Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

Het Gezond Verstand, door Thomas Paine. Uit het Engelsch vertaald. Te Dordrecht, by de Leeuw en Krap. In gr. 8vo. 144 bl.

Zeer onlangs hebben wy een blyk gehad, dat paine, als Schryver, nog leefde^(*). Men heeft veelal, daar hy eerst hier te Lande bekend werd door het zo veel opziens baarend en sterk getrokken Werkje, de Regten van den Mensch, geoordeeld, dat hy toen eerst als Schryver te voorschyn tradt; doch hy was reeds voor verscheide jaaren, by de zynen, als Schryver bekend.

Het Werkje, hier aangekondigd, draagt de Jaartekening van 1776. De Inleiding duidt des Schryvers oogmerk aan; ze is kort, en van deezen Inhoud: ‘Welligt zyn de Gevoelens, welke de volgende bladen inhouden, tot

(*) Zie onze Alg. Vaderl. Letteroef. voor 1795. bl. 599.

[p. 75]

heden nog niet genoegzaam in de mode, om eene algemeene gunst te verwerven. De lange gewoonte, om eene zaak voor onberispelyk te houden, doet oppervlakkige denkers in de daad gelooven dat ze rechtmaatig zy, en is vooral oorzaak van een geducht geschreeuw ter verdeediging dier oude gewoonte. Maar het gedruis houdt schielyk op. De tyd bekeert beter dan het verstand.

Daar een lang en geweldig misbruik van Magt, door de gewoonte, een middel werd om die Magt aan allen regt van onderzoek te onttrekken (zo als andere voorwerpen, aan welker hervorming men niet gedagt zou hebben, zo niet het lydende deel door geweld tot eene proef aanleiding hadt gekreegen); daar, wyders, de Koning van Engeland, uit kragt van zyne Praerogativen, op zich genomen hadt het Parlement in dat geen te ondersteunen wat hy zyn Regt noemt; en daar het goede Volk van dit Land door de Coalitie zwaar onderdrukt geworden is, zo bezit dit Volk een onwederspreeklyk Regt om de aanspraaken van beiden te onderzoeken, en op gelyke wyze de Tyranny van beiden af te werpen.

In de volgende bladen heeft de Schryver zich zorgvuldig gewagt, ergens iets aan te roeren, dat ons zelfs alleen personeel aanging. Even zo weinig kruipingen voor enkele weezens, als berispingen van enkele weezens, vindt men 'er in. De wyze, de waardige, man behoeft de zegepraal van een Boekjen niet; en hy, die geen oordeel, of slegts een vyandlyk oordeel, over een gevoelen kan vellen, zal van zelve ophouden, zo men zich maar niet te veel moeite geeft om hem te bekeeren.

De zaak van America is grootendeels de zaak van het Menschdom. Veele omstandigheden hebben zich vereenigd, die van invloed op de Grondstellingen van alle Menschenminnaars zyn, en aan welker uitkomst haar hart deel moet neemen. De Verwoesting van een Land door vuur en zwaard; de Oorlogsverklaaring tegen de Natuurlyke Regten van alle Menschen; de Uitrooijing van haare Verdeedigers van de oppervlakte des Aardbodems, is iets, dat elk Mensch, dien de Natuur de kragt gegeeven heeft om te gevoelen, al te na aan 't hart moet gaan; en van dat gevoelen is, zonder dat

[p. 76]

hy zich aan de berisping der Partyen bekreunt, de schryver.’

Schoon derhalven dit Stukje, 't welk ten tyde der Uitgave in America veel opziens en ook tegenschryvens baarde, goeddeels zaaken betreft, reeds in dat Werelddeel beslist, zal het egter, op deezen afstand van tyd, wel der leezinge waardig zyn; het bevat de Grondstellingen waar op de Burger paine vervolgens altoos gebouwd en voortgewerkt heeft.

't Zelve loopt over deeze vier Hoofdonderwerpen, met 's Schryvers gewoon vuur behandeld. - I. Van den Oorsprong en het Oogmerk der Regeering, nevens korte Aanmerkingen over de Engelsche Constitutie. - II. Over de Monarchie en Erflyke Throonsopvolging. - III. Gedagten over den tegenwoordigen toestand der Americaansche zaaken. - IV. Het tegenwoordig Vermogen van America, met eenige gemengde Aanmerkingen.

Zedert de eerste Uitgave van dit Stukje bekend werd, of liever op den eigen dag dat het te voorschyn kwam, werd de Aanspraak des Konings te Philadelphia bekend; deeze gaf de geboorte aan een hier bygevoegd Aanhangzel: waarin de Schryver, met al de gevoeligheid zyn aandoenlyk hart eigen, voor eerst, de Stelling beweert: ‘dat het Belang van America vordert, van Engeland gescheiden te worden’ - en, ten tweeden, de Vraagen beantwoordt: ‘wat is het ligtste en uitvoerlykste Plan: Bevrediging? of Onafhangelykheid? Met eenige Aanmerkingen doorvlogten.’

Ten slot vinden wy paine's Bedenkingen ‘aan de Representanten van de Godsdienstige Volksmaatschappy, Kwaakers genaamd, of zo veelen van hun, als deel hebben aan de uitgave van een nieuw Geschrift, onder den tytel: Het oude Getuigenis en de Grondstellingen van het Volk, Kwaakers genaamd; betreffende den Koning en de Regeering, als ook de thans aan verscheide Plaatzen van America ontstaane Beweegingen, aan het Volk in 't algemeen gericht.’

Wy twyfelen geen oogenblik, of de Aanduidingen van den Inhoud van dit kleine Werkje zullen genoeg weezen om het by de andere Vertaalde Schriften van dien Vryheids-Voorstander te doen voegen.