Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

[p. 77]

Reis door de Departementen van Frankryk, door een Gezelschap van Kunstenaars en Geleerden. Met Kaarten en Plaaten. l'Aspect d'un Peuple Libre est fait pour l'Univers. J. la Vallée, Centenaire de la Liberté, Act. I. Te Parys, by Brion, Buisson, l'Esclapart, Desenne, en de Directeurs der Drukkerye du Cercle Social. Te Gouda, by H.L. van Buma en Comp., 1795. No. I. 36 bl.

Hier mede vermelden wy den Aanvang eens Werks, 't geen de Burgers van Buma en Comp., te midden van het jongstverloopen Jaar, ter Intekening hunnen Medevaderlanderen aanboden. Wy schryven eens Werks, schoon het Stukje voor ons slegts 36 bl. beslaat, en moeten kortlyk den Aanleg van 't zelve vermelden, eer wy van de Uitvoering iets zeggen. - Het vertaalde Fransche Berigt stelt 'er ons ten overvloede toe in staat. Behalven de Fransche Uitgeevers, op den Tytel vermeld, die voor de Kaarten en Gezigten staan, is joseph la vallée, van wien het Motto, daar vermeld, ontleend werd, de Schryver. Deeze Burgers oordeelden, met de Vaststelling der Constitutie, het tydstip daar, ‘om iets te onderneemen, dat voor het algemeen teffens nuttig en aangenaam moest zyn, door 't zelve als 't ware een Gallerye aan te bieden, die Frankryk en deszelfs Inwoonders teffens beschreef en in beeldtenis vertoonde.’

Ter volvoeringe van dit Plan beraamden zy het Werk by Caternen uit te geeven, waar van elk een Departement zal bevatten. ‘Ieder Catern,’ voegen zy 'er nevens, ‘zal van 24 à 32 pag. inhoud zyn, volgens het meer of minder belang der zaaken, die daar in te verhandelen vallen. Het zal vercierd zyn 1^o. met een Kaart van het Departement, in de manier eener Tekening, vergezeld met Geographische en Politique Noten. Men zal 'er in vinden de Cantons, de Districten, de Wegen, met den afstand der voornaamste Steden van Parys. 2^o. Wanneer de Landbewoonders van beide Sexen in 't een en ander Departement verschillend zyn in hunne Kleederdragt, zullen wy daar van eene Afbeelding geeven. En 3^o. drie of vier Plaaten, vertoonende de Monumenten of de voornaamste Steden van dat Departement, met een woord de groote voortbrengzelen van Natuur en Konst.’

[p. 78]

De gemelde Burgers, die het Plan beraamd, en ondernomen hadden 't zelve te volvoeren, beslooten verder, om van hun natuurlyk regt op een zo voortreffelyk en in zyne soort éénig Werk gebruik te maaken, en 't zelve ook in andere Taalen aan andere Volken aan te bieden; en hebben de Boekhandelaars Buma en Comp., wat de Hollandsche Uitgaaf betreft, met de hoofddirectie der Intekeninge, der Verzending, en wat daar meer aan vast is, belast. In gevolge hier van gaven deeze het gemeld Berigt van Intekening uit, en leveren het Eerste Stukje af, 't geen thans voor ons ligt.

't Zelve bevat, behalven eene Korte Schets van Frankryk, ter Inleidinge, waar onder wy, in de Nederduitsche Uitgave by den aanvang, deeze noodige herinnering leezen, welke in 't beloop althans der eerste Stukjes wel in 't oog dient gehouden te worden, dat men reeds in 1792 een begin maakte met deeze Reis te beschryven, eene Kaart van het Departement van Parys, met de Beschryving van 't zelve, en vier Plaaten, en bovendien een algemeen Overzigt en Kaart van geheel Frankryk, verdeeld in LXXXIII Departementen. De Fransche Uitgeevers belooven, ‘indien het gebeurde, dat 'er nog eenige verandering in de Districten en Cantons voorviel, het direct op hunne Kaarten te zullen veranderen, en dezelve aan hun, die hun Werk in handen hebben, voor de geringst mogelyke kosten te zullen mededeelen.’

Wy hebben en in de Kaarten en in de Plaaten veel genoegen, en ze beantwoordend gevonden aan de Opgave. Dit kunnen wy ook zeggen van de Beschryving, die op een ongedwongen berigtgeevenden trant ingerigt, en met geestige invallen doormengd, is, en vergezeld gaat van eene en andere agteraan gevoegde Geschiedkundige Opheldering. Alleen zou men, naa het afleezen, wel wenschen, nog meer byzonderheden vermeld te vinden; doch het kort bestek der Bladzyden, waar toe de Schryver en de Uitgeevers zich bepaald hebben, laat zulks niet toe; en dit kort bestek was noodig, om het Werk, 't geen met dit al groot zal worden, niet te wydloopig te maaken.

Volgende Stukjes zullen ons gelegenheden te over verschaffen om op deeze en geene byzonderheden in het Reisverhaal staan te blyven; voor tegenwoordig willen wy ons vergenoegen met eene en andere trek by te brengen, die den doorgaans geestigen, en veelal opmerken-

[p. 79]

den, en tot het toekomende doordringenden, voordragt des Schryvers merktekent. Naa nog te Parys standhoudende Gebreken in menigte opgemerkt en onbewimpeld voorgedraagen te hebben, met de te wagtene Verbeteringen, roept hy uit: ‘Zalige tyden! door onze Kinderen te beleeven, waar van het tegenwoordige geslacht niet dan de ochtendschemeringen zien zal! want het Fransche Volk, nog ongewoon aan de Vryheid, is thans gelyk de baaren der zee, die lang naa den storm voortrollen, en wier rustlooze beweegingen noodig zyn, om zich van het schuim, dat haar overdekt, op het strand te ontlasten.’

‘Ik wil,’ merkt de Reisbeschryver op, ‘wel gelooven, dat misschien, in 't vervolg, Parys in zyne bevolking iets lyden zal. Parys was onder de voorige Regeering, ten opzigte van het geheele Ryk, 't geen China meent te zyn met betrekking tot alle andere Volken der Waereld, die het in alle nederigheid wel als zyne Voorsteden gelieft te rekenen; indien men hadt voortgegaan om Parys te vergrooten, dan was Frankryk gelyk geworden aan iemand die 't water in 't hoofd heeft, waar door 't zelve aangroeit naar maate de overige leden verdorren. Wat kwaad zal 'er uit voortspruiten, zo al Parys eene meer geëvenredigde Verdeeling met de overige Departementen verkreeg? Overal, waar de eerzugt voedzel vindt, zullen zich menschen ophouden; en daar Parys tegenwoordig niet meer de groote en eenige schatkamer der Eerampten en Bedieningen is, zo is het waarschynlyk, dat ook minder menschen zich binnen zyne muuren zullen begeeven.’

Wy willen hier alleen nog aan toevoegen de gedagte van den Burger la vallée, over den Oorsprong der Fransche Staatsomwenteling. ‘Gelooft niet,’ schryft hy, dat de Verlichting en de Wysbegeerte zo veel deel, als men wel denkt, aan de Revolutie gehad hebben; het Volk heeft dezelve alleen bewerkt, en 't Volk las vóór de Revolutie niet; het hadt 'er den tyd niet toe. Helvetius, mably, franklin, rousseau, waren hen onbekend, en hadden zy toevallig den naam van voltaire eens hooren noemen, zo hadt men terstond de Priesters, die verder zagen dan de Philosophen, en die 'er hunnen vloek over uitspraaken -: neen -

[p. 80]

de oorzaaken der Omwenteling zyn meer natuurlyk, dan zedelyk: aan den eenen kant eene onverzaadelyke hebzugt, aan den anderen de verschriklykste armoede; deeze moesten natuurlyk eens, naa lang tegen den anderen geworsteld te hebben, met een schriklyk geweld een einde aan den stryd maaken. En geloof my, 't geval van dien befaamden Collier was het eerste Capittel waar in het Volk las dat het noodig wierd 'er zich mede te bemoeien, en niet in het Contract Social: het Volk heeft dus zich zelv niet verlicht, om daar na de Revolutie te maaken; maar het heeft de Revolutie bewerkt, om zich daar na te verlichten. Het gestadig leezen der Nieuwspapieren zal hun de noodzaaklykheid van eenig vooraf zo noodig onderricht doen gevoelen; de vrees van bedroogen te worden, en 't verlangen om zich zelv te verzekeren, of men hun nopens de waarheid der grondbeginzelen misleidde, of niet, zal hun van den arbeid hunner Wetgeevers doen opklimmen tot de Schriften der Wysgeeren, tot de Jaarboeken der Geschiedenis, tot de Handvesten der Oudheid; en op die wyze zal de Verlichting, wel verre van den grond tot de Revolutie gelegd te hebben, veeleer een gevolg daar van worden. Hier uit volgt, dat het verkeerd is te denken, dat de Omwenteling nadeel aan de Konsten, fraaije Letteren en Weetenschappen, toegebragt hebbe; en dat mogelyk nimmer de dageraad van derzelver volkomensten luister zo naby is geweest, als thans, schoon zy voor 't oogenblik nog moeten agterstaan.’ - De Tydschriften vermelden ons, hoe veel 'er, zints den Jaare 1792, den tyd deezer Reize, in dit vak reeds gedaan is, en nog gedaan wordt.

Behalven de algemeene Kaart van Frankryk, verdeeld in 83 Departementen, en eene van het Departement van Parys, is dit eerste No. vercierd met eene Afbeelding der Kleederdragten van het Departement van Parys; met een Gezigt van Parys van den Noord-westkant, en van het Pantheon.