Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

Proeve, over de uitwerkzels van het landbouwend leeven op 's menschen aart, gesteltenisse, en maatschappyelyk geluk.

(Overgenomen uit william falconer's Remarks.)

(Vervolg en Slot van bl. 314.)

Over den Invloed van het Landbouwend Leeven op de Regeeringsvorm en den Godsdienst.

De Romeinen moedigden desgelyks den Landbouw aan, en maakten daar van, zo zeer als eenig der bovengemelde Volken, een Volksvoorwerp. Nogthans hadt dit Volk eene groote menigte, van Plegtigheden in zynen Godsdienst, en de Geestlykheid maakte by hun geen onderscheiden Volkslichaam uit. Livius noemt Rome een Staat of Stad vol Godsdienstplegtigheden^(*). Sallustius drukt zich bykans eveneens uit^(†). De Romeinsche Schryvers over den Landbouw pryzen allerwegen de stipte waarneeming aan van een groot aantal Godsdienstpleegingen^(‡): en het verband tusschen deeze en den Landbouw wordt sterk aangeduid door maximus tyrius^(§). Desgelyks toonen ovidius, festus, macrobius en andere Schryvers, dat de Romeinsche plegtige Godsdienstpleeging zeer uitgebreid was. Het is, overzulks, waarschynlyk, dat de gemelde waarneeming van

(*) Civitas plena Religionum. Lib. VI. sect. 5.

(†) - quoe nostrimajores, religiosissimi mortales, fecere. Sall. Bell. Catil.

(‡) Script. de Re Rustica.

(§) Max. tyrii, Diss. XIV.

[p. 350]

montesquieu verstaan moet worden als veeleer betrekking hebbende op den invloed van deeze Leevenswyze op den aart, dan op het getal, der Godsdienstplegtigheden en Waarneemingen.

De Oude Feesten bragten, zo veel ik naa kan gaan, alle geen noodzaaklyke ophouding van werken, of het staaken van den arbeid, mede: dit was althans het geval by de Romeinen. Cato duidt het soort van werk aan, geschikt om op die Feestdagen verrigt te worden^(*); geen deezer waren, 't welk wel in 't oog gehouden moet worden, werken van dringende noodzaaklykheid, of die onmiddelyke volvoering vorderden. In de daad, deeze Feesten vielen zo veelvuldig in, dat zulk een bevel de grootste ongelegenheden zou veroorzaakt hebben by een vlytig Volk; en hoogstwaarschynlyk is de elendige staat des Landbouws, in het hedendaagsch Italie, voor geen gering gedeelte toe te schryven aan het tydverlies en de ledigheid, door de Feestdagen der Roomsche Kerke te wege gebragt. - Nogthans vermelden ons cicero en macrobius, dat de Romeinsche Ferioe eene staaking van arbeid, zo wel als van Burgerlyke verrigtingen, inslooten^(†); maar misschien hadt zulks alleen betrekking tot de Stad, anderzins is het niet te begrypen, dat cato, ter boven aangetoogene plaats, eene verbreeking der Wetten zou voorgeschreeven hebben.

Varro erkent, dat werken van noodzaaklykheid, of uitgestrekte algemeene nuttigheid, geene besmetting in den bedryver veroorzaakten; en misschien konden de bedryven des Akkerbouws als werken van dien aart aangezien worden. Dit denkbeeld schynt meer gronds te krygen door eene Wet, in vervolg van tyd, door constan-

(*) Per ferias vero fossas veteres tergeri, viam publicam muniri, vepres recidi, hortum fodiri, pratum purgari, virgas vinciri, spinas runcari cremarique, ex piscina immunditias efferi, munditias fieri. Caton. de Re Rustica, Lib. I. c. 2.

(†) Feriarum festorumque Dierum ratio in liberis requietem habet litium & jurgiorum, in servis operum & laborum, quia compositio anni conferre debet & ad perfectionem operum rusticorum & ad remissionem animorum. Cicer. de Legib. Lib. II.
Sacerdotes affirmabant ferias pollui quoties iis indictis conceptisque opus aliud fieret. Macrob. Saturnal. Lib. I.

[p. 351]

tyn den grooten, gemaakt, welke het Volk beval op Sabbath te rusten^(*). Men begrypt dat deeze Wet de Steden alleen betrof, en niet het Platte Land. Hy wist, merkt montesquieu aan, dat de arbeid in de Steden nuttig, maar op 't Veld noodzaaklyk, was^(†). Het blykt niet duidelyk, dat eenige der Joodsche Feestdagen, den Sabbathdag uitgezonderd, gepaard gingen met een verbod van werk te verrigten, en het is waarschynlyk, dat deeze dagen by de Jooden, even als by de Romeinen, veeleer tooneelen van vreugd en vermaak, dan van bedryfloosheid en ledigheid, opleverden^(‡).

Tempels desgelyks, of Woonplaatzen voor de Godheid, dunken my natuurlyk voor deezen staat des Menschdoms. Zo vermeldt ons herodotus, dat de Egyptenaars, die van de hoogstheugbaate oudheid af den Landbouw ter hand hadden, de eerste waren, die Altaaren en Tempels voor de Goden bouwden^(§). Het Volk in Indie hadt desgelyks Tempels; de Chineesen hebben ze tegenwoordig; en Gebouwen van deeze soort waren vry veelvuldig en grootsch in Peru^(**).

De vroegste bescheiden, welke wy van de Romeinen bezitten, gewaagen van de Tempelbouwingen; en de ruïnen nog voorhanden in alle de deelen van Italie zyn standhoudende blyken, hoe geliefd een denkbeeld dit denkbeeld was by dat Volk^(††). - De oorzaaken van

(*) Codic. de Feriis, Leg. III. Deeze Wet betrof de Heidenen alleen.

(†) Sp. of Laws, B. XXIV. c. 23.

(‡) Hilaribus quibus omnia festa & fieri debere scimus & dici impletis solennibus. - Vopisci Divus Aurelianus.

(§) Euterpe.

(**) Robertson's Americ. B. VII.

(††) Simul cum (Romulus) dono designavit templo Jovis fines, cognomenque addidit Deo: ‘Jupiter Feretri, inquit, hoec tibi victor Romulus rex regia arma fero, templumque iis regionibus, quas modo animo metatus sum, dedico, sedem opimis spoliis, quoe, regibus ducibusque hostium coesis, me auctorem sequentes, posteri ferent’. Hoec templi est origo, quod primum omnium Romoe sacratum est, ita deinde Diis visum, nec irritam conditoris templi vocem esse, qua laturos ea spolia posteros nuncupavit: nec multitudini compotum ejus doni vulgari laudem. Livii, Lib I. §. 10. Zie ook dion. halic. B. II. C. 34. De Tempel, hier bedoeld, werd herbouwd door augustus caesar. Corn. nepos, Life of Atticus.

[p. 352]

deeze Volksneiging in deezen Staat loopen genoegzaam in 't oog. - De Landbouw vordert, dat de Menschen vaste en duurzaam bewoonde verblyfplaatzen hebben; en hier uit sproot zeer natuurlyk het denkbeeld om een Huis voor de Godheid te bouwen. Dit natuurlyk denkbeeld kwam niet boven, dan by de zodanigen die het Land bebouwden^(*). Zy, die geen huizen te hunner eigene woonstede hadden, waren nooit op 't bouwen van Tempelen bedagt.

De Menschen zyn, in deezen Leevensstand, meer aan den Godsdienst gehegt, en yveriger voor deszelfs voortplanting, dan in eenige andere. De plegtigheden den Godsdienst vergezellende; het bouwen van Tempels, en de Rykdommen in dezelve zamengebragt, veroorzaakten eene verknogtheid aan den Godsdienst, tot welken zy behoorden, en verwekten het denkbeeld van plaatslyk op- en toevoorzigt, 't welk doorgaans zeer veel vermogend is in zaaken van dien aart.

De Romeinen, die volmaakt het gebruik van alle Staatkundige Werktuigen verstonden, trokken veel voordeels van dit plaatslyk op- en toevoorzigt, onder anderen om het Volk aan hun Godsdienst te verbinden; en de uitwerking hier van was zodanig, dat naauwlyks eenige Volken in de Geschiedenissen vermeld worden, die grooter Eerbiedenis betoonden aan de voorwerpen van plaatslyken Eerdienst^(†).

Romulus zelve weigerde het aanvaarden der Koninglyke Waardigheid, vóór dat hy de bevestiging daar toe van de Goden verkreegen hadt; en geen der volgende

(*) Sp. of Laws, B. XXV. Ch. 3.

(†) Operoe pretium est, cum domos atque villas cognoveris in urbium modum exoedificatas, visere templa deorum, quoe nostri maiores, religiosissimi mortales, fecêre. Verum illi delubra deorum pietate, domos suas gloria decorabant. Sallust. Bell. Catilin. -
Zulk een Eerbied, schryft plutarchus, hadden de Romeinen voor den Godsdienst, dat zy alle hunne Verrigtingen alleen van den wil der Goden deeden afhangen; nooit gehengende, zelfs niet toen hunne zaaken het voorspoedigst gingen, dat 'er iets in 't minst van de oude Plegtigheden agterbleef; zich ten vollen overtuigd houdende. dat het van veel meer aanbelangs was voor het algemeen welweezen, dat Overheden en Veldheeren de Goden eerbiedigden en gehoorzaamden, dan dat zy vyanden vermeesterden of te onder bragten. Plutarch's Life of Marcellus.

[p. 353]

Overheidspersoonen tradt immer in de bediening, zonder de goedkeuring der Voortekenen. Het in onbruik laaten daar van, en de versmaading der Goden daar mede gepaard gaande, wordt by hunne eigene Geschiedboekers gehouden voor een der groote oorzaaken van hunne Staatsongelukken en Val^(*). Die zelfde verstandige Wet-

(*) Naa dat romulus, te dier gelegenheid, de bevestiging des Hemels ontvangen hadt, riep hy het Volk zamen, en, hun verslag gedaan hebbende van de gunstige Voortekens, werd hy door 't zelve ten Koning verkoozen: en stelde hy vast dat deeze gewoonte waargenomen zou worden door alle zyne Opvolgers, dat geen hunner de waardigheid van Koning zou aanvaarden, of eenige andere Overheidspost op zich neemen, vóór dat de Goden het teken hunner goedkeuring gegeeven hadden. En deeze gewoonte, de Voortekens betreffende, werd, langen tyd, door de Romeinen in agt genomen, niet alleen onder de Koningen maar ook, naa de vernietiging der Monarchy, in de verkiezing der Consuls, Praetors, en andere wettige Magistraatspersoonen; doch het is, ten deezen dage, in onbruik geraakt, en heeft men, welstaanshalven, alleen de gedaante behouden; waar door veele Legers der Romeinen te land verslaagen, veele Vlooten ter zee verlooren zyn, met gemis van al het Volk, en andere groote en schriklyke onheilen het Gemeenebest troffen, eenige in buitenlandschen kryg, andere in Burgertwisten; maar het grootste en merkwaardigste onheil trof den Staat ten mynen tyde, toen licinius crassus, een Man, die voor geen Legerhoofd van zynen tyd behoefde te wyken, zyn Leger tegen 's Hemels wil te velde bragt tegen de Parthen, en met versmaading van ontelbaar veele Tekens, deezen Tocht afkeurende, denzelven voortzette. Veel zou 'er kunnen gezegd worden wegens de versmaading der Goden, die onder eenigen ten deezen dage stand grypt. Dion. halicarn. B. Il. C. 6.
Ik bewonder, derhalven, deeze Instellingen van dien Man; en ook die welke ik zal verhaalen. Hy hield zich verzekerd, dat het goed Bestuur der Steden afhing van die oorzaaken, van welke alle Staatslieden met grooten ophef spreeken; doch weinigen doen stand grypen. - Vooreerst de Gunst der Goden, welker genot voorspoed geeft aan elke onderneeming - vervolgens Gemaatigdheid en Regtvaardigheid, waar door de Burgers, min genegen om elkanderen te beledigen, meer overhellen tot Eensgezindheid; en de Deugd, geene schandlyke Vermaaken, hun geluk rekenen, - en eindelyk Krygsmoed, die zelfs de andere Deugden nuttig maakt voor de Bezitters. Hy hieldt zich verzekerd, dat geen deezer voordeelen de uitwerkzels waren van geval; maar dat goede Wetten, het staan na waardige Bedoelingen, een Gemeenebest Godsdienstig, Regtvaardig en Krygshaftig, doen worden. Hy droeg derhalven alle voorzorg om deeze aan te moedigen; een aanvang maakende van den dienst der Goden en Genii; en, overeenkomstig met de meest goedgekeurde Plegtigheden by de Grieken, stelde hy Tempels en Heilige Plaatzen in; bouwde Altaaren, en rigtte Beelden op, als Tekenen der Goden, en gaf getuigenis van derzelver vermogen, sprak van de gunstryke geschenken, welke zy den Menschdomme verleenden; voor elk stelde hy Vierdagen vast, en welke Offeranden hun meest behaagden; de Feesten, de openbaare Spelen, de Rustdagen, en alles wat van dien aart meer is; maar hy verwierp alle fabelagtige overleveringen, de Goden betreffende, als gemengd waren met laster, hun aanziende als snood, noodloos, en op eene wyze handelende, die niet alleen voor Goden, maar zelfs voor braave menschen, onbetaamelyk was. Hy gewende het Volk met den diepsten eerbied aan de Goden te denken en van dezelve te spreeken, en hun geene hoedanigheden, niet voegende aan hunne gelukkige natuur, toe te schryven. Dionys. halic. B. II. C. 8.

[p. 354]

geever betoonde, in alle andere gevallen, de grootste hoogagting voor den Godsdienst, die, volgens het Stelzel door hem omhelsd, veel redelyker was, zo in Leerstellingen als in Fabelleer, dan de Grieksche Mythology, waar uit dezelve ontleend was, en by gevolge veel meer geschikt om een duurzaame en standhoudende inagtneeming te verwerven.

De Jooden mede, de Egyptenaars^(*), de Indiaanen^(†), de Chineesen^(‡) en Peruviaanen^(§), alle Landbouwende Volken, waren zeer gehegt aan hunnen Godsdienst.

(*) Diod. sicul. L. 1.

(†) Geen Persoon, beweert men, is ooit afgevallen van de Indiaansche of Gento Godsdienstleere.

(‡) De Keizer van China, schoon anders een volstrekte Heerschappy in alles voerende, maatigt zich geene magt aan over den Godsdienst des Lands.

(§) Robertson's America.