Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

[p. 103]

Een fragment.

Wat kan de Schepper anders doen dan wonderen? Zou Hy zelf zoo onbegryplyk niet zyn als zyne Werken? Waar zal ik den lof beginnen, welke nimmer moet eindigen? Hoe wordt alle lof Hem toegekend!

e. young.

- - - - Onder anderen is myne gewoonte, om, by heldere avonden, geheel alleen, eene wandeling te onderneemen, somtyds ver van myne eenzaame wooning verwyderd. - - - - - Ik wandelde dan voord, en ylings bevond ik my op eene groote heide, op eenen steilen heuvel. Het was nacht. - De geheele uitgebreide vlakte was als met een rouwfloers bedekt; myne oogen konden op het vlakke des aardbodems niets ontdekken. - Alles was stil als de dood, ik hoorde alleen de Klok van eenen tooren van het nabygelegen Dorp elfmaal slaan, en, dewyl myn oog op aarde niets konde beschouwen, hefte ik myn gezigt naar boven, en aanschouwde de hemelen, die boven onze hoofden rollen. - Aan derzelver azuure gewelven flikkerde een naamloos getal, eene tallooze menigte, van flonkerstarren en planeeten. De ééne vertoonde zich helderer, glansryker, dan de andere, aan myne oogen. - - Welke verbaazende lichaamen^(*)! riep ik verwonderingvol uit. - Hoe veele van deeze ontzaglyke bollen, dacht ik, zyn 'er niet, die, sints de wording van dit Heeläl, reeds hunne vonkelende straalen uitgeschooten hebben, zonder dat dezelve tot op dit oogenblik tot onzen aardbol zyn doorgedrongen - welker straalen misschien nimmer van eenen sterveling, eenen bewooner van dit benedenrond, zullen aanschouwd worden, al leefde hy duizend duizend jaaren, en wat toch

(*) Men rekent, dat jupiter omtrent veertienhonderd en negen en zeventigmaal, saturnus duizend en dertigmaal, en uranus tagtigmaal, grooter dan de Aarde is; welke verbaazende grootte moeten dan de vaste Starren, die alle Zonnen zyn, niet hebben! - Men rekent onze Zon veertienhonderdduizendmaal grooter dan de Aarde, die wy bewoonen.

[p. 104]

is sneller dan het Licht^(*)? ô! Hoe gedachtenloos ver moeten dan dezelve van ons verwyderd zyn^(†). - Hoe veele ons onbekende Dwaalstarren zyn 'er misschien niet^(‡), welke alle nogthans tot ons Zonnestelsel behooren. - - Zyn alle die Starren, die myne oogen begluuren, ten onzen nutte geschapen? neen, o neen!

(*) Het Licht legt in éénen Polsslag meer dan veertig duizend mylen af - volgends eene andere berekening zou hetzelve tien millioenen mylen in ééne minuut doorloopen. - ‘Welke Natuuronderzoeker,’ dus zegt Prof. h. sander, ‘kan zich beroemen, dat hy de fnelheid, waardoor het licht voordgezet wordt, begrype? De verduisteringen, die de Wachters van Jupiter ondergaan, hebben een middel aan de hand gegeeven, om de snelheid van hetzelve te berekenen, en men rekent, dat eene straal der Zon, welke 30,000 halve aarddíameters (ieder à 860 Duitsche mylen, of 1075 Hollandsche uuren) van ons afgelegen is, binnen den tyd van 8 minuuten tot ons komt. Groote God! hoe groot is de kracht der Natuur, wyl zy lichtdeeltjes 40,000 mylen in den tyd van éénen polsslag, die byna als geen tyd aan te merken is, voordstuuwt.’ Im das Buch hiob, seite 266. - Zie ook over de snelheid van het Licht w. derham, Godgeleerde Natuurkunde, bladz. 29. volgg., en andere Schryvers.

(†) Misschien zyn 'er Planeeten, nog oneindig verder van ons verwyderd dan Uranus. welke eens toch zullen ontdekt worden. - Misschien zyn veele Comeeten op hunne loopbaan nog nooit zoo digt onze aarde genaderd, dat zy van ons konden beschouwd worden.

(‡) Waarschynlyk zal 'er tusschen Mars en Jupiter nog een Planeet ontdekt worden, wyl de afstand deezer twee Dwaalstarren niet geëvenredigd is aan dien der andere. - ‘Frederik willem herschel, van Hanover, Muziek-Directeur te Bath in Engeland, gediend door een uitmuntend Telescoop, vondt, in den dertienden avond van Lentemaand des jaars 1781, by een ongemeen gelukkig toeval, de nieuwe Planeet uranus, georgium sidus herschel, geheeten, eene zoo zeldzaame als gewigtige ontdekking, dewyl men ze de eenigste in haare soort, sedert drie duizend jaaren, noemen moet.’ J. f. martinet. Hist. der Waereld, VII Deel, bl. 458, 459. Op het voorstel van Prof. bode, te Berlyn, wierdt die nieuwe Planeet Uranus genoemd, welken naam zy thands algemeen draagt. Anderen noemden dezelve, enkel uit vleyery, naar den Koning georg III, Geörgium Sidus; beter dan beide benaamingen ware de naam herschel geweest, om dus den naam van den Ontdekker dankbaar te vereeuwigen.

[p. 105]

 

- - 'k Verban dien blinden waan:

 

Wis, al wat leeft, in onderscheiden' rangen,

 

Moet hier, voorwaar! tot hooger eind bestaan,

 

Dan slechts om my, of myn verdwaasd verlangen;

 

'Er heerscht alöm een treflyk Godsverband;

 

't Heeläl vertoont een welgevormde keten;

 

Elk schepsel is een schakel in zyn' stand^(*).

God, de Almagtige, is een allerwyst Weezen. Hy heeft alles niet om 's menschen wil voordgebragt. Iedere Star is eene waereld, zy is bewoond van redenmagtige schepselen. - Van schepselen minder dan het Menschdom^(†)? ô Dwaaze stelling! - Neen! maar van schepselen veel verhevener dan wy, nietige stofbewooners. - God, de Alwyze, is een God van de naauwkeurigste orde, Hy heeft ook hierin zyne verhevene, zyne onuitspreeklyke, wysheid ten toon gespreid. - Alles heeft zyne trappen; 'er is geen sprong in zyne werken, neen voorzeker! 'er is eene allerjuistste overgang in het werk zyner handen, van den verächtsten worm, die voor onze voeten in het stof wriemelt, tot den verhevensten Seraph, die voor den throon des Eeuwigen aanbidt. - - ô! Welk een verbaazende sprong zou het weezen, indien wy, eenen overgang maakende van het mindere tot het meerdere, van den sterveling tot den Engel moesten opklimmen, zonder dat deeze tusschenruimte, indien ik my dus mag uitdrukken, door andere Weezens ware aangevuld, neen! - dit kan met Gods wysheid niet bestaan! - - Zyn deeze Star-, of, zoo men liever wil, deeze Planeetbewooners niet de Kinderen Gods, die by de Grondvesting deezer aarde reeds juichten - zyn die Kinderen Gods niet de

(*) J. van haastert, Mengelpoëzy, bl. 19.

(†) Zie over de bewooners der Planeeten, enz. c. huigens, Waereldbeschouwing, w. derham, Godgeleerde Starrekunde, bladz. 35, en andere Schryvers. - Ik geloof, dat de bewooners van de eene Planeet (de vaste Starren zyn Zonnen, dus denkelyk onbewoond, dewyl haar verbaazende gloed, waardoor zy haare Planeeten verwarmen, ter bewooning haar ongeschikt maakt) volmaakter zyn dan die van eene andere; doch dat geene dier schepselen minder zyn dan de bewooners van onze Planeet, de Aarde; zoo dra wy maar ééne sport laager dan de Mensch nederdaalen, dan raaken wy aan redenlooze, schoon zeer schrandere, Dieren.

[p. 106]

bewooners der Morgenstarren^(*)? Ja, ô ja! - - - Wanneer, want alles buiten God heeft zyn bestaan van God - wanneer zyn deeze geschapen? - By het zesdaagsche Scheppingwerk? - Neen, voorzeker! - Dit verhaalt ons moses niet; hy geeft ons eene algemeene beschryving der geheele Schepping^(†), daarna gaat hy, en dit was ook enkel en alleen zyn oogmerk, tot de formeering van onzen Aardbol in het byzonder^(‡) over; derhalven zyn deeze verbaazende Bollen, die boven onze hoofden zweeven, eer voortgebragt; zy hadden, niet alleen eenige jaarhonderden, maar zelfs duizende jaaren, vóór de voltooijing van onzen Aardbol, reeds hun bestaan. - Toen waren zy reeds aanwezig. - Toen - ô toen reeds wierdt de Almagtige van derzelver voortreflyke Bewooners gepreezen, verheerlykt. - - Zy verheugden zich, weetende, dat God onze Waereld zoude scheppen. - - Zy zongen Gode halleluja's toe voor hunnen verhevenen staat, zy ook bezongen Gods heerlykheid, ziende zyne wysheid, zyne magt, in het voordbrengen zyner Schepselen^(§). - - - Hoe groot zyn

(*) Job XXXVIII:7. - Deeze plaats is uitmuntend opgehelderd in den Bybelminnaar, IV Deel, bl. 276. seqq., waar tevens wordt aangetoond, dat Kinderen Gods eigenlyk betekent: Geliefde - byzonder geliefde - Schepselen van God. - Morgenstarren zyn hier Waerelden.

(†) Genesis I:1.

(‡) Gen. I:2. enz. - Zou deeze Aarde niet reeds eenige honderde jaaren vóór haare verdere beschaaving en polysting, welke moses ter aangehaalde plaats opgeeft, bestaan hebben? - Wentelde zy toen niet reeds om haare as? - Heeft zy hier door niet haare knolronde gedaante? - Was zy toen geen Bajerd, wordt dit niet bedoeld, als zy woest en ledig genoemd wordt? - ô Ja! zy was toen een Chaos, een rudis indigestaque moles, zo als ovidius haar zeer schoon noemt, Metamorphoseon, Lib. I. Fab. I. vs. 7.

(§) ‘Groot is de gedachte, dat God reeds lang voorheen, eer Hy de Aarde schiep, andere Waerelden, en op deeze Waerelden aanbidders en verëerers, gehad heeft. Deeze Waerelden gaven, toen het voor de eerstemaal over de met duisternis bedekte wateren (genesis I:3.) licht wierdt, haare vreugd over Gods magt en goedheid met gejuich en gezang te kennen.’ - Das Buch hiob von heinrich sander, seite 262.

[p. 107]

uwe werken - ô Jehovah! - Gy hebtze allen met wysheid gemaakt^(*)!

Zullen deeze Hemelbollen (dus vraagde ik my al verder), na den jongsten der dagen, ook dienen tot verblyfplaatzen der Gezaligden? - Zullen zy, onder het geleide der Hemelsche Geesten, alle die Waerelden doorwandelen, en aldaar Gods magt en Majesteit bewonderen? Zullen zy daar, met Engelen-taalen, hemelsche melodien, over het ontzaglyke van Gods werken, aanheffen? - Wie kan alle deeze Vraagen beantwoorden? Geen Sterveling - geen Eerst-Engel! - Wie verliest zich niet in de werken van Gods Schepping? Hoe veel weeten wy 'er van? - Een enkel niets. - Wat weeten wy van alle de hemellichten? - Dit zyn voor ons donkere raadzelen! Dus redende ik by my zelven - en - ik verloor my gedachtenloos in de hoogste Starrenkringen. - Eindelyk riep ik uit met elihu: God is groot, en wy begrypen het niet^(†)! Alle Gods werken zyn wonderen, wie kan ze begrypen, dan Gy alleen, ô Onbegrypelyke! - Ik verliet hierop mynen geliefden heuvel, en met het aanbreeken der morgenschemering trad ik weder myne eenzaame wooning binnen. - Hier leef ik - hier is het, dat..........

S.

(*) Psalm CIV:24.

(†) Job XXXVI:26. - Sander zet dit vers over: God is grooter, dan dat wy Hem geheel zouden doorzien kunnen!