Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

Algemeen Staat- Geschied- en Aardrykskundig Magazyn. Voor 1796. Eerste Stuk. Te Haarlem, by J.J. Beets. In gr. 8vo. 105 bl.

Een nieuw Maandwerk! - Op den tytel af, naar den smaak van den dag, gebooren uit den toestand, waar in wy verkeeren. Maar smaakt de tong niet zo veel van die Spyze, dat dezelve, bykans op het zien, daar van den walg steeke? Althans dezelve moet al zeer heerlyk in zyne soort zyn, wel toegemaakt en zindelyk opgeschoteld worden, om te kunnen behaagen, en op den duur te voldoen. - Dit zal de uitslag moeten leeraaren.

[p. 467]

Het Maandwerk, welks eerste Stuk wy hier vermelden, zal, volgens der Schryveren verslag, ‘de naauwkeurigste berigten mededeelen van de Staatkundige gebeurenissen in Europa, als ook van de andere werelddeelen, voor zo verre dezelve met de Europische in verband staan. - Deeze berigten van gebeurenissen zullen worden afgewisseld met Staatkundige beschouwingen en bedenkingen, ten einde den Leezer zo wel op het verband der gebeurenissen, als op het oogpunt, waar uit dezelve moeten beschouwd worden, opmerkzaam te maaken. Tevens zal men het karakter der voornaamste Mannen, die in de belangrykste gevallen de grootste rollen gespeeld hebben, zoeken te schetzen. - By dit alles zal men berigten van de nieuwste ontdekkingen en veranderingen in de Aardrykskunde, als ook van de nieuwste en beste Landkaarten, voegen.’

Veel wordt hier toe vereischt; dan men meent zich daar toe genoegzaam in staat gesteld te hebben door eene gepaste Correspondentie, die van tyd tot tyd meer en meer zal worden uitgebreid. Ook worden allen deskundigen uitgenoodigd om zodanige Bydragen te zenden als met den Geest van dit Tydschrift overeenkomen. - Die Geest is, blykens het eerste Proefstukje, Patriottisch. Zulks straalt door in de Schets van Europa op het einde van de Achttiende Eeuw, waar mede dit Maandwerk niet ongepast ontslooten wordt. Voorts ontmoeten wy 'er de Elf volgende Afdeelingen. Robespierre en salles - de jonge orleans - Brieven aan een Noordlander - Volkrykheid van Holland - Uittrekzel uit het Berigt der Commissie van Vyven - Berigt van faipoult nopens den toestand der Geldmiddelen in Frankryk - Handelingen en Besluiten van het Engelsch Parlement - Berigt van de Commissie tot onderzoek van de Politieke en Finantieele Gedraagingen - Revolutie in Friesland - Brieven uit Parys, Londen en den Haag - Algemeene Berigten van het voorgevallene in Europa.

Niet weinig Oud Nieuws, gelyk men spreekt, is onvermydelyk. Het brokkelige loopt elk in 't oog. Wy neemen de Vde Afdeeling, over de Volkrykheid van Holland, als een der kortste, ten voorbeelde van de Schryfwyze, over.

‘In lang heest men geene naauwkeurige telling van

[p. 468]

Hollands Ingezetenen gedaan. Men behielp zich, uit dien hoofde, in de Aardrykskundige Schriften, met de oude opgaven; deeze wierden doorgaans ontleend uit de Lysten van de Verponding. Van daar, dat de vermaarde busching zo onnaauwkeurig is in de opgave van Hollands Ingezetenen. Eerst geeft hy de Steden, Vlekken en Dorpen op, (de laatsten slegts naar gis) - daarop het aantal der huizen in Zuid- en Noord-Holland, volgens de telling van 1732. Hier uit wil hy het getal der Ingezetenen berekenen. - Dat dit slegts naar gis gaat, en dus in 't onzekere opgegeeven wordt, spreekt van zelfs. Thands zyn wy in staat, uit de geformeerde en door den druk gemeen gemaakte lysten der volkstelling, naauwkeurig te kunnen opgeeven het getal der Steden, Vlekken, Dorpen en Gehuchten in de Provincie Holland. - Van dit onderwerp geheel geen gewag te maaken in een Aardrykskundig Magazyn zou onverschoonlyk zyn. Evenwel zal men het niet van ons eischen, dat wy een getrouw afschrift leveren van het reeds door den druk gemeen gemaakt Rapport. Dit zou in de daad een overtollig werk zyn. Wy hebben ons daarom de moeite getroost, om, ten dienste onzer Leezeren, het volgende uit dit uitgebreid Rapport uit te trekken, en hier mede te deelen.

De Provincie Holland bepaalt zich niet by het vaste land, maar tot deszelfs grondgebied behooren ook eenige Eilanden, waar van zommige in de Noordzee, andere in de Zuiderzee, andere weder in de Maas, gelegen zyn. - In dezelve telt men zeven en dertig groote en kleine Steden, zeven Vlekken, drie bewoonde Fortressen, en vyshonderd vier en negentig Dorpen. Alle deeze plaatzen, t'saam genomen, hebben agtmaal honderd agt en twintig duizend vyshonderd en twee en dertig Inwoonders, waar van de Stad Amsterdam alleen tweemaal honderd en zeventien duizend en vier en twintig menschen bevat.

Wy zullen hier alleen de lyst van de Ingezetenen der voormaals Stemhebbende Steden mededeelen, om dat men daarvan doorgaans in de Aardrykskundige handboeken gewag gemaakt vindt:

Dordrecht met de Merwede heeft	18014 Ingezetenen.
Haarlem Stad en Jurisdictie	21227 -
Delft en Poortery	14099 -
Leyden	30955 -

[p. 469]

Amsterdam	217024 Ingezetenen.
Gouda	11715 -
Rotterdam	53212 -
Gornichem	4969 -
Schiedam	9111 -
Schoonhoven	2489 -
Den Briel	3170 -
Alkmaar	8373 -
Hoorn	9551 -
Enkhuizen	6803 -
Edam	2745 -
Monnikendam	1937 -
Medemblik	2008 -
Purmerende	2403 -
	_____
	419805.

By deeze lyst zal elk, die zyn gezond menschenverstand heest, op den eersten blik, zien, dat de Regenten van omtrend de helft der Ingezetenen de magt in handen hadden om de overigen te bestuuren. Hoe groot ook het verschil tusschen de eene en de andere Stad zyn moge, b.v. tusschen Amsterdam en Monnikendam, derzelver stemmen waren van gelyke waarde en kragt: 't geen in de daad de grootste onbillykheid was, daar Amsterdam zo veel meer Ingezetenen hadt, zo veel te meer belang ook by den welvaart en bloei der Republiek, en zo veel te meer tot de algemeene lasten betaalde.

Vergelykt men dan nog deeze en geene belangryke plaatzen in Holland met de opgenoemde Steden, dan zal men nog meer overtuigd worden van de ongelykheid, die 'er heerscht. De Ban van Westzaan, b.v. (waarin Westzaan, Westzaandam, Koog, Zaandyk, Wormerveer en Westknollendam gelegen, en welke oorden van zo veel aanbelang voor den Koophandel zyn) heeft twaalf duizend zeven honderd drie en dertig Ingezetenen, en dus meer dan de elf laatstgenoemde stemmende Steden. - Zo hebben Oostzaandam met Oostzaanen zes duizend negen en dertig Ingezetenen. - Hoe billyk dat ook deeze invloed in het Staatsbestuur hadden, zo wel als zo veele kleine Steden.’