Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Historisch Bericht wegens de Catholykheid van de Kerk van Utrecht, en andere Catholyke Kerken der Bataafsche Republiek; of oordeelkundige Ontleding en Wederlegging van het Boek, getyteld: Verkorte Geschiedenis van de Scheuring der Nieuwe Kerk van Utrecht, enz. In het Italiaansch beschreeven door den Heer bossi, Kanonnik der Hoofdkerk te Milaan. Nu, volgens de tweede Fransche uitgave by Pierre le Clerc, te Parys, in 't Nederduitsch overgezet door T. van Middelwaert, Roomsch Catholyk Pastoor. Te Haarlem, by J. van Walré en Comp., 1796. In gr. 8vo. 68 bl. Behalven een Berigt van XXVIII bl.

Indien wy wel onderrigt zyn, heeft dit Werkje een eenigzins hooger oorsprong dan de Heer middelwaert aan den Leezer te verstaan geeft, als hy, in zyn kort Voorberigt, hem wyst op eene Waarschuwing in de Leydsche Courant, van 20 Jan. deezes Jaars. Waar in de gezamenlyke Roomsch Catholyke Priesters der Stad

[p. 308]

Haarlem hunne bevreemding en verontwaardiging betuigen, over het plaatzen der Naamen van t. van midbelwaert en diens Kerkmeesteren, in een Naamwyzer door j. enschede en zoonen onlangs in 't licht gegeeven, midden onder hun, even of deeze Luiden tot de Roomsch Catholyke Gemeente behoorden; waarom zy in gemoede zich verpligt oordeelden, openlyk te verklaaren, ‘dat zy t. van middelwaert en de zynen niet anders, dan als afgescheurde Ledemaaten van hunne Kerk konden beschouwen, en niet konden of vermogten te gedoogen, dat men hen deeze Luiden, op eene willekeurige wyze, als Ledemaaten van hunne Kerke opdringe.’ - Ik schryf, dit Werkje heeft een hooger oorsprong. De gevoeligheid naamlyk, die den Heer van middelwaert vervulde, toen, by het afneemen der Verklaaring voor de Municipaliteit te Haarlem, in het trekken der Briefjes voor de onderscheidene Gezindheden, wegens de orde, volgens welke zy zouden binnen staan, het niet wel uitkomen van 't getal der gereedgemaakte Briefjes gelegenheid gaf, dat een der Roomsch Catholyke Priesters dit zogt goed te maaken, door van middelwaert, als niet tot hun behoorende, af te zonderen, en goedvondt hem met den naam van Jansenist te bestempelen. 't Welk aanleiding gaf aan den Heer van middelwaert om zich daar tegen te verzetten, en dien naam voor een Scheldnaam te verklaaren; betuigende, dat hy met hun, die zich Roomsch Catholyke Priesters noemden, moest binnen staan, gelyk ook geschiedde; zonder dat de Roomsch Catholyke Priester zich wegens het geeven van dien Naam verdeedigde.

Het Werkje dan aan deeze vroegere geraaktheid of aan gemelde Aanmerking in de Leydsche Courant den oorsprong verschuldigd zynde, is door den Burger middelwaert ingerigt, ‘om,’ gelyk hy zich uitdrukt, ‘de gezamentlyke R.C. Priesters te doen zien, dat men zeer wel een Lid en Herder der Catholyke, Apostolyke en Roomsche, Kerk kan zyn, alhoewel men door hen niet erkend word voor een Lid, die zy noemen hunne Kerk, die maar een gedeelte, ja zelfs maar een zeer klein gedeelte, is van de Groote Catholyke Kerk, in welke de Cleresie van Utrecht en van Haarlem andere aanhangers heeft, die tegen hen zeer wel opweegen.’ - Voorts herinnert hy hun aan een verlooren Proces, door hun, in de Jaare 1786, voor de

[p. 309]

Regtbank der Schepenen van Haarlem verlooren; en de bewyzen in 't zelve bygebragt. ‘En stelt ze,’ gelyk hy voortvaart, en zyn Voorberigt doet afloopen, ‘hen op nieuw in dit Werkje voor, met dien zelfden geest van vrede en liefde, met welken het opgesteld is door den achtbaaren Italiaanschen Schryver ter geneezinge van iemands gemoed, 't welk met dezelfde ziekte als dat der gezamentlyke R.C. Priesters, enz. behebt was. Indien de vooringenomenheden en partyzugt by hen niet ongeneeslyk zyn, moet ik hoopen, dat dit hen tot een geneesmiddel zal verstrekken. Ik wensch zulks van ganscher harten, en bidde God dat het mag volbragt worden.’

Zeer leezenswaardig is het Bericht des Franschen Vertaalers, 't geen XXVIII bl. beslaat, en de herkomst van dit Werkje aanwyst, met een verslag der Handelingen de Hollandsche Kerk aangedaan. Zich byzonder verzettende tegen den Ex - Jesuit mozzi. Schoon in den Styl der R. Kerke geschreeven, die den Protestanten veelal vreemd is, ontmoet men 'er fraaije waarneemingen en schoone gezegden in.

In 't Werkje zelve treft men aan: Verkorte Geschiedenis van de Scheuring der Nieuwe Utrechtsche Kerk ... aan den Hoogw. Heere Bisschop van ..... door D.A.D.C. doormengd met zeer scherpe aanmerkingen, die eenige in zich zelve, andere op beginzels in die Kerk omhelsd, zeer gegrond zyn, en vry meer betekenen dan de scheldnaamen, waar mede men de Bisschoppen van Holland en hunne Cleresie uitmaakt voor wederspannigen, scheurmaakers, kinderen des ongeloofs en des verderfs, halstarrigen, muitzieken, stoutmoedigen, verdorven menschen zonder schaamte, voor een stinkend rioel van verworpelingen, bezoedeld met misdaaden, die zich overgegeeven hebben aan den Satan, verdwaasde, roekelooze, bedriegers, hardnekkige vyanden van den vrede der Kerke, werkers der boosheid, voor de Kerk van den Satan, roofzieke wolven met schaapenvagten bedekt. (Zie 't Berigt van den Franschen Vertaaler, bl. XIII.)

Naa de ontleeding van deeze Geschiedenis, gaat de Schryver voort, om den Leezer meer byzonder voor oogen te leggen, de hoofdgebreken, welke men daar in aantreft. Dit is op een nog schorder toon gestemd.

Het Brevet van Paus pius VI, Aan zynen zeer Geliefden Zoon aloyx mozzi, Kanonnik van Bergamen, den Schryver van de Korte Geschiedenis over de zaaken van

[p. 310]

Utrecht, ingelascht hebbende, vindt men daar by de volgende aanmerking: ‘Men konde, in de daad, geen gunstiger stuk voor die van Utrecht en hunne zaak in 't licht brengen. Indien Rome schriften billykt, waar in de partydigheid en de leugen zig zo openlyk ten toon spreiden; indien zy 'er breedvoerig eene openbaare lofreden van doet; indien zy zulke Schryvers door beloften bemoedigt en aanspoort, dan is het wel zeker en klaar, dat in dat middelpunt, alwaar de geregtigheid en waarheid moesten op den throon zitten, de Kabaal en Partyzugt gevonden worden; en dat alles, wat de Staatkundige doeleindens van dit Hof kan dienstig zyn, zelfs dan wanneer 't door de eigenbaat en vleijery is ingegeeven, 'er met toejuiching ontvangen wordt. Dit is een van die geschiedkundige bewyzen, die de eerlyke lieden onder de aankleevers van 't Roomsche Hof nimmer zullen kunnen ontkennen; en dit is teffens een trek, die, zo men dus mag spreeken, afgetrokken van alle andere bedenking, bewyst, dat de reden heel weinig deel heeft in de handelwyze, welke dit Hof in dit geschil houdt. Dit is een dier trekken, waar van zig de andersgezinden kunnen bedienen, om Rome de beuzelagtigheid der stukken, die van haar voortvloeijen, in 't aangezigt te verwyten, en aan de Brevetten, die 'er van daan komen, een nog belachlyker voorkomen te geeven; terwyl de goede Catholyken zullen zugten, ziende, dat men van het Vaticaan zodanige brieven schryft aan zulke lieden, die zulke gevoelens koesteren. - Wat ons betreft, wy zouden zeker zodanig een Brevet niet aangehaald hebben, zo het niet zeer geschikt ware geweest, om onze oordeelkundige ontleeding tot een slot te dienen.’

Voorts voegt de Schryver 'er aanmerkingen by, die, gelyk hy zich uitdrukt, als zo veele grondbeginzels, en als zodanig, vatbaar voor betooging, veel zullen kunnen toebrengen, om den geenen, die van de zaaken der Utrechtsche Kerk wel onderrigt willen weezen, voor te lichten. Ten deezen einde kunnen wy dit gedeelte aanpryzen aan die de Gronden der Roomsche Kerke omhelzen. En stemmen wy geheel in met den grondregel in 't slot bygebragt, Eenheid in 't Noodzaaklyke, in twyfelagtige Vryheid, in alle dingen Liefde.

Wy hebben te langer ons by dit Stukje opgehouden, dewyl wy 't zelve aanmerken als eene Bydraage tot een

[p. 311]

gedeelte der Kerklyke Geschiedenisse van ons Vaderland, schoon wy anderzins met die Kerkgeschillen weinig op en 'er niets mede te maaken hebben, dan in zo verre onze Geschiedkundige kennis 'er door verrykt, en, 't geen nog duister was, opgeklaard wordt.