Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

[p. 601]

Zedelyke bedenkingen.

Waar voor is de verstandige, de wyze, met verstand en wysheid beschonken; waar voor anders, dan op dat hy met die edele gaven de gemoederen der onkundigen verlichten zoude? even op die zelfde wyze, als den ryken overvloedige schatten zyn aanbetrouwd, om daarmede zynen behoestigen Evenmensch te ondersteunen, en in zyne noodlydende armoede te verligten. - God deelt zyne gaven uit naar zyn welbehagen; schenkt den eenen meerdere dan den anderen, ieder deelt tog in zyne ongehouden goedheid meer of minder. - Dan met geen ander oogmerk geschied deze onderscheiding, dan alleen daar toe, op dat de minst bedeelde van den genen die meer bezit zoude worden medegedeeld. - Wie derhalven wysheid en verstand bezit, dat hy dan zyne talenten, van den goeden Gever hem geschonken, niet in de aarde begrave; maar met winste aanlegge, op dat hy door zynen Heer niet beschuldigd worde van luiheid en nalatigheid. Dat een ieder dan van zyne ontvangen weldaden mededeele aan den behoeftigen, en hem in alle gevallen met zyn verstand en wysheid voorlichte, hem te regt brenge van zyne dwalingen, en leere de voeten te zetten op het pad der waarheid, om dat pad te bewandelen, zonder wederom van hetzelve af te dwalen.

Den Dwaas is het veeltyds eigen, trotsch en hovaardig te zyn. Opgeblazen hoogmoed is zeer eigen aan de onkunde. Waar komt dit van daan? - Gewis uit gebrek van zelfkennis; want hy, die zichzelven regt heeft leeren kennen, zal zich wel wagten om trotsch en hoogmoedig te zyn, om dat de zelfkennis hem moet vernederen. Deze leert hem tog, dat hy niets bezit, en dat de uitgebreidste Kennis der menschen nog blind- en dwaasheid is. - De schranderste Wysgeer moet daarom geduurig uitroepen: ‘Hoe veel is 'er, dat wy niet weten!’ - Dan, wat zal men zeggen van hun, die, onder de menschen boven anderen met verstandsgaven beschonken zynde, daar op ondraaglyk trotsch en hoogmoedig zyn? Hy, die trotsch is om dat hy wat meer weet dan een ander, verduistert daar door al den luister van zyn verstand; men veragt zo wel de trotschheid in den hoogmoedigen en opgeblazen kundigen verwaanden mensch, als in den trotschen weetniet. Hy alleen schittert, die eene gepaste nederigheid betoont by zyne Wetenschappen. De wyze zal nooit om lof bedelen, en zelfs zal 't hem walgen wanneer men hem in zyn aangezigt pryst; maar de dwaas en trotsaart heeft niets liever dan op deze wyze geprezen te worden. - Zo wie dan, met wysheid, met verstandsgaven en met rykdommen, met

[p. 602]

schatten, boven zynen evenmensch beschonken zynde, daar op zich verhovaardigt, die handelt met al zyn verstand als een dwaas, en maakt zichzelven by mindere verstanden zelf bespottelyk, en de ryke trotsaart is een onverdragelyk meubel in de zamenleving; zich verhovaardigende op iets, dat hem geen den minsten luister byzet. Ja zelfs, dat alles, wat deze kunnen mededeelen, van elders ontleend is. Al wie pronkt met zyne rykdommen is niet ongelyk aan de Kraai van Fedrus, welke zich opschikte met Paauwe Vederen, die hy gevonden had, en daar op geweldig trotsch en hoogmoedig was.

Waar schittert des Scheppers Grootheid meer in door, in het verbazend groote, dat men in de Schepping ontdekt, dan in het onnagaanbaar kleine? - Wie zal deze Vraag beflissen? - Ik antwoorde: overal waar ik geschapen Wezens ontdek - ontdek ik Almagt - oneindig Vermogen. Zo wel in het kleine als in het groote schittert een oneindig Vermogen - eene eeuwige kragt, uit af. Het eene verkondigt zyne Eer, en het ander zyner handen Werk. Het kleinste, het geringste, Stofdeeltje vordert dezelfde Almagt om uit het niet getrokken te worden, als het allergrootste gevaarte dat men in de gansche geschapenheid ontdekt - en het groote kost den Almagtigen geen meer moeite, dan het kleinste, het allergeringste.

Zoude het niet een bewys van laatdunkenheid zyn, zich te vermeten voor alles geschikt en bekwaam te wezen? Hy, die zichzelven te veel laat voorstaan, is een dwaas, en veelal een onbekwaam mensch om iets goeds te kunnen waarnemen. Zy, die breekebeenen zyn vermeten zich doorgaans alles te verstaan, alles te kunnen. - Dan hy, die verstandig handelt, weet zeer wel, en begrypt de onmogelykheid, dat één mensch geschikt zou wezen voor alles - de verstandige man handelt wyslyk, en houd zich in dat vak alleen op, tot welk hy berekend, waar voor hy bestemd is, en de verstandige man slaagt doorgaans zeer gelukkig, om dat hy juist zynen kring niet te buiten gaat, binnen welken hy bestemd is zich te bewegen. Hy zal, noch wil, alles ondernemen, maar beproeft zyne kragten, en, als hy bevind dat dezelve geschikt zyn tot de aanvaarding van iets, dan zal men hem gereed vinden; en tevens ook voor deszelfs waarneming geschikt. Maar zal het ook mogelyk zyn, dat hy, welke zich tot alles in staat vind, in een eenig ding slage? waarlyk alle jammerhartige Martelaars zyn doorgaans zulke grootdenkende ondernemers. - 's Menschen vermogens zyn veel te bekrompen, te zwak, en veelal te zeer bepaald en beperkt, dan dat zyne vermogens, binnen zulke enge kringen besloten, zouden geschikt kunnen zyn, om zo veel te beproeven, en in zyne ondernemingen gelukkig te slagen. - Daarenboven is ieder mensch als tot een zeker iets geschikt,

[p. 603]

en indien men hem daar buiten tot iets anders bepaalt, dan slaagt hy ook slegt, schoon hy 'er zich anders met de borst ook op moge toeleggen. Dus ziet men dat zommige met 's menschen aart en natuur instemmen, met de gesteldheid van geest en vatbaarheid overeenkomen - andere daarentegen met 's menschen natuurgesteldheid ten eenemaal stryden. Wil men dan vrugt trekken van de handelwys zyns Evenmenschs, men moet vooraf zyne bekwaamheden overwegen, en tevens overwegen zyne geschiktheid. Dit zelfde behoort ook ieder mensch voor zichzelven te doen, ten einde hy te vooren zich beproeve, of hy ook geschiktheid hebbe tot het bekleeden van dien post, waar voor hy zichzelven schikt, of wel door anderen geschikt wordt.

Waar komt het by ons voornamelyk op aan, om als nuttige Leden eener Maatschappy bevonden te worden? Daar het voornamelyk op aankomt, dunkt my, is de bekwaamheid, de begaafdheid en het welwillen. Veele menschen verwaarloozen zichzelven niet weinig met niet te willen wat zy kunnen, 't zy door vadzigheid, of door zich te laten wegslepen door de aanlokzelen van vermaak, of door de aanlokzelen en begeerlykheden der wereld. - Beproef u, ô mensch! onderzoek u zelven nauwkeurig, waar uwe neigingen zich naar heen strekken, en, schoon men van u ook meende goede gedagten te moeten vormen, zo gy, u zelven onderzogt hebbende, mogt bevinden ligter te wegen dan anderen u schatten, zyt cordaat genoeg, om u zelven zo voor te dragen, als gy u bevind en waarlyk zyt.

Wanneer wy ons zelven onderzoeken. dan behooren wy alle eigenliefde aan eene zyde te zetten. Wy moeten dan gene party trekken, maar ten eenemaal onzydig wezen: dan weinigen zyn onpartydig genoeg, om over zichzelven zo rechtmatig te vonnissen als dat behoort, en alles op te halen, en regt te wikken, te wegen, gelyk zy moesten: maar veeleer gebruiken de meesten te veel inschikkelykheid omtrent zichzelven, om zo over zich te oordeelen, als andere onzydigen dat doen.

Als ieder mensch handelde, zo als zyn pligt van hem vordert, dat hy namelyk niets verkoor voor zichzelven, dan 't geen niet boven zyne kragten ging, hoe veele zaken zouden 'er niet beter gaan en behandeld worden. - Dan nu vat men veelal maar aan, wat voorkomt, en men onderzoekt niet eens, of onze kragten niet zullen bezwyken onder het gewigt van den last, dien wy op onze schouders nemen.

Hy, die veel van zichzelven spreekt, geraakt welhaast verdagt, hy moge zich zo nederig aanstellen als hy wil; hy geraakt zeer schielyk verdagt van heimelyken hoogmoed, welken hy onder 't kleed van nederigheid - van zedigheid, zoekt

[p. 604]

te bedekken. Hy die veel van zichzelven spreekt is doorgaans gewoon het werk van eenen anderen te berispen; niets zal hem daar van aanstaan. Hy gaat het zelve by de haud nemen, en bewerken: maar duizend tegen een, dat het ook aan iemand aanstaat, en niet van al de wereld veragt word. - Zo gaat het veelal, en eenige wrange nederigheid verraad het hoogmoedig en opgeblazen hart.

Alle Stervelingen lyden op deze wereld rampen - dit is het lot van alle menschen - de een word door meerder en treffender rampen aangevallen dan de ander, echter elk mensch heeft zyn kruis hier op aarde. - Niets betaamt derhalven ons meer, dan dat we ons zelven tragten te wapenen, om gehard te zyn tegens alle aanvallen van rampen, die ons in dit leven kunnen bejegenen, op dat wy dat gedeelte der jammeren, het geen ons in dit leven moet treffen, met eene mannelyke kloekmoedigheid weerstand bieden, en leeren verdragen. Geduld is het heilzaamste hulpmiddel tegen alle lyden. Wie zich in het ondergaan van rampen gelaten weet te gedragen, gevoelt de smartelyke last maar half, even gelyk iemand, die eenen zwaren last gewillig torst, het gewigt daar van maar half gevoelt.

Hoe dwaas en verkeerd handelt de mensch, wanneer hy zich op iets, waar door hy meent boven anderen uit te munten, verheft. - Zyn het uitwendige voortreffelykheden - de meeste, zo niet alle, zal hy bezitten, zonder dat hy 'er zelve iets toe gedaan heeft, om zich dezelve te bezorgen. Meent hy in waardigheid, in aanzien, boven zynen evenmensch uit te munten - dat hy zich herinnere het tydstip zyner geboorte. Is hy niet even als de geringste bedelaar naakt ter wereld gekomen? was hy niet even magteloos, als alle anderen zyner Natuurgenooten? zyn niet alle menschen by de geboorte gelyk aan elkanderen? Munt hy uit in gemoedsgaven - van wien heeft hy die ontvangen, van zich zelven of van eenen anderen? - Gewis van Hem, die de onderscheide gemoedsgaven uitdeelt in verschillenden trap en mate, en aan wien men alles te danken hebbe, wat men bezit. - Wat past dan derhalven den mensch meer, dan zo wel omtrent het een, als omtrent het ander, ootmoedig en nederig te wezen.

C. v.d. G.