Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Andwoord op den Brief der Remonstrantsche Broederschap, aan de Protestanten; door een Leeraar der Hervormde Kerk. Waarin beweezen word: Dat de bedoelde Vereeniging van alle de Protestanten, in dit Tydstip, onuitvoerelyk is. Te Amsteldam, by M. Schalekamp, 1797. In gr. 8vo. 18 bl.

‘Byaldien iemand den Sectegeest haat, byaldien iemand de scheuringen in de Kerk van Jesus Chris-

[p. 155]

tus afkeurd, en zich over dezelve bedroefd, byaldien iemand de eenigheid des geloofs, door den band des vredes, wenscht hersteld te zien, byaldien iemand de waare en hartelyke verbroedering, zo mogelyk, van alle Christenen, als de zegenpraal van den waaren Godsdienst, die niet in woorden maar in kracht, in geloof, hoop en liefde, bestaat, beschouwd - zo ben ik het:’ dit getuigenis van hem zelven geeft onze Hervormde Leeraar, wiens hart, als zodanig, de Remonstranten ‘Broeders, zeer verongelykte Broeders’ noemt. Naa eenige aanmerkingen omtrent het onbepaalde der eigenlyke bedoelinge van de voorgeslagene Vereeniging, hegt hy daaraan den zin van eene zamensmelting van het geheele Protestantendom in ons Vaderland tot een eenig Kerkgenootschap. Hoe wenschelyk in zich zelve, als onuitvoerlyk, in den tegenwoordigen stand van zaaken, beschouwt onze Leeraar zulk eene Vereeniging. Het bewys daar voor meent hy te vinden in de gesteldheid, waarin zich het Hervormde, Luthersche en Mennonietsche, Kerkgenootschap thans bevinden, waarvan hy eene beknopte schets geeft. Het tafereel, welk hy van zyn eigen Kerkgenootschap ophangt, is zekerlyk voor eene Vereeniging niet berekend. ‘Byaldien Gyl. (schryft hy) van oordeel zyt, dat de verdraagsaamheid in het Hervormde Kerkgenootschap een heerschend gevoelen geworden is, dat men daar over het algemeen rekkelyker denkt, dan in vroegere tyden, misleid gy U! - de geest van Kettermakery is noch in het zelve heerschend, en het zyn, in vergelyking van het overgroot getal die den ouden slenter volgen, slegts weinige Leeraaren en Leden dier Kerk, die verdraagsaam en rekkelyk zyn.’ - En elders: ‘Leest de Lemmata van elke Christelyke Synodus, - daar zult gy u en de Mennonieten, met bekker en roël, enz. op de lyst der Ketteren geplaatst vinden. - Gebruikt uwe oogen en ziet, en Gyl. zult overtuigd worden, dat de wegen tot bevordering in het Hervormde Kerkgenootschap (met weinige uitzonderingen evenwel) zyn, overdreeven Ortodoxie, dweepery en onverdraagzaamheid.’ Wy hoopen, dat deeze schets eenigzins overdreven zyn zal; waaromtrent wy evenwel ons geen beslissend oordeel kunnen aanmaatigen. By de Lutherschen vertoont zich insgelyks geen zeer gunstig vooruitzigt op de voorgeslagene Vereeniging; waarvan het onlangs voorgevallene te Amsterdam getui-

[p. 156]

genis kan draagen. Een weinig gunstiger staat de kans omtrent de Mennoniten, immers omtrent zeer veelen van dezelve. Maar ook hier is het niet volkomen helder: ‘Ik erken, (schryft hy) men heeft onder de Mennonieten gehad, en noch, de uitnemendste, de verlichtste, de schitterendste Leeraaren en Redenaaren; maar weet Gyl. niet (voegt hy 'er nevens) dat de zucht voor de Ortodoxie juist tegenswoordig bezig is, met maatregelen te beramen tot bewaring en herstelling der gezonde Leere? - die mogelyk ook eene nieuwe Mennonietische broederlyke scheuring kon ten gevolge hebben? - en dat het daarom juist in deezen tyd niet te verwagten is, dat de schrandere onder de Mennonieten nu deeze Vereeniging zullen aanneemen.’ Wat onze Leeraar met het beraamen van maatregelen tot bewaaring en herstelling der gezonde Leere bedoele, waar mede de zucht voor de Orthodoxie juist tegenwoordig bezig zyn zoude, betuigen wy niet te weeten. Met lieden, tot het Mennonietsche of Doopsgezinde Kerkgenootschap behoorende, ook de zulken, die kennis van zaaken hebben, hebben wy nog al eenigen omgang. Ook is ons gesprek met hun, meermaalen, op de voorgeslagene Vereeniging gevallen. Doch niemand hunner heeft ons ooit iets gemeld omtrent het tegenwoordig beraamen van maatregelen tot handhaavinge der Orthodoxie. Wy vatten dus 's Mans bedoeling niet. Immers kunnen wy niet vermoeden, dat hy het oog zoude hebben op wylen den schranderen en godvrugtigen hulshoff, nog onlangs Leeraar onder het Doopsgezinde Genootschap, wiens uitgegeevene Leerredenen eenige stellingen behelzen, die, volgens de aangenomene beteekenis diens woords, Orthodox mogen genoemd worden. - Hulshoff, hoe beroemd ook zyn naam moge geweest zyn, stondt op zich zelven; hy leerde zyne byzondere begrippen, en hadt, voor zo veel ons bewust is, geene gemeenschap met andere Leeraars zyner Gezinte, met welke hy maatregels beraamde tot bewaaring en herstelling der Rechtzinnigheid. Wy voor ons gelooven, dat eene Vereeniging tusschen de Remonstranten en Doopsgezinden, immers verre het grootste gedeelte derzelven, aan weinige zwaarigheden zou onderhevig zyn, indien men de zulke uitzondere, welke van de zyde van sinancieele belangen zouden ontstaan kunnen.

Uit de aangevoerde redenen meent onze Schryver het

[p. 157]

wettig gevolg te mogen afleiden, dat, in dit tegenwoordig tydstip, de Protestantsche Kerkgenootschappen niet gestemd, niet genoeg voorbereid zyn, tot eene algemeene oprechte broederlyke Vereeniging; en dat dus de welmeenende poogingen der Remonstranten, wanneer dit hun doel is, eene geheel verkeerde uitwerking zullen hebben. Met dat alles gelooft de Schryver, ‘dat de gewenschte Vereeniging, niet alleen van alle Protestanten, maar zelfs van alle Christenen, eenmaal zal geschieden. - Maar wanneer, weet God. - Dit geloof ik, (voegt hy 'er nevens) dat het Menschdom hiertoe aanvankelyk wordt voorbereid, - en het zich eenmaal zal laaten welgevallen, wanneer geene ontydige proeven de gewenschte komst van dit gelukkig tydstip vertraagen.’