Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

J.J. Plenck, Natuur- en Scheikundige Verhandeling over de Vochten des Menschlyken Ligchaams. Uit het Latyn vertaald, en met eene Verklaaring der daar in voorkomende Scheikundige Konstwoorden vermeerderd, door H.A. Bake, Med. Doct., Praelector in de Verloskunde, en Stads Vroedmeester te Leyden. Te Dordrecht, by A. Blussé en Zoon, 1797. In gr. 8vo. 200 bl. Behalven de Verklaaring van XXII bl.

De voortreffelyke Schryver van dit Werkje heest hetzelve ingericht volgens die kortbondige schryfwyze, van welke hy, in zyne meeste zeer nuttige Schriften, heeft gebruik gemaakt. Bezwaarlyk valt het, van hetzelve een algemeen denkbeeld te geeven, dewyl het in geen Hoofdstukken, enz. is afgedeeld, maar alleen afloopt volgens eene Physiologische orde: zodat in de eerste plaats wordt gehandeld over de beginselen, uit wel-

[p. 204]

ke het Menschelyk Lichaam is zamengesteld; voorts over de algemeene Vochten van hetzelve; als bloed, zenuwvocht, enz. en daarna over de Vochten die in alle afzonderlyke deelen des lichaams worden gevonden. Alomme in dit Werkje heeft de Schryver gebruik gemaakt van de nieuwste ontdekkingen der Scheidkundigen, het geen den kundigen Overzetter eene bekwaame gelegenheid heeft gegeeven, om de voornaame konsttermen, wier kennis tot dit oogmerk volstrekt noodzaakelyk is, op eene korte, doch zeer naauwkeurige, wyze, in zyne voorafgaande verklaaring uit te leggen.

De meeste beschryvingen en aanwyzingen van den Schryver steunen op zeer goede en proefondervindelyk beweezene gronden: dan daarentegen worden 'er ook dingen stellig in verzekerd, die niet alleen twyffelachtig zyn, maar zelfs stryden tegen de beste bepaalingen en waarneemingen. Dus onderstelt hy, p. 38, een dierlyk Gaz in het bloed, onder welken naam hy doet doorgaan den Damp, die uit alle warme vaste deelen en vochten uitgaat, en zich onder een klok in waterige druppels verzamelt: doch een Damp kan nooit een Gaz genoemd worden, dewyl het laatste, zo lang het zich niet met eenige andere stoffe vereenigt, altoos onder de gedaante eener veerkragtige luchtstoffe bestaat. Voorts wil hy aan dit Gaz, onder anderen, toeschryven, die uitgezetheid, welke aan alle de deelen van een leevend lichaam eigen is, en die hetzelve zo merkelyk van een lyk doet verschillen. Dan hiertoe hebben wy zodanig een Gaz niet van nooden; de vermindering der uitgebreidheid der deelen, vooral der vochten, door het verlies der dierlyke warmte, lost dit voldoende op.

Volgens de thans algemeen aangenoomene zeer wel beweezene leere, leidt de Schryver, op p. 41, de oorzaak der dierlyke warmte af van de ontbinding der levenslucht in haare beginzelen: dan om dit te verklaaren, stelt hy, dat die lucht onmiddelyk, en in haaren veerkragtigen staat, in de longevaten wordt opgenoomen; 't geen volkomen strydt met de proeven dienaangaande door haller, en anderen, genoomen, welke ten klaarsten doen blyken, dat 'er geene luchtsoort, in haaren veerkragtigen staat, in de vaten kan doordringen.

Op zommige plaatzen had de Schryver wel wat naauwkeuriger mogen zyn in zyne uitdrukkingen: by voorb:

[p. 205]

op p. 40, alwaar hy de drukking des dampkrings op een volwassen lichaam gelyk stelt aan 2000 ponden; daar dezelve, volgens de beste waarneemingen, by haller (El. Physiol. T. III. p. 191.) verzameld, meer beloopt dan 30,000 ponden.

Gaarne zouden wy ook eenige Stellingen nader opgehelderd hebben gezien. Dus zegt de Schryver, p. 125: ‘Het voornaam nut der gal is, dat dezelve de chyl uit de in den twaalfvingerigen darm voortgestuuwde chym ontwikkelt; het is daar doch, dat men de chyl het eerst gewaar wordt.’ Het laatste is zeker, doch zulks bewyst niet, dat eene zekere ontwikkeling, door middel der gal, daarvan de oorzaak is. Ook hadden wy dan gaarne eene nadere verklaaring van de wyze, op welke zodanige ontwikkeling zoude worden volbragt.

Schoon de Schryver over het algemeen van de ontdekkingen der nieuwere Scheidkunde een naauwkeurig gebruik heeft gemaakt, heeft hy zomwylen noch wel iets aanmerkenswaardigs overgeslaagen. Dus stelt hy, p. 198, dat de rottende lucht schynt te ontstaan uit eene verbinding van met koolstoffe gevulde lucht en stiklucht: zonder te spreeken van de ontbinding des zwavels en van den Phosphorus in brandbaare lucht, welke laatste, gelyk thans genoegzaam bekend is, den ergsten rottigen stank veroorzaakt.

Ondertusschen hebben de aangevoerde aanmerkingen geenzins tot oogmerk, de waarde van dit Werkje te doen verminderen: wy pryzen hetzelve integendeel aan als een zeer nuttig en wel geschreeven Stuk.