Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Kleine Bydragen, tot bevordering van Wetenschap en Deugd, toegezonden aan .... door Mr. H. van Alphen. In 's Hage, by J. Thierry en C. Mensing, 1796. In gr. 8vo. 214 bl.

Volgends hetgeen wy in den aanvang van dit Werk lezen, moesten deze Bydragen van Mr. van alphen dienen: ‘om de aandagt op te wekken, den geest aan het denken te helpen, het gevoel voor het edele, het groote en schoone, in de natuurlyke en zedelyke wereld, zo nuttig als aangenaam bezig te houden; en dus, in den egten wysgeerig godsdienstigen zin, te stigten.’ Overeenkomstig deze heilzame en loflyke bedoeling, schynt ons de geachte Schryver zyne onderwerpen niet alleen wel gekozen, maar te gelyk met den vereischten smaak behandeld te hebben. Hoezeer dan ook zyne byzondere gevoelens, zo als hy die op enkelde plaatsen ontwikkelt, met veler denkwys niet geheel mogen instemmen; zyne Bydragen nogthans zullen, om derzelver algemenen inhoud, menschen van smaak en gevoel aangenaam bezig houden, en vooral behagen aan hun, die gaarn zodanig voedsel voor hun verstand ontvangen, dat tevens hunne harten versterkt en verkwikt. De onderwerpen, die hy verhandelt, zyn, schoon niet zouder onderling verband, echter verscheiden, zodat ons bestek niet wel gedoogt dezelve afzonderlyk te noemen. Een groot deel zyner aanmerkingen is vooral geschikt om het verband tusschen kennis en deugd te doen opmerken, en aan te tonen, hoe wy de uitbreiding van ons denkvermogen en de beoefening der wetenschappen aan onze ware bestemming kunnen dienstbaar maken. Byzonder behaagde ons hetgeen hy over Dichters en Dichtkunde aanmerkt, in ene lange afdeling, aan dit onderwerp

[p. 322]

toegewyd. Zyne aanhalingen en beoordelingen van enige plaatsen uit milton's Paradys verloren getuigen by uitnemendheid van zyn juist oordeel en kieschen smaak. Aan het einde dezer afdeling maakt hy ook nog ene vergelyking tusschen de Dicht en Schilderkunst, waarby hy dit van zichzelven zegt: ‘My werd eens vertoond eene copy in miniatuur, van een Ecce Homo van correggio uit de gaandery van Dusseldorp, welke my, door het veelbeteekenende, dat 'er in was, zeer trof. Ik verzogt het stukje te mogen bestudeeren; lag het voor my; zat eenzaam, op den grootsten lyder nadenkend, te tuuren op deze beeldenis; nam vervolgens de pen op, en schreef de gevoelens en denkbeelden, welke by my, door middel van dit schilderstukje, opgewekt werden.’ Wy willen de uitdrukking dezer gevoelens en denkbeelden, tot ene proeve, voor onze Lezers overschryven.

‘Zedige schoonheid en eenvoudigheid ligt op het geheel, en veelbeteekenend, gelaat. Het is, dit ziet men, hoe beneveld door het lyden, waaronder het ligt, egter, gelyk de zon agter de wolken, in zig zelf vol licht en warmte. Men ziet 'er op, geregeldheid zonder styfheid, zagtheid zonder lafheid, standvastigheid zonder eigenzinnigheid. De vermoeidheid teekent zig in de neêrvallende, schoon niet toegesloten, oogleden. Hy blyft niet te min torssen; hy is niet uitgeput. Als 't ware tot dulden en lyden geschapen, is hy niet zwak genoeg, om te bezwyken, of te ongeduldig, om den moed op te geven; en egter bespeurt men niets van die sterkte, of liever van die hardvogtigheid, waardoor eenige pylen der smarten vrugtloos op hem gespild, of verstompt terug gedreven worden. Zo kan 'er geen lydende, maar door Apathie verhard geworden, stoicyn uitzien. Geen Wilde, die, om de eer van Cacique te verkrygen, zig welgemoed, voor smart ongevoelig, laat martelen, en zyne beproevende pynigers nog tergendurft, kan zulk een gelaat hebben. Zware smart zonder angst; zonder ontevredenheid, ongeduld of wrevel. Verre verwyderd van wraakzugt, verlangt hy geen oogenblik eerder, en op geene andere wyze, de verlossing, dan zyne bestemming medebrengt. Den drinkbeker, dien hem de Vader gegeven had, zoude hy dien niet drinken? Hy lydt onschuldig, doch niet zonder oorzaak. Zyn doelwit is iets groots, zyn plan wyduitgestrekt en diepliggend! De ziel, enkel aandagt, en geheel gevoel, ledigt den drinkbeker uit met innige, met volledige, bewustheid. Geen droppel ontvalt hem. Niemand neemt iets daaruit tot zyne verligting. Hy treedt de persse alleen. Maar ook hoger kan, en moet het, voor als nog, niet gaan. Geen bloot schepsel zoude in die mate kunnen lyden, zonder dat het werktuig ontbonden werd; en het lydend onderwerp, bezweken, magteloos daarlag. Op

[p. 323]

geen gewoon menschelyk gelaat kunnen de vooren van het lyden zo geteekend worden, of de worstelende natuur verbergt zig, gelyk by Agamemnon; of vertoont zig in haren heftigen en stuipachtigen wederstand, gelyk by Laocoön: maar. deze, men ziet het duidlyk: Hy zal het uithouden, en den laatsten penning betalen: Hy kan, en wil en zal niet anders doen. Nog meer: Hy heeft een stilberustend zedelyk welvallen in zynen toestand, om dat hy in den weg van God en tevens in zyn eigen is. Hy weet, 'er zal loon zyn voor zynen arbeid; en hy zal niet beschaamd uitkomen. Men ziet reeds het zaad, dat in overwinning opwaard spruiten zal, van verre, in de hoge ruste zyner ziele. De overste dezer wereld, welke deszelfs plan dagt te verydelen, zal zyn eigen doel missen, en, verre van hetzelve te bereiken, integendeel, door hem te vervolgen, te martelen en te dooden, hem in de gelegenheid stellen, om in het openbaar, voor het oog van Engelen en menschen, een beslissend bewys te geven, dat hy zynen Vader boven alles bemint; deszelfs eer onvoorwaardelyk bedoelt; en alles verrigten kan, wil en zal, wat hem door dezen beminden en beminnenden Vader opgelegd, en door hem vrywillig aangenomen is. Maar hoe beschaamd zal dan deze overste der wereld, binnen kort, hem, dien zy dagt te hebben verbryzeld, horen uitroepen: Het is volbragt! - Zyn zulke gedagten (vraagt van alphen) niet onnatuurlyk; en kunnen zy door de kunst opgewekt, verlevendigd, verfynd en vermeerderd worden; in welk eene naauwe betrekking staat dan niet de schilderkunst, zowel als de poëzy, met deugd, godsdienst, christendom en menschenvolmaking? en hoeveel is 'er dan niet te zeggen, over deze betrekking, wanneer men die uit den grond zoude willen ophalen; en uit welgelegde menschkundige beginselen dat alles afleiden, wat 'er natuurlyk uit voordvloeit. Uit welk een verheven oogpunt zoude men ook daar door eene kunst bezien, welke maar al te dikwyls alleen als een middel tot bezighouding of zinnelyk genoegen wordt aangemerkt.’ Onze Lezers mogen uit deze aanhaling enigzins oordelen over de denk- en schryfwyze, die zy in van alphen's Bydragen zullen vinden. Nog moeten wy hun zeggen, dat in dezelve enkelde Dichtstukjes in den bekenden smaak van onzen Schryver voorkomen, die zeer verdienen gelezen te worden. - Verafheid, op bl. 102, is een woord, dat wy in onze moedertaal niet kennen. Toelag, voor toelegde, op bl. 72, is ene andere taalfout, door ons opgemerkt.