Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

Lofrede op Hermannus Gerardus Oosterdyk, door Jeronimo de Bosch. Te Amsterdam, by P. den Hengst, 1795. In gr. 8vo. 77 bl.

Eene Nagedagtenis van een Vriend aan een Vriend geheiligd, en beiden waardig. De geleerde en bekwaame de bosch treedt hier voor, om den Naam te vermelden en te vereeuwigen van zynen Kunst- en Boezemvriend oosterdyk, te midden der Leden van het Genootschap Concordia & Libertate. Hy doet het op eene wyze, zyns en zyns overleden Kunstbroeders waardig. Hy spreekt de taal van 't hart, en geeft een kleine, doch kragtige, Schets van het Leeven en 't Character van een Man, voor welken alle de Leden des Genootschaps, met zo veel reden, eene byzondere liefde en hoogagting hadden.

[p. 127]

De taak, welke hy op zich genomen hadt, te recht kennende, betuigt de Redenaar, ‘dat,’ zal die Gedagtenisviering wél geschieden, ‘wy ons zullen moeten onthouden van alles wat eenigzins overdreeven schynt of te ver gezogt te zyn.’ - ‘Wy zullen alleen de zuivere waarheid moeten hulde doen; naardien de deugden en de verstandige vermogens van hem, welke het gewichtig onderwerp deezer Redenvoering zyn zal, noch eenen bloemryken styl, noch eenige verheevene uitdrukkingen, of dichterlyke sieraaden behoeven, en naardien de ontwikkeling van zyn inborst, de vertooning van zyne natuurlyke neigingen, het daar uit afgeleid verhaal van zyn gedrag en zeden, en eene korte beschryving van zyne algemeene kundigheden, genoegzaam zullen zyn om hem naar waarde te leeren kennen.’

In het volbrengen van deezen laatsten Vriendschapspligt geeft de Redenaar, vooreerst, eene korte Schets van oosterdyk's Leeven, welke hy zelve geschreeven, en aan hem op zyn ziekbedde overgehandigd hadt, om hem in staat te stellen tot het vieren deezer Nagedagtenis, welke de Overledene gewild hadt dat door hem geschieden zou. - Vervolgens leidt hy daar uit eenige denkbeelden af omtrent 's Mans gemaakte vorderingen in het opwakkeren van zyne zedelyke en verstandige vermogens, welke egter voornaamlyk hunne betrekking hebben tot het door Eendragt en Vryheid bloeiende Genootschap: terwyl hy de gewichtige taak, om zyne overige bekwaamheden, als die van een ervaaren en voorzigtig Geneesmeester, af te maalen, overlaat aan die geenen zyner Vrienden, welke, Leden van dat Genootschap, bekwaamheid daartoe in eene ruime maate bezitten.

Het zal in onze Vaderlandsche Letteroefeningen zeer passen, dat wy, uit dit eigen Opstel des Overledenen, zeer kortlyk overneemen wat deezen Vaderlandschen Geleerdens Leeven betreft.

Te Katwyk aan den Rhyn werd, op den 19 Nov. 1731, h.g. oosterdyk gebooren; doch verwisselde, daar zyn Vader, te gemelder plaatze Predikant, te Utrecht beroepen werd, die Stad voor de plaats zyner geboorte. Beter behaagen vondt hy in 't Latyn dan in 't Fransch. In February 1744 verloor hy, op twee elkander volgende dagen, Vader en Grootvader, de laatste Hoogleeraar in de Geneeskunde te Leyden. De laatstgemelde hadt hem

[p. 128]

sterk aangezet om Doctor te worden; doch zyne zinnelykheid helde meer over om 's Vaders beroep te volgen. Dan, zyn Oom, joannes oosterdyk schacht, Hoogleeraar in de Geneeskunde te Utrecht, naa dat hy de Latynsche Schoolen, met lof, verlaaten hadt, de Raadgeever omtrent het aanleggen zyner Studien geworden zynde, lag hy zich, onder de vermaardste Mannen der Stichtsche Hoogeschoole van dien tyd, toe op de Voorbereidende Weetenschappen, en zette zich voorts bepaald tot de Geneeskunde. Hy werd, naa een achtjaarig verblyf op de Hoogeschoole, in 1754 tot Doctor in de Medicynen bevorderd; en zette zich in 't volgend jaar te Amsterdam neder, om de Practyk te beoefenen. De lust tot de Poëzy, hem van vroeg eigen, en steeds bygebleeven, verliet hem niet; en maakte hy nu en dan eenige Latynsche Verzen. Maar eene verkeering met Nederduitsche Dichteren, en veel genoegen in den Schouwburg vindende, gaf zulks gelegenheid om zich meer tot de Nederduitsche Poëzy te begeeven, zo dat de Latynsche meest agterbleef; die egter, eenige jaaren laater, door zyne verkeering met zynen Vriend de bosch, weder boven kwam. - Dit is het kort begrip van 't geen oosterdyk, die op den 19 April 1795 overleedt, van zichzelven zegt.

Dit berigt is de scheering voor den inslag van den Burger de bosch, die 'er eene Lofreden op grondt, welke de aandagt der Toehoorderen zeker uitlokte, en die der Leezeren met veel genoegen bezig houdt.

Veele Hollandsche Gedichten heeft oosterdyk gemaakt, waar van zeer veele afzonderlyk, telkens op zyne kosten, gedrukt zyn geworden, om ze aan zyne Vrienden mede te deelen.

De ontstaane Burgerlyke Oneenigheden, waar door, in de laatste jaaren zyns leevens, het Vaderland werd geschokt, hadden een aanmerkelyken invloed op oosterdyk's inwendige rust; en droefgeestigheid begon beheerscheres van zynen geest te worden. Dan dit spoorde hem aan tot eene onderneeming, welke noodzaaklyk zyne gedachten van dien toestand des Vaderlands veelal moest aftrekken. ‘Nu en dan hadt hy een Lierdicht van horatius in Nederduitsche Verzen overgebragt, thans ondernam hy alle de Boeken van dien Latynschen Lierdichter op dezelfde wyze te behandelen; en het heeft hem mogen gebeuren, weinig dagen voor dat hy, uit hoofde der Ziekte, zich aan zyn kamer

[p. 129]

moest verbinden, daar aan de laatste hand te leggen.’ De Burger de bosch geeft hoope dat dit belangryk Werk door den druk zal worden gemeen gemaakt. Gelyk hy ook een Bundel uitgeleezen Gelegenheids-Verzen als buiten twyfel te verwagten aankondigt.

Op zyn ziek- en doodbedde strekte het leezen der Dichteren hem niet alleen ter uitspanning en vervrolyking; ‘maar den dood voelende naderen, was hy niet alleen zonder vrees; maar sloeg de hand aan de Lier, om het Opperweezen, in welluidende Verzen, voor zyne beweezene weldaaden te danken; wanneer hy niet afliet, die byzondere gunst van god te erkennen, welke hem in zyne Ziekte vergund hadt, zich met die Letteroefeningen te verlustigen, waarvan hem, in zyne gezonde dagen, zyne menigvuldige bezigheden veeltyds hadden afgetrokken; terwyl de Voorschriften van eenen redelyken Godsdienst, en een vast geloof in die Leer, welke door jesus christus is aan het licht gebragt, de bekommernissen deeden verdwynen, en de aangenaamste vooruitzigten opleverden; zo dat hy nu de zalige rust inging met een welbereid en vrolyk gemoed, en dien dag, verschriklyk voor anderen, aanmerkte als een gezegend tydstip, wanneer hy, van alle aardsche zorgen ontslaagen, ruime stoffe zou vinden tot uitbreidinge van de oneindige goedertierenheden des Allerhoogsten.’ Dit Latynsch Gedicht, door oosterdyk op zyn sterfbedde vervaardigd, vindt men agter deeze Lofreden geplaatst. Waarby de bosch nog gevoegd heeft die Latynsche Verzen van zichzelven, welke op het onderwerp deezer Redenvoeringe betrekking hebben; als mede eenige Nederduitsche Gedichten, mede slaande op eene byzonderheid in de Redenvoering voorkomende.

‘Het is moeilyk,’ verklaart de Redenaar, ‘een braaf Character met woorden te schilderen, en alle deszelfs uitneemende hoedanigheden zodanig onder 't oog van Vrienden en Bekenden te brengen, dat men genoodzaakt wordt by zich zelven uit te roepen: “De Man was alzo, ik zie hem dus handelen, het gezegde is waarachtig!”’ Dit beproeft de bosch, en slaagt gelukkig. Komt hy soms tot kleinigheden, 't is in deeze dat men veelal de Menschen best leert kennen; b.v. (want wy kunnen ons hier niet inlaaten om den Redenaar te volgen,) van zynen heuschen en vriendlyken aart

[p. 130]

spreekende, zegt hy, onder andere: ‘Zyne gewillige Dienstmaagden waren met genoegen vervuld, by de terugkomst van haaren Heer, van wien zy nimmer eenige trotsche bevelen ontvingen; maar die van haar, als kinderen, verzogt het geen hy noodig hadt: eene zaak, welke veeltyds verwaarloosd wordt door hen, op wier lippen wel geduuriglyk de woorden Vryheid en Gelykheid zyn; maar die, in hun klein bestek, geenzins die deugden betrachten, op welke men beweert dat het groot Staatsgebouw moet rusten.’

Ten slotte herinnert de Redenaar de Leden des Genootschaps hunnen Kunstbroeder en Medearbeider, die, zints Dec. 1755, een der waardigste Leden uitmaakte. - Dan wy hebben reeds genoeg bygebragt, om deeze Lofreden, op eene voordeelige wyze, te onderscheiden van veele Nagedagtenis-Redenvoeringen. En het Onderwerp en de Redenaar deeden ons niets minder wagten. Voldoening durven wy den Leezeren belooven.