Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Korte op ondervinding rustende Thermometer-Beschryving, door J.A. Uilkens, Meester der Vrye Konsten, Doctor in de Wysbegeerte, Proponent in de Godgeleerdheid, en Honorair Lid der Haagsche Natuur- en Geneeskundige Correspondentie. Te Groningen, by J. Oomkens, 1796. In gr. 8vo. 124 bl.

Dit Werkje hadt de Schryver, in den voorleden Jaare, tusschen zyne Academische Bezigheid, meest afgewerkt; dan de tydsomstandigheden, en de vrees om in de geleerde Wereld te voorschyn te treeden, bewoogen hem

[p. 70]

tot uitstel. Niet langer, egter, dan tot nu, heeft hy zyn arbeid kunnen by zich houden.

In de volgende XIX Hoofdst. verdeelt hy zyn Geschrift: I. Over de Warmte. - II. Over de Vloeistoffen voor Thermometeren dienstig. - III. Over de Buizen en derzelver toebereiding. - IV. Over het Glassmelten - V. Over de verwydingen der Buizen. - VI. Over de evenredigheid der verwydingen tot de Buizen. - VII. Over den Wyngeest, Salamoniakgeest en derzelver kleur. - VIII. Over het vullen der Thermometeren met Wyn. of Salamoniakgeest. - IX. Om den Wyngeest-Thermometer in te richten, dat hy de hitte van kookend Water ondergaan kan. - X. Over het Kwikzilver. - XI. Over het vullen met Kwikzilver. - XII. Over Proef-Thermometers. - XIII. Over het bepaalen der vaste Punkten. - XIV. Over het onderste vaste Punkt. - XV. Over het bovenste vaste Punkt. - XVI. Over de Schaalen. - XVII. Over de vergelyking der Wyngeest-Thermometeren met die van Kwik. - XVIII. Over de gevoeligheid van Kwik- en Wyngeest-Thermometers. - XIX. Over de plaatzing van den Thermometer, en tyd der Waarneemingen voor de veranderingen van Warmte in den Dampkring.

De inhoud der opgegeevene Hoofdstukken wyst genoegzaam uit, dat het goeddeels geschikt is voor hun, die zich met het maaken van Thermometers bezig houden, En zou de Schryver, gelyk hy verklaart, ‘hadden wy in onze Taal eene volledige goede Thermometer-beschryving, naar welker handleiding men in staat was in 't vervaardigen van denzelven gelukkig te slaagen, zo zou deeze van hem nimmer zyn voortgebragt.’ - Wy weeten zeer wel, dat, hier en daar verspreid, in onze Taal, dit stuk betreffende, veel geschreeven is. Wy herinnerden ons een Werkje, in het XXXVIII jaar deezer Eeuwe, in 's Gravenhage, by gerard block, uitgegeeven, onder den Tytel: Verhandelingen over de Barometers, Thermometers en Notiometers of Hygrometers, door den Heer D ****, uit het Fransch vertaald. Waar in men, voor dien tyd, veel keurigs vindt, en met voeglyke Afbeeldingen is opgehelderd. Dan onze Schryver toont beleezenheid te bezitten in de laatere Schriften, dit onderwerp betreffende, blykens zyne veelvuldige Invoegzels en Aanhaalingen. Vlytbetoon, in het opzamelen en uit-

[p. 71]

deelen deezer, straalt het geheele Werkje door, en kan het voor de zodanigen, als het voornaamlyk, volgens het even bygebragte, bestemd is, van veelvuldige nuttigheid weezen, en zullen eenige gedeelten althans, ook door anderen, met genoegen geleezen worden.

Des Schryvers voorneemen is, om, zo deeze Beschryving eenigzins voldoet, eene tweede Verhandeling over de andere Meteorologische Werktuigen, inzonderheid over de Barometers, Hygrometers en Eudiometers, voor te draagen; en als dan eene volkomene Beschryving van onzen Dampkring, zo wel Physisch als Chemisch beschouwd, met in denzelven plaats hebbende veranderingen, op te stellen, en hier over de hier en daar verspreide stukken van de beste Wysgeeren, inzonderheid van onzen tyd, te verzamelen.

Wy zien deezen arbeid te gemoete. En de jonge Schryver houde ons ten goede, dat wy hem een min snipperende Afdeeling zyns volgenden Werks aanraaden. Onze Leezers zullen, uit den opgegeeven Inhoud, zien, hoe zeer het Werkje gesmaldeeld is, waar door zeer wel byeenvoegende zaaken van elkander gescheiden zyn.

Wy vinden ook zynen styl te wydloopig, en zyn voordragt te omslagtig, schoon hy hier toe soms genoodzaakt geweest zy door mangel aan Plaaten, in een Werk van deezen aart hoogst te verlangen. ‘Van der jeugd af aan eene verkeerde spelling gewoon,’ gelyk hy schryft, ‘valt het bezwaarlyk die te verlaaten, en verzoekt hy verschooning, zo hy hier of daar tegen de regels onzer Nederduitsche taal gezondigd mogt hebben.’ - Zyne zonden zyn veele. Eene Lyst van Verbeteringen doet wel voor eenige boete; doch nog veele ontcieren het Werkje. - Wy hoopen in het volgende beloofde Geschrift, dat, blykens de opgegeeven schryfstoffe, van een veel grooter bevang zal moeten weezen, blyken van 's Schryvers vordering, en verbetering deezer aangeduide gebreken, te zullen vinden.