Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

Eenige aanmerkingen over de aegyptische priesters.
Door K.Ph. Moritz.

Even gelyk ons het heilig beeldschrift der AEgyptenaars onder den Griekschen naam Hiëroglyphen bekend is; zoo noemt men hunne Priesters ook Hiërogrammateis, Hiërophoroi, Hiërostoloi, dat is: heilige Schryvers, Opzieners, Bewaarers en Uitleggers der heilige Leer, dewyl zy, volgends luciaan, de heilige Leer zuiver van alle bygeloof en dwaasheid in hunne ziel, als in eene kist (ὡσπερ ἐν κιστη), bewaarden. Zy onderweezen het Volk in die Leer, voor zoo ver zy dezelve nuttig voor het Volk oordeelden, en bewaarden de hoogere wysheid alleen voor de Ingewyden. De oude Priesters voerden den Scepter met de Koningen gemeen, en deezen versierden zy, ter eere van den Landbouw, met de gedaante van eenen ploeg. Zy waren altyd, als geheime Raadslieden, by den Koning, en ondersteunden hem door hun onderwys, door raad en daad. Men vondt onder hen ook Wyzen en Staatkundigen, welke uit de voorkomende omstandigheden veele zaaken, die in het vervolg zouden voorvallen, voorzeiden. Suidas heeft aangetekend, dat het van éénen dier Wy-

[p. 229]

zen duidelyk voorzegd was, dat een geinspireerde Israëller (moses) voor het AEgyptisch Ryk zeer gevaarlyk zou worden.

Men moet ook de Hiërogrammateis niet met de Arpedonapten, welke alleen Wis- en Meetkundigen waren, verwarren; dit blykt uit eene plaats van democritus: ‘Ik heb’ zegt hy, ‘veele geleerde Mannen gehoord, en tot nog toe heeft niemand derzelven my, in de samenstelling der linien met derzelver bewys, overtroffen, ja zelfs de van de AEgyptenaaren zogenoemde Arpedonapten niet.’

Onder de Romeinsche Heerschappy wierdt het aanzien der AEgyptische Sacerdoten (Priesters) zeer verminderd; zy waren ook in de daad die wyze en onbesproken Mannen niet meer, waar voor men hunne Voorvaderen gehouden heeft; zy ontäartten in tegendeel in laage Waarzeggers en Kwakzalvers, welker naamen men gebruikte als spotnaamen van verachtlyke menschen. Even zoo noemde ook Keizer hadrianus, in eenen brief aan servianus, de Christenen, uit haat, AEgyptische Paapen. ‘Ik heb,’ dus zyn zyne woorden, ‘ik heb, waardste servianus! AEgypten, het geen gy zoo sterk pryst, leeren kennen als bedrieglyk, weiselend en ieder oogenblik veränderend. Zy, die den serapis verëeren, zyn Christenen, ja! die zich Bisschoppen van christus noemen, zyn aan serapis toegewyd.’ 'Er waren intusschen ook in de daad Christenen, die weder afvielen, en tot de AEgyptenaaren overgingen. Cypriaan toont dit duidelyk aan van eenen zekeren Senator (Raadsheer), en geeft ons te gelyk eene meer verwyfde dan cynische beschryving van de toenmaalige AEgyptische Sacerdoten; zyne woorden komen hoofdzaaklyk hier op neder: ‘De Priesters, in vrouwlyk gewaad gekleed, leggen door hun gedrag hunne inwendige denkwyze aan den dag. Zy denken, dat dat geen hun vrystaat, het geen niet geoorloofd is, hieröm gaan zy zeer zacht door de Stad, en spreeken met eene verwyfde stem, zy omgorden hunne lendenen met lendenkruid, en veränderen door eene gewoone misdaad hunne sexe. Zy zeggen, dat zy op die dagen, waaröp zy hunne plegtigheden vieren, kuisch leeven; maar indien zy dan alleen kuisch leeven, gelyk zy zeggen, wat zyn zy dan op andere tyden? Doch omdat zy gedwongen worden, om ten minsten ééns kuisch te leeven, dan morren zy in hunne ziel, wonden hun lichaam, en doen hun bloed stroomen.’

Apulejus beschryft ook hunnen verwyfden optogt, en hun aanstootlyk gedrag, buiten hunne ambtsverrichtingen, op deeze wyze: ‘Den volgenden dag zyn zy in hemden van verscheldenerlei verwen gekleed, en ieder hunner is lelyk opgesmukt; hun gezigt hebben zy met eene, naar slyk gelykende, verw bestreeken, en zy wandelen met besmeerde

[p. 230]

oogen zeer deftig, zynde versierd met vrouwenhulsels, saffraangeele vrouwenrokken, met zeer fijn linnen en zyde. Zommigen kleeden zich in loshangende witte tabbaarden met purper beschilderd, welke, als enkel uit linten bestaande, her- en derwaards flodderen; zy zyn met een gordel omgord, en aan hunne voeten draagen zy geele schoenen.’

Op de Priesters volgen de Entaphiasten, of de Lykenzalvers der heilige Dieren. Diodoor zegt van dezelven: ‘Zy staan in zeer groot aanzien, want zy leeven in eene zeer naauwe verkeering met de Sacerdoten, en gaan als Heiligen vry in het Heiligdom.’ 'Er wierdt aan de balzeming der Dieren dikwerf zeer veel ten koste gelegd. Ptolomaeus verkwistte, ter begraaving van een enkel Dier, zyn geheel zeer aanzienlyk vermogen, en leende daartoe nog daarenboven 50 Talenten (50,000 Daalers).

Clem ns de Alexandriner beschryft ons eene geheele reeks van AEgyptische Priesters. ‘Vooreerst, zegt hy, komt de Priester Odos, de Zanger, die iets uit de symbolen der Musiek ten voorschyn brengt, in aanmerking; hy moet twee boeken van mercurius, handelende het één over de liederen der Goden, het ander over de Koninglyke levensregulen, van buiten kennen. Op deezen volgt de Horoskopos, de Starrenwigchelaar, met eenen Zonwyzer en Palmtak, als het zinbeeld (symbolum) der Starrenwigchelaary, in de hand. Hy moet vier boeken van mercurius over de Starrenwigchelaary van buiten weeten. Dan volgt de Hiërogrammateus, of heilige Schryver, met vleugelen aan het hoofd; in zyne handen houdt hy een boek, lineäal, inktkoker en penseel. Deeze moet niet alleen alle Hiëroglyphen kennen, maar ook de gansche Waereld- en Aardbeschryving, den loop der Zon, Maan en der vyf Planeeten; de beschryving van geheel AEgypten en den Nyl; alle beilige vaten en versiersels; alle gewyde plaatzen; alle maaten en gewigten; in 't kort alles, wat tot de Tempelen en heilige zaaken behoort. Hierna komt de Stolistes met den offerkelk, hy moet voor de pracht en voor de feestgewaaden zorgen, en alles weeten, wat tot de feestplegtigheden, offeranden, lofzangen en gebeden, behoort. Deeze geheele rye wordt geslooten door den Propheet met een groot drinkvat, begeleid zynde door de Brooddraagers. Als Offerpriester moet hy de tien Priesterlyke boeken over de Goden en Inzettingen, als ook de gansche Priesterörde, in zyn geheugen geprent hebben.’ - Hiertoe behoort ook nog de Pastophoros, die de zes boeken van mercurius over de Geneeskunde, naamlyk: over de Ontleedkunde, Ziekten, Geneesmiddelen, enz. moet weeten; eindelyk de Tempelwachter, die de beelden der Goden aanwyst. Volgends deeze opgaaf der AEgyptische Priesters dwaalen alle die geenen, welke met diogenes laërtius alle die Priesters, als Propheeten, beschouwen.

[p. 231]

* *

Ik voeg hier uit denzelfden Schryver, den met roem bekenden k.ph. moritz, nog by:

Een gebed der oude AEgyptenaars, na hunnen dood.

Eer men het Lyk van eenen Overleedenen balzemde, nam men eerst, gelyk bekend is, de ingewanden uit hetzelve, en lag dezelven in eene byzondere Kist. Daaröp stelde de Lykenzalver het Lyk in den zonschyn, en verrichtte in deszelfs naam het volgend gebed:

‘ô Zon! groote Weldoenster! en alle gy Hemelheiren! die uw licht op de Stervelingen nederzendt, neemt my op, en voert my over in uwe wooningen! - Ik heb de Goden myner Voorvaderen, welken men my leerde kennen, alle myne levensdagen door, verëerd. - Ik heb de oorzaaken van myn leven (myne Ouders) altyd de schuldige eer en gehoorzaamheid beweezen. - Ik heb niemand bedroogen of gedood, noch eenige misdaad bedreeven; en, zo ik my in eeten of drinken, of in eenige andere onmaatigheid, heb te buiten gegaan, dan is zulks niet geweest de schuld van my, maar van deeze onreine deelen.’

Hieröp wierp de Doodenzalver de Kist met de ingewanden in den voorbyvlietenden stroom, en balzemde dan het, van dezelve bevryd, rein en schuldloos Lyk.