|
| |
Nieuwe Geographie, of Aardryksbeschryving; door den Heer A.F. Busching, Dr. der H. Godgeleerdheid en Wysbegeerte, enz. te Berlyn. Uit het Hoogduitsch vertaald, en met des Schryvers schriftlyk medegedeelde Vermeerderingen verrykt. Zesde Deel, behelzende America: Te Haarlem, by F. Bohn, 1794. Behalven het Voorwerk, 154 bl. in gr. 8vo.
Het zelsde Werk onder deezen Tytel:
Aardrykskundige Beschryving en Geschiedenis van America. De Vereenigde Staaten van Noord. America, byzonder New-Hampshire, door C.D. Ebeling, Hoogleeraar in de Geschiedkunde en Grieksche Taal aan het Gymnasium te Hamburg. Vermeerderd en verbeterd met aanmerkelyke Byvoegzels, door den Autheur medegedeeld. Uit het Hoogduitsch vertaald, door Ysbrand van Hamelsveld. Eerste Deel.
By deeze twee Tytels, geschikt om het Werk, welks aanvang wy thans aankundigen, ten Vervolge te doen dienen, of op zich zelven staande te neemen, vinden wy nog een derden, voor den nieuwen, met Kaarten
| |
| |
vermeerderden, Druk van busching's Geographie, door de Boekhandelaars gartman, vermandel en smit, in den Jaare 1790, in 't licht gezonden. Zo dat men zich dit Werk naar welgevallen konne aanschaffen. Wy vermelden dit, om misverstand en twyfel, wegens deeze Twee- of Drievoudige Benoeming, te voorkomen.
Busching's Geographie, welke zints lang de goedkeuring vry algemeen wegdroeg, is door dien arbeidzaamen Aardrykskundigen niet voltooid. Hoogklimmende jaaren deeden hem dien wyduitgestrekten arbeid staaken; doch hy liet het lot deezes Werks niet aan het slingerend geval over. De Hoogleeraar sprengel nam op zich Asia, de Hoogl. hartman Africa, uit te werken, en de Hoogl. ebeling verbondt zich tot de Beschryving van America.
Hy oordeelt, in zyne Voorreden, zich verpligt, den Leezeren rekenschap te geeven, waarom het zo laat het licht ziet, en vervolgens het een en ander te zeggen wegens zyn Plan en deszelfs uitvoering. - Wy mogen, by de eerste aankundiging eens Werks, 't geen, naar allen schyn, vry uitgebreid zal worden, niet in gebreke blyven, van het hoofdzaaklyke, des betreffende, over te neemen, en, zeer verkort, de rekenschap, die de Hoogleeraar oordeelt zynen Leezeren verschuldigd te weezen, te plaatzen.
Reeds in den Jaare 1776, liet de Heer ebeling eene aankundiging doen van eene Beschryving der Engelsche Volkplantingen in America. Hy sloeg de handen ernstig aan 't werk, schoon schaars van hulpmiddelen voorzien, en deeze nog grootendeels gebrekkig. Met die Beschryving was hy byna geheel gereed, wanneer verscheide Schryvers hem voorkwamen, en hy niet besluiten kon, zyn arbeid in 't licht te geeven; waar by kwam, dat de Oorlog, tusschen Engeland en de Volkplantingen, zyn Boek spoedig dreigde onbruikbaar te maaken. Dit uitstel gaf hem aanleiding om na betere oorspronglyke bronnen om te zien. En, naa het sluiten van den Vrede, hervatte hy de Beschryving van America, om die geheel op nieuw te bewerken, van beter hulpmiddelen, uit het Land zelve, voorzien. Wederom werd hy in het voortwerken vertraagd, door de groote beweegingen in die nieuwe Staaten zelve, en zag dat zyne beschryving andermaal verre agterblyven moest by den waaren toestand. Maar, zedert de Constitutie der Vereenigde Staaten tot stand kwam, kon hy op vaster grond voortgaan; en
| |
| |
moet men van dien tyd af het begin der uitwerking déezes Boeks rekenen. ‘Het is,’ schryft hy daarom, ‘niet zo oud als men wel denken zou, maar ook niet zo jeugdig, onryp of ontydig, als thans veele Geographische Werken het licht aanschouwen. Men zal, hoop ik, het aan den arbeid zien, dat ik my zelven de grootste moeite gegeeven heb, om de meeste Inlandsche hulpmiddelen magtig te worden.’ De moeilykheid van dit laatste geeft hy in 't breede op.
Voorts berigt hy, met opgave der redenen waarom, dat hy afwykingen van het Plan van busching zich tot een pligt hadt moeten maaken. De aanmerkelykste zyn: de naauwkeurige aanwyzing der bronnen, en wat meer uitvoerigheid, zo wel in het Statistische deel, als in de Geschiedenis van elken Staat. Dan in de Plaatsbeschryving heeft hy getragt de volledigheid, orde en naauwkeurigheid, van busching te behouden.
De Geschiedenis deezer Staaten behandelt hy uitvoeriger, dan zulks ten opzigte van Europa noodig was; zo wel om dat men by ons deeze zo merkwaardige Geschiedenis nog weinig kent, als om dat hy geloofde in het bezit te weezen van beter hulpmiddelen, dan die zyn, waar uit men zich, tot hier toe, heeft moeten onderrigten.
't Geen de Hoogl. dus verre berigtte, doet hem, niet oneigen, zich in de plaats der Leezeren stellen, die de vrees veelligt bekruipt, dat zy een uitgestrekt Werk, uit veele Deelen bestaande, zullen krygen. ‘Deezen,’ schryft hy, ‘kan ik zeggen, dat in het vervolg geene Geschiedenis, zelfs die van Pensylvanie en Virginie niet, zo wydloopig wordt, als die van Massachusetts, en dat de Geographie van veele Staaten, als van Connecticut, Rhode Island, Vermont, New-Jersey, Delaware, Kentucky, Noord-Karolina en Georgia, zo wel op zichzelven, als wegens de zeldzaamer hulpmiddelen, op verre na zo ryk niet is van inhoud als die van het in alle opzigten merkwaardige Massachusetts.’
Voorts geeft de Schryver te verstaan, dat hy de Inleiding tot de Vereenigde Staaten, en de Geschiedenis van derzelver Omwenteling, opzettelyk bespaart tot het laatste, wanneer alle de vyftien Staaten beschreeven zyn. Niet alleen zyn gemak, maar ook het voordeel der Leezers, beweegt hem daar toe; want hy hoopt als dan nog meer Byvoegzels by de voorgaande Deelen te voegen.
| |
| |
Dewyl deeze Inleiding een vol Deel uitmaakt, zal het, by het inbinden, geene zwaarigheid baaren, dat dit tegenwoordige het Eerste Deel der Vereenigde Staaten heet.
De Schryver voegt 'er by eene belofte van Landkaarten, door den in dat vak vermaarden Krygs-Secretaris sotzman te Berlyn - Als mede een wensch, of liever vraag, of eene Verzameling van Bylaagen tot de gewigtigste stukken van deeze Aardryksbeschryving welkom zou zyn? Deeze zou zo wel uit de reeds voorhanden zynde, als uit de vervolgens in het licht komende, Americaansche Werken ontleend worden. In gevalle Kenners deeze vraag toestemden, zou zyn Vriend Professor hegewisch daar aan met hem de hand slaan.
Ten slot berigt onze Hoogleeraar, dat hy aan zyne Vrienden, die hem op verscheide tyden in hunne Brieven gevraagd hebben, naar welke orde hy geheel America zal uitgeeven, alleen kan zeggen, dat, op de Vereenigde Staaten, het Spaansche en Portugeesche America volgen zullen. Hy voegt 'er nevens, dat, hoewel hy door de goedheid van wylen Dr. robertson en den Heer Justicie-Raad niebuhr in 't bezit is van eenige kostbaare Handschriften over deeze Volkplantingen, en alhoewel 'er zo veel over geschreeven is, nogthans derzelver Beschryving denkelyk zo veel plaats, op verre na, niet zal beslaan als die der Vereenigde Staaten; ten ware dat de beloofde nieuwe Uitgave van het Woordenboek van alcedo zo veel ryker uitviel dan de eerste. - West-Indiën denkt hy in één Deel te brengen; maar het Engelsch Noord-America voor de Engelsche Eilanden te laaten gaan.
Zie daar den aanleg van dit Werk, en 's Schryvers oogmerken. Gelukkig dat de Vertaaling in handen gevallen is van den bekwaamen hamelsveld, die zich alle moeite geeft om het oorspronglyke in styl en duidelykheid getrouw op zyde te blyven. Ja zal, in zeker opzigt, 't geen zelden het geval is, de Vertaaling het oorspronglyke, in rykheid van stoffe of aanmerkingen, overtreffen. Dewyl de geleerde Schryver 's Vertaalers onderneeming niet alleen ten vollen heeft goedgekeurd, maar ook verscheide veranderingen, verbeteringen en ophelderingen, schriftlyk medegedeeld.
Zo spreeken Schryver en Vertaaler van het voorhanden zynde Werk. Zy spreeken in hun eigen zaak. Verdienen zy geloof? Ja; althans volgens het oordeel
| |
| |
der geleerde Schryveren van de Göttingsche Anzeigen, als zy verklaaren: ‘Dit Werk, geschikt tot een Vervolg op de Geographie van busching, overtreft oneindig al wat over dit Onderwerp tot hier toe het licht ziet. De verstandige naaspooringen van den Schryver, en de keuze der stoffen, verdienen de een zo wel als de andere allen lof.’ Beklaagen zich die Boekbeoordeelaars, by dit gunstige getuigenis, meer of min over 's Schryvers partydigheid ten voordeele der Vrye Americaanen, dit zal by de meeste Nederlandsche Leezers geen af- maar eer opslag geeven.
Wy hebben, dit Eerste Deel doorleezende, de Oordeelvelling onzer Göttingsche Medebroederen zeer juist, ten aanziene van het oorspronglyk Werk, gevonden; en, wat den arbeid der Vertaalinge betreft, doet de Burger hamelsveld zyn woord gestand; alleen hier en daar zyn Schryver wat te getrouw op zyde blyvende, door op eenige plaatzen ons Hoogduitsch Nederduitsch te leveren, 't geen de verwantschap der Taalen, als men daar tegen niet steeds op de wagt is, zeer ligt veroorzaakt.
Hier mede zouden wy de aankundiging deezes Eersten Deels kunnen besluiten, dewyl de volgende Deelen ons gelegenheid by gelegenheid zullen aanbieden om voorbeelden tot staaving onzer gunstige Beoordeelinge by te brengen. Dan nog iets over de Inleiding van Nieuw-Engeland in 't algemeen, die 76 bladzyden van dit Deel beslaat. In deeze vinden wy 's Hoogleeraars keurige Aanmerkingen, 1) Over den Oorsprong en Uitgestrektheid van deezen Naam. - 2) Grootte. - 3) Lugtsgesteldheid. - 4) Gesteldheid van den Grond. - 5) Water. - 6) Producten. - 7) Land- en Akkerbouw. - 8) Wilde Dieren. - 9) Visschen en Visscheryen. - 10) Inwoonders. - 11) Godsdienst en Weetenschappen. - 12) Regeeringsvorm. - 13) Manufactuuren en Koophandel. - 14) Geschiedenis. Alle welke hoofdzaaken min of meer uitvoerig behandeld worden, doormengd met de nieuwste en belangrykste Waarneemingen.
New-Hampshire is de éénige Staat, welke in dit Deel beschreeven wordt, onder Afdeelingen, die in 't hoofdzaaklyke zamenstemmen met de even opgegeevene der Inleidinge; doch meerder gesmaldeeld, en in alles uitvoeriger, naar den eisch eener meer bepaalde Land- en Plaatsbe schryving. - Schoon wy, by het doorleezen, veel
| |
| |
zeer veel, aantroffen, 't geen wy gaarne onzen Leezeren zouden mededeelen, om hun eene meer doorslaande proeve van 's Hoogleeraars schryfwyze, in deezen gehouden, op te leveren, oordeelen wy, voor ditmaal, genoeg gezegd hebben ter aanbeveeling eens pryswaardigen Werks, na welks Vervolg wy haaken. |
|
Auteursrechtvrij