Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

De Vorst en de Godsdienst; iets voor de Hervormden in Nederland. Door een Lidmaat en Voorstander der Hervormde Kerkleer. Alom te bekomen. In gr. 8vo. 79 bl.

Oranjegezind en Orthodox-Gereformeerd worden dikmaals opgevat, en zyn ook niet zelden benaamingen, in zo verre van eene beteekenisse, dat de Man, omtrent welke de laatste geldt, ook de eerste kan voeren. Nogthans lydt deeze regel uitzondering, met naame in den Opsteller van het aangekondigde Geschrist, wiens uitdrukkingen althans een yverigen Voorstander van het Hervormde Kerkgenootschap, en van deszelfs onderscheidende Leerbegrippen, aankondigen; doch wien tevens een diepe afkeer van het Huis van Oranje op den bodem van het hart schynt te leggen. ‘De aanleiding tot dit Werkje (schryft hy in zyn Voorbericht) is te zoeken in een begrip, dat by veelen plaats heeft, dat de Vorsten der Aarde beschermers van den Godsdienst zyn, en dat de Stadhouders, uit het Doorluchtig Huis van Oranje, welke in opvolging het bewind in ons Vaderland hebben gehad, de beschermers zyn gewecst van de waare Gereformeerde Kerk in Nederland.

Het belang, (dus gaat hy voort,) dat ik in dat Genootschap steeds heb gesteld, en altyd zal blyven stellen, deed my de levensgevallen en daaden der Vorsten, uit dat huis gesproten, onpartydig nagaan, ik nam hiertoe de beste Geschiedschryvers by de hand, die den algemeenen roem verworven hebben van onpartydig te zyn, in 't byzonder den voortreffelyken wagenaar, om te beproeven hoe veel staat men op dit voorgeven konde maaken; en welk besluit men

[p. 439]

daar omtrend zal moeten trekken, zal op het einde van dit Werkje moeten blyken aan ieder, die onbevooroordeeld de bedryven van de Stadhouders van willem den I af tot aan willem den V toe naagaat, overdenkt, en daar uit zyn besluit opmaakt.’

Eer onze Schryver ter zaake treedt, zendt hy vooraf eene aanmerking, ten betooge, dat de Godsdienst als Godsdienst geene bescherming van Vorsten volstrekt nodig heeft. Tot bescherming van den Godsdienst wordt vereischt, een duidelyk begrip van het geheele Zamenstelzel, van de bewyzen van deszelfs waarheid, en om de tegenstanders te kunnen wederleggen. ‘Zal men nu (vraagt hy) deze kunde in de Vorsten der Aarde onderstellen? Zal men op goede gronden kunnen gelooven, dat zy, die van kindsbeen of tot de Staatkunde worden opgevoed - zich zullen toeleggen op een vak, dat zoo zeer bezyden den kring van hun leeven en van hunne bestemming is? Zoudt gy een gewoon Lidmaat van ons Hervormd Kerkgenootschap de verdediging van onze Leerbegrippen wel toevertrouwen? - en hebt gy reden, om in Vorsten meer te veronderstellen, hoe vleiende de berigten ook mogen zyn, die men van hunne afgelegde belydenis ontfangt: getuigenissen, vaak opgesmukt door vleiende Geestelyken?’ De Schryver voegt 'er nevens, dat, behalven deeze onbekwaamheid der Vorsten, de Godsdienst derzelver bescherming niet behoeft, om reden, dat, ‘schoon de Godsdienst wel eenig voordeel kan hebben, wanneer een waarlyk Godsdienstig Vorst zich als een Voorganger, niet slegts in naam, maar in de daad en waarheid, door zyne Godsdienstige bedryven, gedraagt, de Godsdienst echter niet volstrekt de bescherming der Vorsten nodig heeft, wyl zy is staande gebleven, schoon de Vorsten der Aarde zich inspanden, om, ware het mogelyk, den Godsdienst geheel en al uit te roeijen.’

Hierop laat de Schryver volgen, een uitvoeriger betoog, dat de Voorbeelden leeren, dat de Vorsten den Godsdienst dan gebruiken, wanneer die met hunne Staatkundige inzichten strookt; maar, wanneer het Staatsbelang het vereischt, den Godsdienst niet sterk voorstaan, maar zeer onverschillig behandelen. Op de Vorsten van het Huis van Oranje wordt dit opzettelyk toegepast, om alzo te keer te gaan het heerschende vooroordeel, dat die Vor-

[p. 440]

sten beschermers zyn geweest van den Hervormden Godsdienst; ‘en vervolgens, dat daar dat Huis staat, de Godsdienst staat; maar daar dat Huis vernederd wordt, de Godsdienst valt.’ Wy kunnen onzen Schryver niet volgen in de opgave van byzonderheden; dit zou ons berigt te wyd doen uitdyen. Het koomt ons voor, ja wy zyn verzekerd, dat zyne betuigingen van onpartydigheid en waarheidsliefde meer dan bloote woorden zyn; en dat elk onbevooroordeeld Leezer, die het beloop deezer Verhandelinge naagaat, zal moeten erkennen, dat de Prinfen van Oranje, die met de zaaken der Hervormde Kerke zich 't meest hebben bemoeid, daar aan alleenlyk de hand sloegen, als een dienstig middel om hunne Staatzuchtige inzigten te bevorderen of te styven; ja dat zy niet geschroomd hebben, andere Kerkgenootschappen de hand boven 't hoofd te houden, wanneer zy daar by hunne rekening vonden. Zo wel de laatste als de eerste willem kan hier van ten bewyze dienen. Algemeen bekend is de gunst, welke de berugte brancadoro ten Stadhouderlyken Hove vondt, door welks invloed geschraagd die listige Geestlyke een goed gedeelte deezer Provincien doorreisde, tot het toedienen van eene plegtigheid der Roomsche Kerke, klaarblykelyk ingerigt om veele leden van dat Kerkgenootschap over te haalen ter onderschraaginge van het waggelend Stadhouderlyk bewind; terwyl veele gemoedelyke Voorstanders der Hervormde Kerke niet konden nalaaten, aan die in 't oogloopende begunstiginge des Zendelings van den Roomschen Paus zich te ergeren. - Ernstig beveelen wy de onpartydige leezing van dit Werkje, 't welk met veel oordeel is opgesteld, en menigte byzonderheden behelst, getrokken uit de meest geloofverdienende Vaderlandsche Historieschryvers, welke niet zullen kunnen nalaaten, eene zekere soort van Voorstanders van het Huis van Oranje tot naadenken te brengen.