Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

Proeve, over de uitwerkzels van het landbouwend leeven op 's menschen aart, gesteltenisse, en maatschappyelyk geluk.

(Overgenomen uit william falconer's Remarks.)

(Vervolg van bl. 220.)

Over den Invloed van het Landbouwend Leeven op de Wetten.

Eenige der Strafwetten van Rome hadden eene byzondere betrekking op het Landbouwlyk Leeven. In deezer voege sprak de Wet van numa^(*), zo wel als die van moses^(†), eene zwaare straffe uit over het verzetten van Landpaalen of derzelver Merktekens. En de Wet der XII Tafelen luidde inzonderheid streng ten opzigte van de Beledigingen den Landbouweren aangedaan^(‡).

Dievery is eene misdaad, welke wy, in den eersten opslage, zouden verwagten, dat in deezen staat der Maatschappye, wanneer de Regten van Eigendom eene nadere bepaaling kreegen, strenglyk zou gestraft worden. Doch

(*) Quei terminum exarassit ipsus boves sacrei sunto. Lex numae de Terminis. Zie ook plutarch's Life of Numa.

(†) Deuteron. XXVII:17.

(‡) Qui alienas oedes frumentive acervum, juxta positum, sciens dolo malo ussit, usseritve, proetoris arbitratu vinctus, verberatusque igne necator. Ast si imprudens sine dolo malo damnum dederit, noxiam sarcito, aut proetoris arbitratu virgis coesus poenam luito. - Law of the Twelve Tabels from dionysius halicarnassensis, No. 15, de jure privato.
Qui noctu frugem aratro quoesitam furtim paverit, secuerit, si puber sit Cereri sacer esto. Impuber proetoris arbitratu verberatus noxiam duplioni sarcito. Ibidem, No. 17.

[p. 260]

dit was geheel het geval niet. Enkele Diefstal, zonder geweld, werd, volgens de Wet der XII Tafelen, alleen gestraft met de wedergave van de dubbele waarde der gestoolene Goederen^(*). De Joodsche Wet strafte dit misdryf op eene gelykaartige wyze, alleen was de straffe strenger; zynde de wedergave, in eenige gevallen, vier in andere vyf dubbel de waarde van het gestoolene^(†).

Myns agtens is deeze zagtheid den oorsprong verschuldigd aan den aart des eigendoms in zulk eenen staat van Maatschappy; deeze moest, althans grootendeels, bestaan in goederen van eenen omslagtigen aart, die in geene groote hoeveelheid konden weggenomen, of aan het oog der ontdekkinge onttrokken worden: inzonderheid daar de twee bovengemelde Volken geene buitenlandsche verbintenissen hadden, welke de Dieven in de gelegenheid stelden om de vrugt hunner misdryven met Vreemdelingen te verhandelen.

Dit Misdryf, derhalven, waar tegen, door de omstandigheden, als 't ware, genoegzaam gewaakt was, behoefde door geene buitengewoon strenge Wetten beteugeld te worden. - Een ander Misdryf, egter, van de snoodste soort, 't welk, in vroegere Standen der Zamenleevinge, of ligt over 't hoofd gezien, of enkel als eene persoonlyke belediging aangezien werd, werd in deezen met regt streng gestraft; Moord naamlyk. Deeze werd, in de vroegste tyden van den Romeinschen Staat, met den dood gestraft^(‡); en met gelyke gestrengheid behandeld onder de Jooden, in de oudste Wet, van welke wy eenig berigt hebben, door den almagtigen zelve gegeeven^(§). De waardy van elk hoofd voor hoofd, in deezen staat der Maatschappye, mag met rede aangezien worden als den

(*) Si adorat furtum quod net manifestum est duplionem luito. De Furtis No. 16. Zie ook caton. de Re Rust. in Proemio. Dion. halic. vermeldt het als eene daad van Tyranny van romulus, dat hy eenige Persoonen, van Diefstal overtuigd, met den dood deedt straffen. Lib. II.

(†) Exod. XXII.

(‡) Tullus hostilius stelde Regters aan, die horatius ter Doodstraffe veroordeelden, wegens den Moord aan zyne Zuster gepleegd.

(§) Wie Menschenbloed vergiet, diens bloed zal vergooten worden. Gen. IX.

[p. 261]

grond van de aandagt der Wet tot het zwaar straffen van dit Misdryf.

Welk eene wyze van Geregtshandel, bovenal in Lyfstraflyke gevallen, natuurlykst is aan deeze wyze van leeven, valt zwaar te bepaalen. Het oudste berigt, 't welk wy hebben van een Regtsgeding over dus eene Misdaad, by de Romeinen, is dat van horatius, wegens den Moord zyner Zuster, ten tyde van hostilius, den derden Koning van Rome. Livius vermeldt, dat hy ondervraagd werd door Regters, ten dien einde aangesteld; doch met vryheid om zich op het Volk te beroepen^(*).

De Burgemeester brutus, in een volgend, schoon zeer vroeg, tydperk, blykt zelve zyne Zoons veroordeeld te hebben: dan in dit geval hadt 'er geen ontkenning van de daad, geen beroeping op het Volk, plaats; en gevolglyk was het Regtsgeding onnoodig^(†). - Dit voorregt van beroeping, of om door het Volk geoordeeld te worden, werd door de Wet der XII Tafelen bevestigd; deeze beval, dat die Regtshandelingen alleen zouden plaats hebben in de groote Volksvergaderingen, of Comitia Centuriata^(‡); op welk eene wyze livius ons vermeldt, dat manlius capitolinus onderzogt en veroordeeld werd^(§).

Ik kan egter niet begrypen, dat een Regtsgeding door het Volk in 't algemeen voor deeze Leevenswyze geschikt

(*) Livii Lib. I. §. 27. Dionys. halic. schryft, dat hy te regt gesteld wierd onmiddelyk voor het Volk.

(†) Dion. halic. vermeldt, dat geen der beide Zoonen des Burgemeesters de toevlugt genomen heeft tot eene schaamtlooze ontkenning van het misdryf; maar beiden als zelfveroordeeld stonden. - Livius gewaagt mede, dat zy veroordeeld en gestraft wierden; doch zegt niets van den Geregtshandel. - Plutarchus schryft, in 't Leeven van Publicola, dat de Zoonen van brutus het misdryf niet lochenden, en in gevolge daar van terstond gestraft wierden.

(‡) De capite civis, nisi per maximum comitiatum ne ferunto. - Dit bedoelt de Comitia by honderdtallen. Cicero de Legibus & pro Sestio.

(§) In Campo Martio, quum centuriatim populus citaretur. Liv. Lib. IV. - Coriolanus werd egten te regt gesteld door de Comitia Tributa, volgens plutarchus en dion. halicarnassensis. Livius schryft, dat hy geheel niet te regt gesteld, maar in zyn afweezen veroordeeld wierd. Plut. Life of Coriolanus. Dion. halic. B. VII. Livii Lib. II.

[p. 262]

is, uitgenomen waar het Grondgebied zich niet wyd uitstrekt, 't welk het geval der Romeinen was in den aanvange van het Gemeenebest. Zints dien tyd was het Volk verstrooid door het Land, en bezwaarlyk zamen te brengen zo dikwyls het noodig zou weezen, aangemerkt de veelvuldigheid van dusdanige voorvallen.

Een overdragt van Magt, van het geheele lichaam op een gedeelte, scheen hier de geschiktste en bekwaamste handelwyze. In de daad, de Comitia Centuriata te Rome, schoon zy den naam draagen van de groote Vergaderingen des Volks, werden zeldzaam door een groot getal bygewoond; en zy, die 'er hunne stemmen uitbragten, waren meest lieden van groot aanzien, ten minsten van aanmerkelyke bezittingen; weshalven derzelver beslissingen mogen aangemerkt worden als voortkomende van de voornaamste Lieden allen, en niet van het Volk in 't algemeen.

Of 'er eenige Strafoefeningen byzonder eigen waren aan de Landbouwlyke Leevenswyze kan ik niet zeggen. Eenige, by de oude Romeinen in zwang, waren zeer wreed; maar de Volksgeaartheid neigde tot menschlykheid, indien wy mogen oordeelen uit de gevoelens hunner Geschiedschryveren, Wysgeeren, en uit de bedryven zelve^(*).

(*) Verscheide van de Wetten der XII Taselen behelsden de straffe des vuurs, en veele die des doods. Een van hunne oudste Strafoefeningen, indien wy uit den naam mogen oordeelen, (more majorum,) was, het hoofd des misdaadigers vast te maaken, en hem in dien stand ten dood te brengen. Liv. Lib. I. en sueton. Vita Neronis. - Mettius tuffelius, de Albanische Veldheer, werd door Wagens stukken getrokken, aan welke hy vastgemaakt was, en die veeler wegen heenen reden. Hier op maakt livius de volgende aanmerking: Primum ultimumque illud supplieium exempli parum memoris legum humanarum fuit, in aliis gloriari licet, nulli gentium mitiores placuisse poenas. Livii Lib. I. c. 28.
Men hebbe nogthans aan te merken, dat verscheide der wreede Wetten van de XII Tafelen hervoortkwamen uit de Dwinglandy der Tienmannen, en aandruischten tegen den geest der Gemeenebestgezindheid. Ze werden alle vernietigd, in het CCCCLIV Jaar der Stad, door de Porciaansche Wet, welke vaststelde, dat geen Burger zou ten dood gebragt worden; eene Wet, aan welke de jonge cato, in zyne Aanspraak over de Catilinische Zamenzweering, zich niet gehouden agtte. Sallust. Bell. Catil.

[p. 263]

De Joodsche Wet was ten deezen opzigte ook menschlievend, en afkeerig van meer smerts toe te brengen dan noodwendig het beneemen van het leeven vergezelt^(*). Deeze Menschlykheid mag egter misschien zo veel aan de grootere beschaafdheid deezer Volken, als aan den byzonderen invloed des Landbouws toegeschreeven worden.

De uitwerkzels van deeze Leevenswyze op de Burgerlyke Wet zyn, in zekere gevallen, merkbaar. Wel te regt wordt door montesquieu opgemerkt, dat, naar gelange de Menschen meer tot de Beschaafdheid naderen, hun Wetboek meer uitvoerigheids krygt^(†). Te deezer oorzaake zyn de Wetten veelvuldiger in een Landbouwenden Staat, dan onder een Volk dat van de Jagt of Veebouw leeft.

De Wetten, die het Vaderlyk gezag staaven, waar van wy te vooren spraken, blyken een byzonder verband met deeze Leevenswyze te hebben; en ik begryp, dat de Wet, die de Meerderjaarigheid van den Zoon op vyf en twintig jaaren stelde, van denzelfden aart is; bovenal daar het den Vader ten byzonderen voordeele strekte, den Zoon langen tyd in zyn Huis te houden, ter oorzaake van den huislyken dienst, welken hy in den Landbouw kon toebrengen.

In Landen, waar de Kinderen, wegens derzelver onderhoud, een last zyn, stelt men de Meerderjaarigheid vroeger, als onder de Tartaaren, en zelfs in veele zeer beschaafde Gewesten, byzonder in het hedendaagsch Italie.

Uit een dergelyk denkbeeld van het voordeel der Bevolkinge in een Staat des Landbouws ontstondt de Wet, welke uitzonderingen en voorregten schonk aan de Ouders van drie Kinderen; welke regel in volle kragt was by de Romeinen.

De Akker- Wetten onder dat zelfde Volk waren ook, myns oordeels, met deeze Leevenswyze eenigermaate zo wel verbonden als met de Republikeinsche Regeerings-

(*) De Jooden waren gewoon, den misdaadigeren Wyn met Myrrhe te drinken te geeven, om het gevoel der smerte te verdooven. Van hier de uitdrukking in het N.T. Laat deeze Drinkbeker van my voorbygaan. Dit betekent zinnebeeldig de Doodstraf zelve, of de pyn des doods. Dit eigenste gebruik grypt stand in China, waar men zelden een pynlyken dood aandoet. Du halde, Vol. II. p. 160.

(†) Montesq. Sp. of Laws, B. XVIII. ch. 8.

[p. 264]

vorm. Om het beroep eens Landbouwers agting by te zetten is het noodig dat dit bedryf volvoerd worde door de voornaamste Persoonen in den Staat: dit kan nimmer plaats vinden, of 'er moet eenigermaate eene gelykheid van Bezittingen weezen. Waarschynlyk was het met dit inzigt, onder andere, dat romulus eene gelyke verdeeling der Landen onder de Burgers maakte; en hier uit ontstondt het denkbeeld van manius curius, dat geen gedeelte Lands, genoegzaam om een Mensch te voeden, te klein zou gerekend worden. Uit het zelfde denkbeeld, om eene gelykheid ten aanziene der Bezittingen te bewaaren, ontstondt de Wet om de Erfenis gelykerhand onder alle de Kinderen te verdeelen^(*), welke in de XII Tafelen gesteld werd, en laater in de Instituten van justinianus^(†). Dit greep, egter, alleen plaats als 'er geene beschikking by Uitersten Wil door den Vader des Gezins gemaakt was^(‡).

Om dergelyk eene reden was het waarschynlyk by de Jooden bevolen, dat op het Jubeljaar alle de Landen, welke verkogt waren, zouden wederkeeren tot de eerste Bezitters, of hunne Erfgenaamen. Eene welingerigte schikking om gelykheid van Eigendom onder het Volk te doen stand houden.

De Wet, desgelyks, by de Romeinen in kragt, welke een Verkwister in 't zelfde licht beschouwde als iemand van zyn verstand beroofd^(§), was waarschynlyk ingesteld om die ongelykheid van middelen te voorkomen, welke uit buitenspoorigheid ontstaat. Deeze, in de daad, even als eenige der voorgaande, was verbonden met Republikeinsche beginzelen; maar kwam desgelyks overeen met de toenmaalige Leevenswyze, onbestaanbaar met de ondeugden van verkwisting en buitenspoorigheid.

Eenige Gebruiken zyn desgelyks byzonder eigen aan deeze Leevenswyze. In deezer voege was by de Romei-

(*) Utique filii filioeque familias bonorum sui suoeque hoeredes essent. Leg. XII Tabul.

(†) Institut. Lib. II. Tit. 19. Nouvell. CXVIII. c. 1-21. c. 29.

(‡) Paterfamilias uti legassit super pecunia tutelave suoe rei jus esto. Leg. XII Tabular.

(§) Ut qui prodigus existeret ei proetor causa cognita bonis suis interdiceret, inque ipsius pecunia agnatorum gentilitiumque potestas esset. Leg. XII Tabul. Zie ook Digest. XXVII. 10. 1. Inst. 1. 8. 2.

[p. 265]

nen de Avondmaaltyd^(*) de voornaamste, gelyk tegenwoordig het Middagmaal. Dit, denk ik, moet toegeschreeven worden aan de welgepastheid om het dagwerk afgedaan te hebben eer zy het staakten. Deeze zelfde gewoonte is nog by ons in Engeland in zwang, by lieden die van den Landbouw leeven; en wordt het Avondmaal bykans, het verschil van lugtstreeke in aanmerking genomen zynde, gebruikt op den zelfden tyd als dat der oude Romeinen.

(*) Middagmaalen, of Prandia, waren, in ouden tyde, by de Romeinen weinig in gebruik. Servius in virgil. schryft: In usu non erant prandia.
Est autem coena vespertinus cibus quam vespertinam antiqui dicebant, in usu enim non erant prandia. Isidor. Etym. Lib. II. c. 20.
Nunquid parcam illam tunc argestemque vitam cum gemitu & dolore tolerabant, cum viles & rusticos cibos ante ipsos quibus coxerant focos sumerant eosque ipsos capere, nisi ad vesperam, licet. Salvian. massil. de Providentia & Judicio Dei. Lib. I. - Celsus schynt desgelyks het Middagmaal, byzonder in den Winter, te beschouwen als eene onverschillige zaak, en alleen bestaande uit eenig ligt voedzel om den honger te stillen. Hyeme si prandet aliquis, utilius est exiguum aliquid & ipsum siccum sine carne sine potione sumere. Lib. I. c. 3. - Plinius schynt desgelyks het Middagmaal niet aan te merken als een gezetten Maaltyd. Panis deinde siccus & sine mensa prandium, post quod non lavandoe sunt manus.
Lieden die den grond ploegen scheiden doorgaans ten vier uuren 's naamiddags uit met werken, welke tyd niet veel verschilt van den tyd des Avondmaals by de Romeinen. Dit werd naderhand, in dagen van meer weelde, laater, zo dat het uur des Middagmaaltyds dat van den ouden Avondmaaltyd wierd, gelyk wy uit festus leeren. Coena apud antiquos dicebatur, quod nunc est prandium. Lib. III; en wederom: Scensas Sabini coenas dicebant, quoe autem nunc prandia sunt canas habebant & pro coenas vespernas appellabant. Lib. 17. Cato, varro en columella spreeken van den Avondmaaltyd als de eenige in gebruik by lieden die van den Landbouw leefden.