Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Gesprek tusschen den Predikant Regtzinnig en den Burger Joost Welmeenend, over den VIII Titul van het Plan van Constitutie, handelende van den Godsdienst, de zorg voor den Armen en het Publiek Onderwys. Volgens de Verandering van de Commissie tot Hervorming van gemelde Plan. Door Philanthropos. In Nederland, 1797. In gr. 8vo. 32 bl.

De Predikant Regtzinnig en de Burger Joost houden een Gesprek over de vermelde onderwerpen; de eerste voert het woord als een yverig voorstander van de Leere der Gereformeerde Kerk, doch in den Geest der Omwentelinge, dat wil zeggen, ontheven van de vooröordeelen, welke veelen, die den naam willen hebben de tegenwoordige orde van zaaken te zyn toegedaan, ondanks hun voorgeeven, nog blyven aankleeven. Als zodanig tragt hy de zwaarigheden weg te neemen, welke den anderen op het hart leggen. Het Stukje is in geen ongevalligen trant geschreven. Nieuwe denkbeelden, welke in de veelvuldige Schriften van den dag niet voorkomen, hebben wy 'er niet in gevonden. Eene en andere vergelyking, in haare soort niet onaartig, ontmoet men hier en daar, naar Burger Joost Welmeenend's vatbaarheid berekend. ‘Dat het geroep groot is, zegt R. de Kerk is in gevaar, als de Predikanten niet betaald worden,’ (te weeten van Staatswege, of uit eene algemeene Kas) ‘verwondert my niet: ja komt my zeer natuurlyk voor; dan daar uit zou ik niet besluiten, dat dit gevaar werk-

[p. 158]

lyk zo groot is. Welk een geschreeuw (dus vervolgt R.) zou 'er opgaan, wanneer de Schouwburg te Amsterdam een paar eeuwen voor ieder open gestaan hadt, om 'er zonder geld te kunnen komen, en nu eens besloten werdt, om op alle plaatzen zulk een hoogen prys te stellen, als men nu met vermaak en vrywillig betaalt. Wel ik vrees dat het gansche land hier van zou gewagen, als knevelary, bloedzuigery, en, alles in eens, als een werk van de Oranje Aristocratische verdervende hand. Zou men niet mede roepen dat de lust, de liefhebbery tot toneelvermaken geheel zou verdwynen - dat niemand voortaan den Schouwburg meer zou bezoeken, en dat het geheele toneel zou vervallen.’ Naa Joost's ergernis over deeze vergelyking te hebben weggenomen, ‘zoudt gy nu denken, (vraagt R.) dat zulk eene toneelmatige omwenteling het geheele toneel zou verwoesten?’ Dit komt Joost niet waarschynlyk voor: ‘'Er zouden (zegt hy) in 't eerst weinige menschen komen; maar door den tyd zou dat wel weêr aanwakkeren. De zucht tot het toneel zit toch by onze Natie te diep, om geheel uitgeroeid te kunnen worden.’ - ‘En nog dieper (herneemt R.) zit de zucht tot den Godsdienst by onze Natie;’ en gaat daarop voort tot het voordraagen van middelen, naar zyn oordeel meest geschikt, om het Gereformeerde Kerkgenootschap te kunnen in stand houden. ‘De Staat (leest men elders) kent geen Godsdienst; dat wil niet zeggen, dat de Regenten Deïsten of Atheïsten zyn; maar in dien zelfden zin, als een Koopman zegt, ik ken geen Godsdienst: want ik handel met Jooden en Turken, en, als zy meer bieden dan een Kristen, zyn zy koop. De zaaken van den Staat hebben met den Godsdienst niets gemeen; en daarom, wanneer de Staat voor het onderwys der jeugd zorgt, zorgt hy voor hen als jonge burgers, niet als jonge Kristenen, - als burgers, die hy - niet in den hemel wil brengen maar tot nutte leden der Maatschappy wil vormen, die het hunne toebrengen, om het algemeene tydelyke geluk, het groote doel der maatschappelyke vereeniging, te bevorderen, en daarin ook zelf gelukkig te worden.’