Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

De Geschiedenis van het laatste Lyden, den Dood en de Opstanding van Jesus Christus, door Leonard Meister. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Leyden, by A. en J. Honkoop, 1796. In gr. 8vo. 164 bl.

Een zeer stichtelyk opstel, dat men tevens eene Overeenstemming en eene Uitbreiding der laatste Hoofdstukken van al de vier Euangelien zoude kunnen noemen, met tusscheningevoegde zedekundige lessen en leerzaame aanmerkingen van den Schryver. Die aanmerkingen draagen allezins het kenmerk van gezond verstand en verlicht oordeel, zodat dit kleine Werkje met reden door den Hoogleeraar muntinghe, te Harderwyk, die 'er, evenwel, de Vertaaler niet van is, den Nederlandschen Leezer in eene korte Voorrede worde aangeprezen.

De Inhoud is verdeeld onder de volgende Titels: I. Moorddadige aanslag tegen den Heiland. II. Laatste Paaschmaaltyd, en eerste viering van het Avondmaal. III. Voctwassching der Discipelen. IV. Verdere plechtige

[p. 196]

Voorbereiding der Discipelen tot den dienst der Godlyke waarheid. V. De Meester en de Leerlingen met elkander verenigd gelyk de wynstok met de ranken. VI. Treurige, doch tevens geruststellende uitzichten voor Jesus belyders. VII. Plechtig gebed van Jesus ter voorbereiding van zynen dood. VIII. Ziele-lyden in Gethsemane. IX. Jesus gevangenneming. X. Verhoor van [voor was beter] den grooten Joodschen Raad. XI. De Verlochening van Petrus. XII. De wanhoop van Judas. XIII. Verhoor en veroordeeling voor den Richterstoel des Romeinschen Landvoogds. XIV. De Kruisiging. XV. Jesus dood en begravenis. XVI. Jesus Opstanding.

In het begin kwam ons eene en andere uitdrukking voor, welke eenig vermoeden verwekte, of de Schryver ook eenigzins mogt overhellen tot den smaak van steinbart, bahrdt, en anderen. Doch dat vermoeden verviel by eene verdere leezing, en wy achten daarom onnoodig de plaatzen aan te wyzen, welke het eerst deeden opryzen.

Tot een staaltjen zullen wy eene korte uitbreiding van luc. XIII (want XXIII is eene drukfeil) '32-35, bl. 115, en het slot van het Werk, overneemen.

De eerste luidt: ‘Voormaals had Hy (t.w. jesus) reeds aan Herodes, als deze Hem onder de hand uit zyn gebied verjoeg, door de afgezondene Pharizeen verklaard: - Gy geeft geen' acht, noch op myne verschyningen en openbaringen, noch op myn weldadig leven; ook ziet gy op de uitkomst myner voleinding niet: gy noodzaakt my om verder voort te reizen; gy vermaakt u met uwe vossenlist, en houdt het voor een' fynen streek, dat gy my uit Galilea verdryft. Gy doet wel; niet in ene afgelegen Provincie, niet voor ene kleinere rechtbank, maar voor de hoogste in het land, zal ik (gelyk zo veel andere Propheten en Leeraars) de waarheid met myn bloed verzegelen.’

Het slot, bladz. 162, is: ‘On de Euangelisten wel te verstaan, moet men nimmer hunne hoofdbedoeling uit het oog verliezen. En deeze hoofdbedoeling was gewis niet ene volkomene levensgeschiedenis van Jesus te geven. Waarom zouden zy dan alle andere gebeurtenissen en handelingen van Jesus tot op zyn dertigste jaar (ene enkele uitgezonderd) verzwegen hebben. Hun oogmerk was alzo de bekendmaking van zyn Euangelie, dat is zyne leer en de verordeningen tot

[p. 197]

derzelver voortplanting. Zy nemen daartoe vooral die omstandigheden in aanmerking, welke over zyne leer een helder licht verspreiden, en hem als den Messias kenmerken. - Zegt niet Johannes zelve (XXI:25) 'er zyn nog veele andere dingen, die Jesus gedaan heeft, welke zo ze alle zouden beschreven worden, ik achte dat de wereld de geschreven boeken niet bevatten zoude. Dit leid ons tot drie gewigtige aanmerkingen: 1) Wy bezitten van Jesus geschiedenis alleen een uittrekzel, dat echter tot onze lering en tot bevordering van onze gelukzaligheid genoegzaam is. 2) Wy mogen uit het stilzwygen der heilige geschiedschryvers geen gevolg trekken, dat alleen dat gebeurd is, wat zy hebben opgetekend. 3) Wanneer wy dus in hun verhaal zwarigheden ontmoeten, die wy niet zonder aanvulling van zekere omstandigheden uit den weg ruimen kunnen, zo hebben wy vryheid deze omstandigheden aan te vullen.’ Mits, zouden wy hier byvoegen, dat men dit aangevulde enkel als eene gissing, niet als eene gebeurde zaak, opgeeve. Doch wy gaen voort. ‘Het is duidelyk, dat de heilige geschiedschryvers zich by hun verhaal van ene klare en onopgesmukte, van ene eenvoudige en gemeenzame voorstelling bedienen, en zich daarby om de kunst weinig bekommeren. Ook weet men, dat de schryfwyze der Hebreën, gelyk ook die der Euangelisten, niet vry is van herhaling en verzetting van woorden. By hen komt het op angstvallige naauwkeurigheid niet aan. Deze aanmerking is gewigtig; zy bevrydt ons, aan de ene zyde van de moeite, om elke zwarigheid der vrygeesten op te lossen, en aan de andere zyde, herinnert zy ons, dat niet elk woord en elke geringe omstandigheid ene met de uiterste naauwkeurigheid strokende uitlegging vordert. - Dus ver j.a. turretin, enz.’

Terwyl wy aan dit Werkjen en deszelfs Schryver gaarne den verdienden lof geeven, moeten wy tevens aanmerken, dat, onzes oordeels, hierendaar eenige gewaagde stellingen voorkomen, en onzekere gissingen, zonder waarschouwinge, als erkende waarheden voorgesteld worden. Bladz. 15, reg. 6. wordt gezegd, dat jesus ‘aan Simon den melaatschen de gezondheid had wedergegeven.’ Het is zeer mogelyk: maar waar staat het geschreven? Werd de melaatsheid nooit anders genezen dan door een wonderwerk? - Bl. 18, reg. 2

[p. 198]

v.o. staet, dat Judas Iscariot ‘de zoon van Simon [den melaatschen] den Gastheer’ [van jesus] was. Euangelist Joannes noemt deezen Leerling eenige maalen Judas Simonszoon Iscariot. Meer wordt niet gezegd. Maar was dan Simon de melaatsche de eenige Jood, welke dien naam voerde? Twee Simons waren onder de Apostelen, en behalven deezen vinden wy nog Simon den Phariseeuw, Simon van Cyrene, Simon den lederbereider, om van Simon den toveraar niet te spreeken. - Bladz. 92, reg. 9 v.o. staet, dat de overige leerlingen ‘den pralenden schimp’ van petrus [wanneer deeze, tot zynen Meester, zeide: Al wierden zy ook allen aan u geërgerd, ik zal nimmermeer geërgerd worden] ‘ootmoedig en liefderyk verdroegen.’ Maar strookt deeze onderstelling wel recht goed met de eerzucht der Apostelen, welke zy nog dien zelfden avond aan den dag gelegd hadden, Luc. XXII:24? Of met hetgeene Matthaeus aantekent, dat, wanneer petrus zyne betuiging herhaalde, al de Leerlingen desgelyks zeiden? - Is het zo volkomen zeker, hetgeen de Schryver, bl. 118, zegt aangaande de huisvrouw van pilatus?

Eenen enkelen, naar ons inzien, duidelyken misslag hebben wy ook hierendaar opgemerkt. Op bl. 14 wordt gezegd, dat ‘de Priesters, niet als Rechters, maar als zaamgezworenen, een besluit namen [t.w. om jesus te dooden], welks uitspraak eigenlyk alleen het verzamelde Sanhedrin der LXXII Oudsten toekwam.’ Nu wordt, bl. 83, te recht gesteld, dat het Sanhedrin bestond uit ‘de Priesters, de Schriftgeleerden, en de Oudsten.’ Men vergelyke hiermede Matth. XXVI:3, en dan blykt, dat niet de Priesters alleen, maar het geheele Sanhedrin, dit besluit namen. - Volgens bladz. 121, reg. 7. v.o. was het reeds middag toen jesus ter dood wierd overgegeven; dit besluit de Schryver uit Jo. XIX:14. Marcus zegt nogthans XV:25, dat jesus ter derde uure, dat is des morgens ten 9 uuren, volgens onze rekening, gekruisigd wierd. Hoe dit overeen te brengen zy, behoeven wy hier niet te onderzoeken. Maar zekerlyk had de Schryver 'er iets van moeten zeggen.

Achter het Stukjen is eene lyst van eenige drukfeilen, welke nog wel wat zoude kunnen vergroot worden. De Vertaaler verstaet waarschynelyk het Italiaansch niet. De Recensent weet 'er ook juist niet veel van. Maar zoveel kan hy toch zien, dat de Aantekening aan den voet

[p. 199]

van bladz. 2 niet wel gesteld is. Misschien moest 'er staen senza Aristote, en de meening is zonder Aristoteles zouden wy niet veele geloofs-artikelen hebben, zegt Paolo Sarpi. - Op bl. 7, r. 4 moest zekerlyk juist het tegendeel staen van hetgeen 'er nu gelezen wordt. Het moest zyn daar zyn onzichtbaar geestelyk gezag hunne uiterlyke achtbaarheid verdonkerde. - Bl. 11, r. 4 staet Zacharias l. Zacchaeus. - Bl. 23, r. 7 v.o. zyn huis wilde l. hunne huizen wilden. - Bl. 113 in de Aant. non l. una, en Op. II. l. Ep. I. - Bl. 125, r. 12. v.o. sterfjaar 1. geboortejaar. - Bl. 128 in de Aant. in Nerone 1. in Tiberia.

Wy bedoelen met deeze aanmerkingen geenzins de waarde van het Werkjen te verkleinen. Het is en blyft een nuttig Stuk, dat met oordeel is uitgevoerd. Maar indien 'er een tweede Druk van mogt opgelegd worden, zullen de Uitgeevers van het aangestipte gebruik kunnen maaken. Ook mogt men dan wel eene grootere letter neemen: voor eenigzins zwakke of verouderde oogen is de nu gebruikte ruim klein genoeg.