gr. 8vo. 100 bl.

Een Schryver, die, binnen een zo kort tydsbestek, over een zelfde of soortgelyk Onderwerp, zo herhaalde keeren geschreeven heeft, als de Burger zillesen, en meer of min zyne stoffe in een wysgeerigen vorm gegooten; moet zeker menigmaal tot dezelfde en soortgelyke denkbeelden wederkeeren. Dit is ook hier met de daad het geval. De Verwerping des Ontwerps eener Constitutie door de Natie heeft hem uitgelokt, ‘om te beproeven of deeze Stoffe niet langs de grondbeginzelen van eene proef-ondervindelyke Wysbegeerte te behandelen was, ten einde het Volk een des te beter denkbeeld van eene Representative Regeeringsvorm te geeven.’

De uitersten der Democratie merkt hy aan, van het Representative afwykende, stellen ons bloot voor aanhoudende verdeeldheden, en daar uit volgende regeeringloosheid; daar een al te groote en onbepaalde Magt aan het Wetgeevend, en wel byzonder aan de Uitvoerende Magten gegeeven, niet zelden misbruikt wordt ter onderdrukking of overheersching; doch, omgekeerd, deeze Magten al te naauw beperkt zynde, maakt zulks hun magtloos, om het hoogst mogelyk goed uit te werken, en het kwaade te weeren of voor te komen.

Te zeer staat deeze Beschouwing, volgens de Schryfwyze van zillesen, in verband, om, voor ons bestek, des een kort begrip te geeven. Op het Finantieele was des Schryvers aandagt in voorige stukken byzonder gevestigd, en zo ook hier; hy schryft deswegen: ‘Het is te verwonderen geweest, dat daar 'er zoo veele aanmerkingen op het voorig ontwerp van Constitutie zyn geweest, weinigen haar aandagt tot het Finantieele bepaalden, daar het nogthans het gewigtigste van de Constitutie was; en daar in (gelyk hy agt aangetoond te hebben) de grootste dwaalingen waren; want een gebrekkig bewind kan door braave Vertegenwoordigers nog zodanig bestuurt worden, dat het gebrekkige geen zichtbaare nadeelen doet; maar is het Finantieele slegt, dan is

[p. 584]

het zedelyk Staatslichaam, even als een mensch, die al deszelfs omloopende vochten bedorven zyn, om dat het geld in de Staatslichaamen is, als het bloed in de natuurlyke lichaamen, en thans laboreert onze zedelyke Staatspersoon aan een Geldteering, een ziekte, die, zonder de rechte middelen te gebruiken, doodlyk zal weezen. In ons gansch Finantieweezen is niets goeds, alles is onevenredig, en de meeste belastingen, vooral by talryke Huisgezinnen, komen neder op den armen burger, en braaven middelstand, die in de Steden woonen.’

‘Was, voegt 'er de Burger zillesen nevens, het voorig Ontwerp van Constitutie gebrekkelyk in het Finantieele, in het Departementaale waren nog zo veele overblyfzelen van het voorig Bewind te vinden, dat veele zaaken maar in naam veranderd wierden.’ - ‘Neen!’ laat hy 'er met een pennestreek op volgen, ‘ons gansche Staatsgebouw moet tot den grond toe afgebrooken, en niets ouds daar in gelaaten worden, of het nieuwe word 'er daadlyk door aangestooken en bedorven.’

Welk een wyd verschil, dagten wy, dit leezende, tusschen deeze zet en die weleer uit de pen van aitzema vloeide: ‘De groote Gebouwen, welkers Fundamenten men uitgraaft en ondertusschen op schroeven of andere stutten gesteld moeten worden, komen dikmaals te corrueeren; immers veeltyds meer schade door confusie te lyden als de nieuwe Fundamenten voordeel aanbrengen.’ (Aitzema zaaken van Staat en Oorlog, XIV D. bl. 242.)

In al het dus overdragtlyke kan men speelen; dan de zaak is te ernstig om hier over uit te weiden. Wy onderschryven het slot van dit Werkje. ‘Het is Neerlands Volk hun zaak, om in eens zo na mogelyk hun Constitutie de beste volkomentheid te geeven, ten minsten dat vervolgens aan de Fundamenten niets verandert behoort te worden - met korte woorden, deszelfs Staatsregeling diend eenvoudig en wys - deszelfs Stedelyke en Plaatslyke Bestuuren overeenkomstig de aart en natuur haarer middelen van bestaan - elk huisgezin werkzaam - en ieder mensch naar de voorschriften van Godsdienst, Zeden en Wetten leevende, dan zal onze Bataafsche Republiek, op die onwankelbaare grondzuilen gevestigd, bestand zyn voor de zwaarste Staats-

[p. 585]

orkaanen, en ons nageslachte, gelyk ook wy, de Stigters van ons nieuw Staatsgebouw, zegenen tot aan den mond des grafs.’

Nimmer hebben wy den veelschryvenden zillesen onder de zeer nette en regelmaatige Schryvers in onze Taale gerangschikt; doch de haast, waar mede hy zyne Schriften thans ter wereld brengt, doet dezelve beneden de peil daalen, tot welke hy anders was opgeklommen. Wy zouden des veele voorbeelden uit de laatste Geschriften diens Burgers kunnen byhaalen; doch de weinige, daar toe gansch niet uitgezogte, aanhaalingen draagen des genoegzaamen blyk.