Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Twee Brieven van wylen Johann David Michaëlis, Ridder van de Noordster-Orde, Hoogleeraar der Wysbegeerte te Göttingen, enz. aan Jac. Fried. Aurand, Predikant by de Gereformeerde Gemeente te Neuwied, en Secretaris van de Neuwiedsche Vereenigings-Akademie, in het Jaar 1758 geschreeven, behelzende Gedachten over de Vereeniging der Protestantsche, bepaaldlyk van de Luthersche en Gereformeerde Kerken, en derzelver Zwaarigheden; ter onzydige beoordeeling van den Brief der Remonstrantsche Broederschap aan de Protestanten in Nederland, thands uit het Hoogduitsch vertaald. Te Amsterdam, by J. Weege, 1797. In gr. 8vo., 56 bl.

De aanleiding tot het vertaalen en uitgeeven der Brieven van den Ridder michaëlis blykt genoegzaam uit den titel. In de Voorrede geeft de kundige Vertaaler verslag van de poogingen, van tyd tot tyd aangewend ter bewerkinge van eene Vereeniginge, zo tusschen de Protestanten en Roomschgezinden, als tusschen de Protestanten van onderscheidene benaamingen onder elkander, met nevensgaande vermelding, hoe dezelve telkens mislukt zyn. Hoe zeer hy eene Vereeniging der Christenen, en vooral der Protestanten, van harte wensche, schynt hy, wat het daarstellen van dezelve betreft, vooral in den tegenwoordigen tyd, nog zwakken moed te hebben. Behalven het bezwaarlyke der zaak zelve, verklaart hy, met de woorden van den Kantiaansgezinden Hoogleeraar ammon, eene onderneeming daar toe als onnoodig: eerst, omdat juist deeze verscheidenheid van Gezinten tot het vormen der waarheid behoort; verder, omdat men het over de hoofdzaak in den Godsdienst onder de meeste Partyen al eens is; en deeze, eindelyk, by steeds toeneemende beschaaving, van zelfs hoe langer hoe nader tot elkander komen. Hierom betuigt de Vertaaler te wenschen, dat men slegts voortgaa, om de waarheid van haare menschelyke bekleedzels zagtelyk te ontdoen, de hoofdzaak van den Godsdienst (Pred. XII:13) langs zo sterker aan te dringen, en zo doende alle Christenen in die denkwyze te brengen, waarby eene

[p. 374]

Kerkelyke Vereeniging van zelve volgen moet; vreezende hy voorts, dat, zo lang de gemoederen der menschen aldus niet voorbereid zyn, de poogingen der Remonstranten niet slegts vrugtloos zyn zullen, maar ook, terwyl men de Voorzienigheid schynt vooruit te loopen, de tegengestelde werking, de Vertraaging der Vereeniginge, zullen veroorzaaken.

Wat de Brieven van michaëlis aangaat; zy zyn hunnen oorsprong verschuldigd aan den letterarbeid van een Gezelschap Geleerden te Neuwied, in 1754, vereenigd om de zwaarigheden, tegen de H. Schrift en den Godsdienst ingebragt, te beoordeelen en te vereffenen, en zedert, door den Graaf van wied, onder den naam van vrye Akademie ter vereeniging des Geloofs en ter bevordering van den Godsdienst, in bescherming genomen. Deeze geleerde Mannen, een Ontwerp beraamd hebbende ter Vereeniginge van alle Godsdiensten, deelden hetzelve aan michaëlis mede; welke vervolgens, in zyne verzogte bedenkingen op hetzelve, de onuitvoerbaarheid, in de hier vertaalde Brieven, met opzigt, bepaaldelyk, tot de Gereformeerden en Lutherschen, tragtte aan te toonen. In den eersten Brief koomt des Hoogleeraars redekaveling, hoofdzaaklyk, hier op neder. Tusschen de twee gemelde Gezinten heerscht een aanmerkelyk verschil van leerbegrippen. Veele leden, aan beide zyden, zullen, ja, dit verschil over 't hoofd zien, elkander in liefde verdraagen, en zich vereenigen. Maar zulk eene gemaatigdheid heeft men niet van allen te verwagten; zo wel aan de eene als aan de andere zyde zal men 'er aantreffen, die aan geene Vereeniging het oor zullen willen leenen. ‘Maar (vraagt michaëlis) wat zal dan de geheele vrucht der poogingen tot Vereeniging zyn? wat anders, dan dat wy, in plaats van twee Euangelische Gezindheden, nu drie krygen, die ik Vereenigden, hardnekkige Lutherschen en hardnekkige Gereformeerden, wil noemen? Deeze, (voegt hy 'er nevens) vreez' ik, zouden zich vry heviger onder elkanderen gaan verketteren, dan tegenwoordig geschiedt.’ In den tweeden Brief behandelt michaëlis de drie volgende Vraagen: vooreerst, ‘of men niet volgends de Wetten van christus, welke een Ryk op aarde wilde oprechten, verplicht zy, om het niet slechts by eene liefderyke Verdraagsaamheid te laaten berusten, maar zelfs de daadlyke Vereeniging van beide Kerken te zoeken?’ - Voorts, ‘waarin

[p. 375]

in allen gevalle de hoogste en liefderykste Verdraagsaamheid tusschen beide Kerken van haare daadlyke Vereeniging onderscheiden zyn zoude?’ - Eindelyk, ‘of dan deeze Scheuring, die nu, ongelukkiger wyze, tusschen twee zoo na met elkander verwand zynde Kerken ontstaan is, tot aan het einde der waereld voortduuren moete?’ Uit het aangevoerde uit den eersten Brief is ligt op te maaken, in hoedanigen zin deeze Vraagen beantwoord worden.