Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

De Voordeelen van de Vereeniging der Kristenheid. Naar aanleiding van Ps. CXXXIII: vs. 1^b. Ziet hoe goed en hoe lieflyk is het, dat ook Broeders t'zamen woonen. Eene Leerrede, uitgesproken den 27 van Slachtmaand 1796. Door C. Rogge, Kristen-Leeraar by de Gemeente der Remonstranten te Leyden. Te Leyden, by D. du Mortier en Zoon, 1796. Het tweede Jaar der Bataafsche Vryheid. In gr. 8vo. 24 bl..

Hoe lieflyk zyn de voeten der geenen, die den vrede verkondigen, der geenen, die het goede verkondigen, is de uitroeping van Apostel paulus, maar hoe weinig dikwyls by de Christenen in acht genomen! Terwyl hierendaar van tyd tot tyd zich eenige voorstanders van vrede en eendracht opdeeden, de verdeelde gemoederen zochten by elkander te brengen, de scheuringen te heelen, werden hunne edelmoedige en liefderyke poogingen tot nog toe telkens verydeld door blinde vooroordeelen, woelende driften, trotzen heerschlust en bekrompen eigenbaat. Waare menschenvrienden en verstandige eerbiedigers der lessen van jesus verdienen nogthans allen lof, wanneer zy door het ongelukkig slaagen van vroeger aangewende moeite zich niet laaten afschrikken. Men mag, men moet hoopen, dat eene geduurig meer doordringende verlichting omtrent het waare weezen van den Godsdienst eindelyk de nevelen des verstands zal verdryven; vooral dan, wanneer redenen van byzonder belangzucht haar niet langer in den wech staan. Tot bewerking van dit laatste is een groote stap reeds gedaan, door de Kerk geheel van den Staat af te scheiden: komt 'er nog een tweede by, en wordt de bezorging der Armen niet meer der byzordere Gezindheden opgelegd, maar van wegen den

[p. 106]

Staat zelven op eenen eenpaarigen voet gedaan, zonder aanmerkinge van Godsdienstige gevoelens of belydenisse, dan zien wy niet wat, van deezen kant, de vereeniging der Christenen in ons Vaderland meer zoude kunnen verhinderen. Het is waar, vooroordeelen van eenen anderen aart zyn 'er nog; maar het is te hoopen, dat die vooroordeelen ook door den tyd vry wat van hunnen invloed verloren hebben, en steeds meer zullen verliezen. Zekerlyk worden de geschilpunten, welke de Protestanten verdeeld houden, nu by veelen niet meer voor zo gewichtig gehouden, als wel by het eerste ontstaan der scheuringen, wanneer de driften natuurlyk heftiger woedden, en rechtmaatige denkbeelden van den Godsdienst zeldzaamer en minder ontwikkeld waren. En welk een steunsel verliest daarby het vooroordeel, wanneer het niet meer door belang onderschraagd wordt!

De Remonstrantsche Broederschap, den tegenwoordigen toestand van zaaken in aanmerking neemende, heeft geoordeeld by deeze gelegenheid eene pooging te moeten doen, om dat gedeelte der Christenen, hetgeen bekend is onder den algemeenen naam van Protestanten (als eene vereeniging met de Roomschgezinden onmogelyk houdende, zo lang deezen de onderscheidende Leerstukken hunner Kerke blyven vasthouden) uit te noodigen tot vrede en eendracht. Van den Brief, van wegen die Broederschap ontworpen en aan de Gemeenten van andere Gezindheden verzonden, hebben wy boven verslag gedaan. Vooraf werd dezelve nogthans aan de Remonstrantsche Gemeenten zelve voorgedragen, en dit gaf den Eerwaardigen rogge aanleiding tot het uitspreeken der Leerreden, waarvan wy nu eenig verslag moeten doen.

De Voorafspraak behelst eenige redenen, waarom de Leeraar niet eenig ander onderwerp gekozen hebbe uit verscheidene, welke hem voor den geest kwamen. Het Voorgebed is kort, en geschikt naar de omstandigheid. Dan volgt de Leerreden zelve. Van zyne tekstwoorden zegt de Schryver: ‘Op onze tegenwoordige omstandigheden betrekkelyk gemaakt, bevatten zy deze stelling, - dat de vereeniging der Kristenheid eene zeer nuttige, en uit dien hoofde hoogst wenschelyke zaak is. - - Wanneer wy het allen daar in eens zyn, komt het eerst in aanmerking, het onderzoek, of die vereeniging mogelyk is: - en dit uitgemaakt zynde, kunnen wy ook het best de geschiktste middelen tot haa-

[p. 107]

re bevordering nasporen. - Ziet daar de drie hoofdvoorwerpen, waartoe wy thans uwe aandacht willen bepaalen, enz.’

Over het eerste merkt de Redenaar in het algemeen aan, dat niemand, die niet geheel bedorven van hart is, ‘vrede en eensgezindheid niet ver weg verkiest, boven twist en tweedragt:’ en weidt vervolgens uit in deeze byzonderheden - dat het t'zamen woonen van broederen strekt ‘ter bevordering van eensgezindheid, van welwillendheid, en alle de deugden des gezelligen leevens, ook in maatschaplyke betrekkingen,’ - dat grootlyks zoude dienstig zyn ‘voor de uitbreiding van de Kristelyke Leer,’ - dat die zamenwooning veel zoude toebrengen ‘om eindelyk eens de waarheid te vinden, en haar ryk overal uit te breiden.’ - Waar uit dan de voortvloeien ‘eene yveriger en getrouwer beleeving van onzen Godsdienst.’ - Hierop volgt eene leevendige beschryving van de hartlykheid, vuurigheid en oprechtheid der Godsvereeringe in de vergaderingen van broederen, die, ‘hoe zeer ook in begrippen verschillend, zich in den dienst en de aanbidding van éénen God en Vader, door Kristus, vereenigen.’ Eindelyk wordt dit gedeelte besloten met de gewichtige aanmerking, waarvan de hoofdsom is: ‘Godsdienst is de grondslag van maatschaplyk geluk. Maar zal hy dit immer worden, dan moeten deszelfs aankleevers zich vereenigen.’

De mogelykheid dier vereeniginge te bewyzen, was de tweede hoofdzaak, welke de Redenaar zich voorstelde. - Hier onderstelt by vooraf, dat men die vereeniging hartelyk wenscht; en merkt met reden aan, dat alsdan de hinderpaalen en beletzelen, waar voor men vreest, in ydelen damp moeten verdwynen - dat de eensgezindheid der Christenen de wil is van onzen éénigen Meester - dat de zwaarigheden, welke voor deezen uit de vermenginge van den Staat met het Kerklyke voortsprooten, thans vernietigd zyn: - dat, misschien, het weezenlyke verschil van gevoelens, by een vredelievend onderzoek van zaaken, veel geringer zoude bevonden worden, dan men zich veeltyds verbeeldt: - dat de vereeniging, in allen gevalle, niet afstand van begrippen, maar alleen onderlinge liefde, vordert: - dat de bedenking van tydelyk belang te laag is om hier in aanmerking te komen, en

[p. 108]

door de afscheidinge van Kerk en Staat alle kracht heeft verloren: - en dat, indien iemand vraagen wilde, wie dan de ingelyfde, wie de inlyvende Kerk zal zyn: welk genootschap de naamvoerer voor allen weezen? hy dingen van zeer verschillenden aart, inlyving en vereeniging, deerlyk met elkander zoude verwarren: terwyl ook niemand, zegt de Redenaar, ‘de macht of het regt heeft, om in de Kerk van jesus zich een byzonderen naam te geeven .... Wy zyn alle kristenen, en mogen geen anderen naam voeren.’

Over de derde hoofdzaak is de Schryver kort. Hetgeen hy hier zegt komt neder op eene ernstige aanbeveeling om zich te wachten van alle liefdelooze veroordeelinge van anderen, van trotsheid en heerschzucht, en vooral van die vermetelheid, welke ‘uit eene eenvoudige dooling des verstands ook tot de verkeerdheid des harten besluit, en zulke gevolgen trekt, die de liefde beleedigen.’

Achter het Nagebed volgt de Afkondiging van den boven reeds gemelden Brief der Remonstrantsche Broederschap, en alles wordt besloten met eene korte, maar nadruklyke, aanspraak aan de zodanigen onder de Toehoorders, welken behoorden tot andere Godsdienstige huishoudingen.

Langer hebben wy ons by deeze Leerreden opgehouden, dan de grootte van het Stukjen scheen te vorderen. Dan wy hebben geoordeeld meer op het gewicht des onderwerps, dan op het getal der bladzyden, te moeten letten, en ons wel eens te mogen verlustigen met de streelende hoope en den hartelyken wensch (hoe ver de vervulling daarvan, misschien, nog moge te zoeken zyn) dat eenmaal de dag moge aanbreeken, waarin (met deeze woorden sluiten wy dit Uittreksel, gelyk de Eerw. rogge zyne Leerreden) men nergens zal leed doen, noch verderven op den gantschen berg van Gods heiligheid: want de aarde zal vol kennis des Heeren zyn, gelyk de wateren den bodem der zee bedekken.