Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

[p. 251]

Wysgeerig en Geschiedkundig Onderzoek naar de Wettige Oppermagt in de Vereenigde Nederlanden, sedert de Afzweering van Philips den II. Door Jacob van Manen, Adriaansz. Eerste Deel. Te Amsterdam, by H. Keyzer, 1795. In gr. 8vo. 255 bl.

De Burger van manen, die, zedert de Omwenteling in Herfstmaand 1787, den Vaderlandschen grond nevens anderen ruimde, verliet denzelven niet zonder een gevoelig en diepgetroffen hart mede te draagen. Dit was toen veeler beklaagenswaardig lot. Dan weinigen hadden met hem gemeen het middel, 't geen hy gebruikte, om zyn leed, zo niet te verzagten, ten minsten eenigermaate te verzetten. - Immers hy verklaart in den aanvang zyner Voorreden. ‘Het Werk, dat ik thands mynen Medeburgeren aanbiede, is het product myner ledige uuren buiten myn Vaderland, sedert September 1787. De mishandelingen niet alleen, waar aan de Voorstanders eener Regeeringsverbetering, na den intogt der Pruissische Troepen, door een dom en oproerig gemeen waren blootgesteld, en de schendnaamen en lasteringen, met welke gekogte loonschryveren derzelver daaden en handelingen zogten te brandmerken; maar inzonderheid de harde vonnissen, die tegen dezelve, onder schyn van recht en goede Justicie, werden geslaagen, als hadden zy een Crimen loesoe Majestatis begaan, wekte, te gelyk met myne verontwaardiging, een lust en yver in my op om de valsche gronden, waarop dit schynrecht berustte, te onderzoeken, en aan te toonen, dat de hoofdmisdaad, die men den voorstanderen der Vryheid en Burgerrechten, met zo veele declamatien, in alle publieke Stukken, Resolutien, Placaaten, Ordonnantien en Sententien aantygde, nimmer door hen begaan was of begaan kon worden.

Naar maate ik dit onderzoek dieper intrad, en, de Geschiedenis van ons Vaderland raadpleegende, de openlyke Handelingen, Verdragen, en andere Acten zelve aan de reden en omstandigheden toetste, zonder blindeling de verklaaringen of uitspraaken van anderen te volgen, ging my meer en meer het licht op, dat sedert de Staatkunde heeft bescheenen.

Ik bevond wel rasch dat het met die wettige Op-

[p. 252]

permagt in Nederland, 't zy over 't geheel, of de Souverainiteit der Staaten van de byzondere Provincien, welke men zo lange en menigmaal gesteld of verondersteld hadt, zo zuiver en klaar niet was, als ik zelve voorheen op het geloof aan anderen, en door dien stroom medegevoerd, aangenomen had.

Ik was reeds een groot end wegs gevorderd in het opstel van myn onderzoek, en het resultaat deszelven, toen de Fransche Revolutie eenen aanvang nam. En deeze bevestigde my volkomen in de ontwyfelbaarheid der gronden, op welke ik myn onderzoek en vaststellingen gebouwd had; en zonder my te laaten aftrekken of ophouden door den stroom of wendingen der onderscheiden Partyen, die daar de overhand of onderlaage beurtlings hadden, ging ik myn eigen weg op den begonnen voet voort.’

Vóór vier jaaren reeds zou de Burger van manen in staat geweest zyn om dit Eerste Deel uit te geeven; doch de verre afweezigheid van een geschikte Drukpers, en wel te voorziene belemmeringen der uitgave hier te Lande, deeden hem de uitgave verwylen tot een tyd, dien hy niet naliet vast te stellen dat eenmaal komen moest: welken tusschentyd hy besteedde om zyn Werk over te zien, hier en daar te vermeerderen of te verbeteren.

Daar het zyn hoofdoogmerk, in dit schryven, was, om, aan den eenen kant, de rechte denkbeelden aangaande de Wettige Oppermagt in den Staat onder zyne Landgenooten uit te breiden; en, aan den anderen kant, der toen heerschende Partye te doen zien, dat zy niet zo volkomen regt hadt, als zy zich inbeeldde, even min in haare gronden als handelingen; en ze daar door, ware het mogelyk, tot meer gemaatigdheid, of eene verbetering van het misdreevene, te beweegen, zou men mogelyk kunnen denken, dat, daar alles nu, door de tegenwoordige ommekeer van zaaken, van natuur en gedaante veranderd is, en andere denkbeelden onder ons gebooren zyn, zulk een Betoog de grootste noodzaaklykheid en nut verlooren heeft, gaat hy dit begrip te keer, door in overweeging te geeven, ‘eensdeels dat de schynbaare meerdere verlichting, in de gronden van Staatkunde en Staatsverbetering, niet zo algemeen, niet zo volkomen is, als wel behoefde en wenschlyk was; en, anderdeels, dat de reden, waarom veelen nog gehegt en verkleefd blyven aan het oude, en de vermeende oude Constitutie, byzondere rechten en

[p. 253]

privilegien - of de vermeende Souverainiteit van enkele Provincien, leden of steden van die, niets anders is, dan dat men in het denkbeeld leeft, dat alle die inrichtingen en veronderstellingen op behoorelyke gronden van wettigheid hebben berust, dan twyfel ik niet, of men zal de uitgave ook thans niet overtollig rekenen.’

Dit alles wordt in de Voorreden breedspraakiger ontvouwd en aangedrongen. 't Geen hem tot dit besluit brengt: ‘Uit dit oogpunt beschouwd, heeft men byna geen andere gronden noodig om te beweeren, dat 'er geen duurzaam volksgeluk, uit eene zogenaamde Constitutie van zeven onafhanglyke Gewesten of Souverainiteiten, en nog minder van een aantal byzondere kleindere Souverainiteiten van particuliere Steden, Leden, Collegien, Broederschappen, Societeiten, Gemeenten, in elke derzelve, te hoopen of te verwagten is, zonder aanhoudende collusien, verwarringen en tegenstreevingen van elkander aan te treffen, en gelegenheden open te laaten voor allerlei Intriguanten, die zich toeleggen door verdeeldheden te heerschen, misnoegdheden te stichten, en aan te vuuren: om, uit eigenliefde of heerschzugt, hun rol te speelen, en de Man van 't Volk te worden, en om zich aan het hoofd van eene Party te stellen, en alles aan zich te onderwerpen.’

Waar op de Schryver besluit: ‘Bloote raisonnementen, schoon op wysgeerige beginzels en grondregelen gebouwd, zyn niet zo geschikt voor allen, om noodwendige gevolgen uit schadelyke en gebrekkige beginzels voor te komen, als de daadlyke beschouwing en beoordeeling der Geschiedenis van het voorledene zelf. De Ondervinding, zegt een oud spreekwoord, is der dwaazen Leermeestres. - Zy, die geen gevoel genoeg hebben voor de kracht der gezonde reden, om dat de vooroordeelen hun verstand verstompt hebben, - of die om eigenbelang het gezond verstand durven wederstreeven, om anderen tot hun doel te misleiden, moeten zich, op de voorbeelden der ondervinding der Geschiedenis, gewonnen geeven, en de aan haar getoetste reden doen gelden.’

Naa eene Inleiding, over den Oorspronglyken Staat en Rechten der Natuur en Maatschappy, en verbastering van dezelve, behelst dit Eerste Deel Elf Brieven. Derzelver Inhoud en Schets wordt in 't breede opgegeeven. Ge-

[p. 254]

noeg zal het zyn, derzelver Inhouden te vermelden. I. Brief. Wat de Souverainiteit in een Staat wettig maakt. De wettige Souverainiteit der Nederlandsche Graaven en Heeren beweezen. - II. De Staaten hebben geen grond van wettigheid voor hunne Souverainiteit. - III. Een Tacitus Consensus, of veronderstelde goedkeuring des Volks, is geen wettiging eener Constitutie. - IV. Of 'er eene Overdragt der Souverainiteit heeft plaats gehad. Hoe men de magt des Stadhouders en der Staaten, geduurende de Spaansche troubles, te beschouwen hebbe. - V. Of 'er eene behoorelyke Grondwet beslaa. De Unie van Utrecht is 'er geen, en kan ze niet zyn. - VI. In de Unie van Utrecht worden den Stadhouderen geen byzondere rechten toegekend. - VII. Dat, by de Afzweering van philips den II, de Souverainiteit op den zelfden voet is overgegaan op den Hertog van anjou. - VIII. Onderzoek naar de Hoogste Overigheid, naa den dood van anjou en oranje. - IX. Anarchie van veele Magten, zonder Oppermagt, naa den dood van anjou en willem den I, onder maurits. - X. De Natie heeft in de aanmaatigingen der Staaten en Stadhouders niet toegestemd, maar haare in het tegendeel spreekende stem is door geweld gesmoord. - XI. Geweld van willem den II. 't Gebrek aan een noodige Grondwet was 'er de voornaame oorzaak van.

De opgave van deezen korten Inhoud der Brieven is genoegzaam, om onzen Leezeren te doen opmaaken, welke stukken daar in verhandeld, en uit welk een oogpunt beschouwd dezelve voorgesteld worden. Veele stukken staan, blykens de voordragt des Schryvers en diens Aanhaalingen, bloot voor een ander begrip dan hy beweert; en laat ons bestek, noch onze taak, het toe, hier in te treeden, of des ons oordeel in 't midden te brengen. Alleen moeten wy bekennen, dat hier voor de beweerde zaak alles is aangevoerd, wat 'er voor bygebragt kan worden.

Naar 's Schryvers verklaaring, zyn 'er nog drie of vier Deelen van dit Werk te wagten. Wy twyfelen, of deeze breedvoerigheid aan het beoogde doel, om dit Boek een Volksboek te maaken, wel zal beantwoorden.