Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

[p. 362]

Mengelingen tot Nut en Vermaak. Te Haarlem, by F. Bohn, 1797. Behalven het Voorberigt, 124 bl. in gr. 8vo.

Geene aankondiging te doen van een Werkje, 't geen gezegd mag worden in het vak onzes Mengelwerks te vallen, (trouwens hoe veelen hebben dit reeds voorlang met wisselenden uitslag gedaan!) zou een Egoïsme, waar van wy ons gaarne zouden willen vry houden, verraaden. - Laag van 't zelve te spreeken, om het, van onzen kant, zo veel mogelyk, den kop by de geboorte in te drukken, eene laagheid van geest aanduiden, welke wy te meermaalen in anderen, naar verdiensten en gevoelig, zo wy meenen, gegispt hebben: - eene laagheid van geest, die een Tweeling-Zu-ter van het haatlyk Egoïsme mag heeten, en haar in afzigtigheid, voor het oog des Menschenkenners, nog verre te boven streeft.

Wy schroomen des niet van het aangeduide Werkje te spreeken. - Wy twyfelen niet het aan te pryzen. Schoon geen Maandwerkje als het onze, of aan geene tydsbepaaling, zo verre wy uit de Voorreden kunnen opmaaken, gebonden, heeft het egter geheel en al het voorkomen van een dusdanig Tydschrift. Der Schryveren verklaard oogmerk is, ‘in de eerste plaats, hunne eigene denkbeelden te ontwikkelen, en zichzelven te verlichten, en (als een natuurlyk gevolg daar van) zich al meer en meer zedelyk te volmaaken, en kunnen zy dan, in de tweede plaats, daar toe bydraagen, om ook anderen te verlichten en te verbeteren, dan hebben zy hun oogmerk bereikt.’

Niet veelvuldig zyn de Artykels, in dit Stukje begreepen, en voeren zy deeze Opschriften: Brieven uit Duitschland en Switzerland geschreeven na Nederland. - Oost West t' huis best. Eene Vertelling. - Naauwkeurig berigt aangaande la fayette en zyne Lotgenooten, door een Americaan, resideerende te Weenen. - De Geheime Lastbrief. Eene waare Geschiedenis. - Wat raaden het heil van den Staat en het belang van den Godsdienst, omtrent de Bezoldiging der Leeraaren van denzelven? - Bygeloof en Priesterlist. Eene waare Anecdote.

Deels zyn deeze Stukjes oorspronglyk, deels vertaald. Het eerste, dat omtrent de helft van dit Stukje beslaat, behoort tot de eerstgemelde soort, en hebben wy 't zelve met genoegen geleezen.

Het andere uitvoerig en oorspronglyk Stuk over de Betaaling der Geestlykheid heeft ook veel verdiensten. De Schryver betoont opgeklaarde, vrye en ruime, denkbeelden te bezit-

[p. 363]

ten. Hy kant zich aan tegen de algemeene Betaaling, en geeft, naa duchtige bewyzen voor dit zyn gevoelen gegeeven te hebben, eene overwinnende oplossing van veele daar op ingebragte zwaarigheden. - Daar dit Stuk zeer onlangs in de Nationaale Conventie, in zo verre overeenkomstig des Schryvers denkbeelden, beslist is, zal de leezing deezes Vertoogs, by zo veele andere des gevoerde Aanspraaken in de Dagverhaalen voorhanden, kunnen strekken om de regtmaatigheid deezes besluits te billyken.

Het Slot deezer Verhandelinge stellen wy hier te neder, om iets uit dit Stukje te ontleenen. - ‘Zeer zeker is de uitvoering van het besluit, van 5 Aug. en de volstrekte slaking van alle banden, die de Kerk aan den Staat verbonden, vooral der zilvere koorden, waar mede zommigen dezelve nog zouden willen vereenigen, voor den Godsdienst noodzaaklyk.

Niets is immers schadelyker voor de uitbreiding der waarheid en der verlichting, niets nadeeliger voor de ontwikkeling des menschlyken geests; niets ongerymder, in de daad, dan een bevoorrechtte Lands-Godsdienst; gezag, vooroordeel, gemak, eigenbelang, eerzucht, en geest van navolging, verleiden den Mensch zo ligtelyk om zich maar by het oude te houden, en de gehechtheid van verre de meesten aan den Lands-Godsdienst bestaat doorgaans in het van buiten kennen eeniger leerstellingen, meestal in eenen schoolschen vorm begreepen, en op het doop en ledematenboek behoorelyk bekend te staan.

Daarentegen, wanneer nu eenmaal de Godsdienst, in de daad, geworden zal zyn, wat zy weezen moet, eene zaak tusschen den Mensch en zynen God; wanneer zyn dienst eindelyk eens geheel zal bevryd worden van die politieke superintendentie, welke de gedagten, de gevoelens en de meningen, onder haar bedwang houdt, zal de lust en moed tot onderzoek (by zo veelen onderdrukt,) herleeven; vrymoediglyk zal men voor zyne gevoelens durven uitkomen, zonder zich in gevaar te stellen; en in het volle genot eener volkomene Godsdienstvryheid zal men zelfs erkennen, dat het denkbeeld van Verdraagzaamheid zelve, hoe pligtmaatig en beminnelyk anders ten tyde eener bevoorrechtte Kerk, strydig is met dat der rechten van den Mensch en Burger; dewyl het reeds eene aanmatiging eener onwettige macht is, wanneer ik mynen Medeburger in zyne gevoelens verdrage, even als of ik hem ook niet verdragen zoude kunnen, terwyl ik echter geenzins over zyne wyze van denken en gevoelen beschikken of bepalen mag.

Intusschen spreidt de verlichting haare heldere straalen over de oppervlakte des aardbols, en doet ook over dat gedeelte van denzelven, 't welk wy Nederlanders bewoonen, van

[p. 364]

tyd tot tyd, een schooner licht opgaan; langzamerhand en van lieverlee wyken voor dat licht de vooroordeelen, gelyk de schaduwen des nachts voor het morgenrood: de Godsdienst blyft niet meer voor het oog van den verblinden sterveling zich opdoen onder alle die tegennatuurlyke gedaanten, welke hy zelf haar leende; maar zy vertoont zich langs hoe meêr in alle haare beminnelyke eenvoudigheid. Het schoolsche kleed valt haar van de geprangde leden. De vreemde kinderachtige vercierzelen, waar mede zy was omhangen, ontgleijen haar met hetzelve. Zy vertoont zich in alle haare eenvoudigheid, schoonheid, waardigheid en beminnelykheid. Algemeen erkend voor de vriendin, de beste vriendin des stervelings, worden haare uitspraaken en lessen minder onderwerpen van geleerde twisten en fyne hairkloveryen, dan een licht voor het verstand, een artzeny voor het hart, en de veiligste regels voor het leeven.

Allengs verkrygt zy dus meêr en meêr invloed op de verlichting, op de zedelyke verbetering des Volks, en met waare Vryheid, als haare lieve Zuster, ten naauwsten op den duur vereenigd, en door de Wet beschermd, bevestigt zy het geluk, den bloei en den luister, des Vaderlands.’

Het zy zo!!!