Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

[p. 178]

Historie der Omwentelingen, in Vaderlandsche Gesprekken voor Kinderen; door J. Hazeu, C. zoon. Te Amsterdam, by van Vliet en Hazeu, 1796. In 8vo. 340 bl.

De Burger hazeu is door zyne Zedenkundige en Godsdienstige geschriften voor Kinderen by onze landgenoten genoeg bekend. Derzelver goed vertier spoorde hem aan ook dit Vaderlandsch Werkje te vervaardigen. In hetzelve geeft by aan de Jeugd een kort verslag van de aanleidende oorzaken en merkwaardigste omstandigheden der Omwentelingen in ons Vaderland, Braband, Frankryk en Polen. Het Werkje is met 13 fraaie Plaatjes vercierd, die op de voornaamste gebeurtenissen wyzen; en afgedeeld in een aantal Gesprekken tusschen een Vader en zyne drie Kinderen. Achter ieder Gesprek vindt men de algemene leringen, die daaruit vloeien, en welke hazeu nuttigst acht, dat in deze orde gelezen worden. ‘Ieder Gesprek, (zegt hy in zyne Voorreden) is eene geschikte leesles voor een kind, en ook genoegzaam voor een' avond, of zulk een tydsbepaaling, als aan hetzelve vergunt wordt. - Zoodra dit kind, een' aanvang neemt, met het leezen van zyn gesprek, moet het eerst iets zichtbaars voor zyne algemeene leeringen plaatsen, die agter ieder gesprek behooren; en zoo dikwyls het eene aanwyzende Letter, in zyn gesprek, aantreft, moet het zich naar die letter begeeven, om te zien wat daarvan gezegd wordt, en dan weder naar het gesprek keeren, tot aan eene volgende letter, enz.’ Wy hebben tegen deze schikking van den Schryver niets aan te merken, en achten, dat, volgends dezelve, zyne Vaderlandsche Gesprekken met nut kunnen gebruikt worden. Algemeen beschouwd. heeft dit boek een wezenlyke waarde. De onderwerpen, welke het behandelt, zyn voor de Nederlandsche Jeugd van het uiterst gewicht. Het verhaal des Schryvers is eenvoudig en naar waarheid. Zyne leringen vloeien meestal uit hetzelve natuurlyk voort, en behelzen over het geheel voortreflyke onderwyzingen voor het verstand en hart. Ook is dit Werkje zonder enige haatlyke partyzucht of bitterheid, ja zozeer met de meest-mooglyke onzydigheid geschreven, dat men deszelfs lezing aan alle partyen veilig kan aanpryzen. Met dat all' heeft het hier en daar zyne kleine gebreken. De verhalen hebben niet altyd genoegzaam verband. Zonder om een gepasten overgang gedagt te hebben, springt hazeu dikwyls eensklaps van het een onderwerp op het ander'. Dit kan de Jeugd gemaklyk verwarren, en maakt het haar moeilyk de onderscheiden byzonderheden in ene geschikte orde in het geheugen te houden. By de vragen, welke de drie Kinderen doen, is ook niet steeds genoegzaam op de kinderlyke vatbaarheid gelet, en

[p. 179]

zy komen dikwyls zo oneigen voor, als ware des Schryvers oogmerk met hun dezelve in den mond te leggen eniglyk geweest om voor zich ene geschikte aanleiding tot het volgende te vinden. Deze en gene bedenkingen, welke wy tegen de byzondere denkwys van hazeu over sommige merkwaardige gebeurtenissen of handelingen, welke hy aanhaalt, onder het lezen van zyn Werkje gemaakt hebben, willen wy, om niet wydlopig te worden, liefst verzwygen. Alleen kunnen wy niet voorby iets te zeggen omtrent hetgeen hy aanmerkt over den inhoud van het 5de art. in de afgekondigde Verklaring der Rechten van den Mensch en Burger. Dit art. verklaart: ‘dat ieder Mensch het recht heeft om God zodanig te dienen, als hy wil, en niet wil, zonder daarin op enigerlei wyze gedwongen te kunnen worden.’ Hierop geeft hazeu deze aanmerking: ‘dat iemand een vrye wil heeft, om God al of niet te dienen, in zoo ver hy voor zich zelven leeft, is waar; maar of men een die God niet wil dienen, onder een Christelyke Maatschappy kan inlyven, komt my zeer bezwaarlyk voor; maar dit is zeker, (naar myn gevoelen) dat geen een Christen geestlyk persoon, dit Artikel kan bezweeren, wyl hy, met eenen Eed, aan zyn Gemeente verbonden is; om wel toe te zien naar de grondregels dier Leer en Gemeente, dat zyne leden zoo, en niet anders, God dienen, en dus verpligt is hen ernstig te vermaanen, zoo zy daarvan afgaan.’ Hoe gebrekkig is deze gansche redenering! Vooreerst wordt in het art. niet eens gesproken van God in het geheel al of niet te dienen, maar alleen het recht bepaalt van een ieder om God op zodanige wyze te dienen, als hy daartoe al of niet verkiest. En hoe duidlyk bewyst verder het denkbeeld van inlyving in ene Christlyke Maatschappy, dat 's mans geest met het oude stelzel der vereeniging van Kerk en Staat geheel is ingenomen. De Christen heeft, als zodanig, ene afzonderlyke betrekking, welke met zyne burgerlyke betrekking gene rechtstreeksche gemeenschap kan of mag hebben. De grondregels van den Staat verbinden ons als burgers, niet als belyders en aanklevers van byzondere Godsdienstige beginselen. Laat de Godsdienstleeraar voor het stelzel zyner Kerk vry waken! Laat hy naarstig toezien, dat de leden zyner Gemeente zich houden aan de gedane belydenis huns geloofs. Maar kan hy daarom niet erkennen het recht, (de zedenlyke vryheid) aan ieder mensch als mensch, aan ieder burger als burger, toekomende, om God naar het licht van zyn geweten te dienen? Zonder ene strafbare zucht naar overheersching van het gemoed, of een zeer gebrekkig inzien in het wezen der zaak, achten wy, dat niemand dit onvervreemdbaar recht zal kunnen ontkennen. - Na den afloop zyner Gesprekken en algemene leringen, geeft hazeu nog ene afzonderlyke verklaring van de woorden Vryheid, Gelykheid, Broederschap, welke, schoon niet geheel

[p. 180]

wysgerig, evenwel voldoende is om de grove en overdreven denkbeelden, welke daarmede maar al te zeer verbonden worden, te zuiveren. Voorts heeft zyn styl gene in 't oog vallende gebreken, maar hy begaat onnaauwkeurigheden in zyne spelling, vooral omtrent de geslachten, gelyk reeds uit onze kleine uittrekzels genoeg gezien kan worden.