Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Dwaaling zonder Boosheid, Tooneelspel. Naar het Hoogduitsche van Heinrich Beck. Door F.V.A. Te Amsterdam, by de Erve W. Houtgraaff, 1796. In 8vo. 114 bl.

Schoon wy zeer wel weeten, dat de opgave van den inhoud van een Toneelspel, Roman, of wat het ook zyn moge, geenzins den naam van eene beoordeeling verdient, kan het nogthans somtyds te passe komen om dien inhoud meer of min breedvoerig op te geeven, zo om den leeslust tot het stuk zelf op te wekken, als om onze Leezeren door die opgave het leezen van ons Maandschrift te veraangenaamen, en hen gelegenheid te geeven, om, door eigen opmerking, het bedoelde leerzaame zulker geschriften op te maaken. - Zodanig is het gelegen met het Toneelstuk voorhanden. - Gustaaf, de oudste Zoon van de Wed. Ellrich, was van haaren Broeder, den Heer Wiendal, die zyn Peetöom was, voor zynen Zoon aangenomen. De losse en driftige aart van Gustaaf had zyne Moeder zeer tegen hem ingenomen, en gaf haar geduurige gelegenheid om hem te beschuldigen by zynen Oom, die, meer menschenkennis dan zyne Zuster bezittende, meer op zyn hart, dat in den grond goed was, zag, dan op zyne daaden, die meer uit overyling dan boosheid voortkwamen, en hem dus, oogenschynlyk, boven zynen jonger Broeder Albert, wel geen kwaad jongeling, doch die eerder goed wilde schynen dan zyn, zoude bevoordeelen, 't geen Mevr. Ellrich, by welke Albert het moeders-kindje was, te meer aanzette om het verkeerde in Gustaaf's gedrag te verzwaaren, en zich eer als een afgunstige vyandin, dan als Moeder, omtrent hem te gedraagen: hierin werd zy niet weinig gestyfd door Hulsen, den gouverneur der beide jonge Heeren, eenen pedanten heerschzugtigen schoolvos niet alleen, maar eenen zelfzoekenden, kwaadaartigen en valschen kerel, die alles met de haatelykste kleuren tekende, en, met verzwaaring der omstandigheden, aanbragt; terwyl een andere Broeder van Mevr. Ellrich, de Heer Blume, een laffe ziel, alles beäamde, en daardoor olie in 't vuur stortte: daar de Oom. Wiendal, die het alles doorzag, zich steeds, als de voorstander van Gustaaf, tegen deeze allen verzette; 't geen, door 't gantsche stuk heen, een niet onbelangryk contrast verspreidt. - - Gustaaf had van zynen Oom bevel gekreegen, om, ter bekoming van een Secretarisplaats, zich by den Opperhofmaarschalk, op een bepaald

[p. 366]

uur, te laaten vinden: doch hy verzuimt dit niet alleen; maar, door slecht gezelschap verleid, raakt hy aan 't speelen, verliest alles, en krygt geschil met den Zoon van eenen President, die hem voor eenen schoft uitmaakte; vegt, en wondt zyn party. Dit wordt door den Heer Blume overgebriefd als of Gustaaf deezen doodlyk gewond had. Het denkbeeld van eenen moordenaar in zynen geliefden Gustaaf te vinden doorgrieft den Oom, die zich hem reeds als op 't schavot gestraft verbeeldt; doch, door een brief van den President, die zelf zynen Zoon als schuldig en gestraft beschouwt, hierin gerust gesteld, verschynt Gustaaf, als een waar boeteling, voor Wiendal, die hem niet slegts, naa eene ernstige bestraffing, zyn misstap vergeeft, maar zelfs een kostbaare doos, hem, als eene gedagtenis aan zyne overledene Vrouw, zeer waard, present doet. Kort hierna komt Thomas, een geweezen Tuinier van Wiendal doch op eene valsche beschuldiging van diefstal, door Hulsen, uit zyn dienst gezet, en nu met zyn Huisgezin in de uiterste armoede gedompeld, by Gustaaf, en klaagt zyn nood. Deeze, door gevoelens van menschlievendheid ten sterksten geroerd, en niets hebbende, om hem ter redding te kunnen geeven, dan de doos, geeft hem die, onder beding van die niet te verkoopen, maar te verzetten, in hoop die eerlang te zullen kunnen lossen. - Hierop komt de Dochter van Thomas dit aan Gustaaf, ten blyk van dankbaarheid, een ruiker brengt: zyn drift, door haare bevalligheid gaande gemaakt, beteugelt hy, en verlaat haar plotsling. Het meisje, vreezende den weldoener van haaren Vader vertoornd te hebben, blyft wagten, om Gustaaf verschooning te vraagen. Ondertusschen komt Hulsen; ziet haar aan voor, en wil haar als eene ligtekooi de kamer uitsmyten; doch wordt hierin door Gustaaf verhinderd, en zelf op eene ruwe wyze uitgestooten: waarop Gustaaf het meisje, met eene tederhartige vermaaning, wegleidt. - Dit alles, door Hulsen, op 't ergst, aan Wiendal overgebragt, verwekte in deezen eene allersterkste gevoeligheid, daar hy zich in zyne goede denkbeelden over, en oogmerken met, Gustaaf geheel te leur gesteld meende te zyn: maar toen hem, van wegen den Goudsmid, by wien Thomas de doos verpand had, dezelve gebragt wierd, werd hy geheel vertoornd. en verstootte, in de hitte van zyne gramschap, Gustaaf. - Deeze wendt zich, in zynen raadeloozen toestand, tot den Barbier van 't Dorp, verzoekt en verkrygt daar huisvesting, slegts voor éénen nagt; daar zynde, (om van de tusschenkomende toneelen aldaar niet te spreeken, schoon zy 't stuk zeer verfraaijen) krygt hy bericht, dat zyn Oom zeer ziek was geworden, doch hem, in zyne ziekte en droomen, by herhaaling noemde, en om hem riep; dit doet hem besluiten weder te keeren, om zynen weldoener op te passen, en dan de wyde wereld in te gaan. - Daar zyn-

[p. 367]

de, komt Thomas, de weggejaagde Thomas, en geeft aan Wiendal bericht van den waaren toedragt der zaake, waar door het toneel geheel verandert, en Gustaaf niet alleen geregtvaardigd, maar ook in zyne waare grootheid, zelfs van zyne Moeder, beschouwd en erkend wordt. De kwaadaartigheid van Hulsen, en zyn verraderlyk gedrag omtrent Thomas, den Tuinier, dien hy van diefstal beschuldigd had, schoon hy zelf het gestoolene heimelyk in zyn kas gestopt had, wordt aan den dag gebragt. Hulsen wordt verstooten; Thomas weder aangenomen; en Gustaaf verkrygt de achting en liefde van zyne Moeder en Oom weder. - Ziet daar een (wy bekennen het) wydloopig verslag: maar de menschenkennis, die 'er in doorstraalt, de menigvuldige zedelessen voor de driftige jeugd, de ongerymdheid van partydige uitzondering, en de wysheid eener op goede gronden gevestigde en welgeplaatste liefde, maakten het, door de verscheidenheid der welaangevoerde en uit gewerkte characters, al te belangryk-voor ons, om onzen Leezeren, tot het leezen van dit en dergelyke stukken, en het maaken van, in veele gevallen des leevens, nuttige opmerkingen, geene aanleiding te geeven.