|
| |
Algemeen denkbeeld, of myne gedachten en uitvinding van een Thelegraphe, of Correspondentie-Wyzer. Zynde een Werktuig onlangs in Frankryk uitgevonden, en thands aldaar in gebruik. Om in een zeer korten tyd, op een merkelyken afstand, tydingen of berichten over te brengen. Door Jan Cantzlaar, Hzn. Te Rotterdam by N. Cornel, 1794. In gr. 8vo, met het Aanhangsel, en een Plaat, 38 bl.
Description & Representation du Telegraphe. - Dat is: Beschryving en Afbeelding der Telegraphe. In 's Hage by J. Plaat. In Quarto, 4 bl.
Ontwerp van de Telegraphe, zynde eene opgaave van drie onderscheidene wyzen; waarop de Telegraphe van den Heere Chappe kan zamengesteld zyn. Benevens de beschryving van een geheime Correspondentie-Machine, waar door men geheime Briefwisseling houden kan, zodanig ingericht, dat zy die de Zamenstelling en het gebruik van die Machine kennen, nooit in staat zyn, om een Brief, op die wyze geschreven, te ontcyfferen. Door Jacob de Gelder, Fransch en Duitsch Kostschoolhouder en Mathematicus te Rotterdam. Te Rotterdam by J. Holsteyn, 1794. In gr. 8vo, met een Plaat, 36 bl.
Nimmer vondt welligt eene uitvinding een gepaster tydstip om daadelyk in gebruik gebragt te worden, dan de Telegraphe van den Heer chappe. Zonder dat men, hier te lande, iets van de uitvinding gehoord had, berichtten de Nieuwspapieren, dat men te Parys, in 50 minuuten, over Ryssel, door dit Werktuig, gewigtige tydingen ontvangen had. Deeze berichten maakten veele men- | |
| |
schen nieuwsgierig, hoedanig dit Werktuig was; doch tot heden schynt het niet volledig in ons Vaderland bekend te zyn; weshalven men zich alleen moet vergenoegen, met de gedachten van zodanige lieden daar over te verneemen, als zich in de bovengeplaatste Schriften daar over reeds verklaard hebben.
De Heer cantzlaar is, zo veel wy weeten, de eerste geweest, welke zyne gedachten en uitvinding van een Telegraphe, in het eerstgenoemd Algemeen denkbeeld, onzen Landgenooten heeft medegedeeld. Na aangemerkt te hebben, dat de Uurplaaten en Uurwyzers der Klokken op een vry verren afstand zichtbaar zyn; dat de stand der vergulde Uurwyzers alle menschen, die een goed gezicht hebben, en door geene huizen, boomen, of andere beletzels, gehinderd worden, op een vry verren afstand doen zien, hoe laat het is; dat zelfs zommige Menschen, zonder de uuren op de plaat, alleen uit den stand des Uurwyzers, zien kunnen, welken tyd de Wyzer aanwyst, nadien ieder weet, dat, als de Wyzer regt op en neer staat, het 12 of 6 uuren, en zo dezelve juist Horisontaal staat, het 9 of 3 uuren is; terwyl de tusschen beiden staande uuren, ligtelyk, op een half uur na, beraamd kunnen worden. Na dit alles aangemerkt te hebben, deelt hy de beschryving van zyn uitgevonden Werktuig dus mede:
‘Laat, op een taamelyk groote zwartgeverwde langwerpige plank, drie cirkels op gelyke afstanden schilderen met witte Verw: de tusschenruimten der twee bovenste Cirkels moeten in 24 deelen of liever vakken gedeeld worden, beginnende het eerste vak juist boven 12 uuren: tusschen de twee onderste Cirkels (zynde de middenste gemeen, namentlyk zo wel tot de bovenste als tot de onderste behoorende,) laat men de uuren en half uuren met vergulde letters schilderen, gelyk op alle Klokken de Uurwyzerplaat beschilderd is; terwyl men, in de bovenste 24 vakken, alle de letters van het A, B, C, sterk verguld, op een zwarten grond laat schilderen, beginnende de letter A te stellen juist boven 12 uuren. Wyders voegt men nog een Plank, van dezelfde grootte en formaat als de eerstgemelde, op een' zekeren afstand agter dezelve; deze aan de eerstgemelde wel aangehecht zynde, door eenige (het zy 6 of meer) stylen, zal de Machine recht over einde kunnen staan. Deze laatstgemelde plank wordt van agteren zwart geverwd, en twee Cirkels, even groot van diameters als de twee bovenste van de
| |
| |
eerste plank, 'er op geschilderd; tusschen deze twee Cirkels, die op dezelfde wyze als de zo even gemelde, in 24 vakken, worden gedeeld, plaatst men dezelfde letters, doch in de tegengestelde orde, waar door alle de letters van het A, B, C, overéénkomen met die welke op de eerste plank staan, doch deze behoeven slechts wit geverwd, en niet verguld te zyn, en kunnen ook van veel kleiner formaat zyn, dan die op de voorste plank staan, dewyl men zich daar altoos digt by bevindt. - In het middenpunt van de bovengemelde Cirkels der voorste plank wordt een gat geboord, waar door een As heen loopt, aan welke een Wyzer gevoegd en wel vastgemaakt is, die aan zyne spitse of wyzende helft sterk en helder verguld is; terwyl de andere helft zwart geverwd wordt, en slechts tot een evenwigt dient in het beweegend gebruik. De bovengemelde As gaat ook regt horisontaal door de agterste plank heen, door een gat dat te gelyk het middenpunt der twee Cirkels is: welke, daar agter uitkomende, op eene geringe lengte eindigt, aan welkers einde een Kruk of Draaijer vastgemaakt is, terwyl 'er tevens digt tegen deze agterste plank, mede een Wyzer (van lengte tot op de letters komende, en zynde de spitse of wyzende helft wit, en de andere helft zwart geverwd,) wel vastgemaakt en juist overéénkomende met den stand der voorste, zoo dat, wanneer, met den Draaijer, de As met de Wyzers rondgedraaid wordt, zoo moeten beide, de voorste en de agterste, op dezelfde letters staan of wyzen. - Voorts moet men by ieder dezer Werktuigen één of meer Telescoopen, en ten minsten twee Waarneemers, hebben, als mede een Horologie met een Secondewyzer, en voorts Pen, Papier en Inkt.’ - Zie daar het Werktuig en deszelfs toestel, behalven de Seinen, die verschillend bepaald kunnen worden.
De Heer cantzlaar onderstelt, dat een Telegraphe in 's Hage, en een ander te Rotterdam, geplaatst zy, zodanig, dat beiden, door Telescopen, wederzyds gezien kunnen worden. Hy vooronderstelt verder, dat die van Rotterdam het volgend bericht willen geeven: Zedert gisteren wordt Breda belegerd, en de Stad is reeds opgeëischt: welk bericht in cirka 6 minuuten naar 's Hage, door dit Werktuig, overgebragt kan worden. De reden is klaar: de half vergulde Wyzer wordt te Rotterdam op de letter Z gesteld, en staat daar 5 Seconden op stil; even zo doet zy op E, op D, op E, en op R; doch nadien met de volgende Letter T het woord uit is, staat de Wyzer op die letter 10 Seconden
| |
| |
stil: welk een en ander, door de Haagsche Waarneemer, wordt opgemerkt en aangetekend: die derhalven, in circa 6 minuuten, dit geheel bericht op de Rotterdamsche Telegraphe gespeld zal hebben.
Men ziet dat deeze uitvinding niet onaartig en tevens zeer eenvoudig is; doch zy verschilt zekerlyk hierin van de Fransche, dat de berichten voor ieder die de beweegingen van den Wyzer ziet, verstaanbaar zyn; iets dat op de Telegraphe van chappe geen plaats moet vinden, nadien, volgens bekende berichten, de Waarneemers zelve, die de beweegingen namaaken, niets van de tydingen weeten. Doch men zou dit door byzondere Sleutels, die telkens veranderen, kunnen verbeteren. Voor de K, die de Schryver uit zyn Alphabeth gelaaten heeft, om slechts 24 letters, op zoo veel halve uuren, te kunnen plaatsen, zouden wy de X weggelaaten hebben; nadien deeze letter by ons veel beter gemist, of anders door ks vervangen kan worden. - Het Aanhangzel, of Vervolg, lost eenige bedenkingen op, en toont hoe men dit Werktuig meerder licht zou kunnen verschaffen, zo dat het zelfs des nachts van dienst zou kunnen zyn.
Het tweede Stukje, getyteld: Description, &c. het welk men, in de Nieuwspapieren, als eene, door een Correspondent uit Ryssel overgezondene, naauwkeurige beschryving en afbeelding van chappe's Telegraphe heeft aangekondigd; dit Stukje komt ons vry duister voor, geevende zeer weinig licht aan de bygevoegde Afbeelding, die insgelyks weinig betekent. Voor zoo veel wy 'er uit hebben kunnen opmaaken, zou dit Werktuig uit één langen arm, of schaal, bestaan, aan welke twee andere armen, of schaalen, ter wederzyde vastgemaakt zyn; welken, door middel van touwen, 280 beweegingen kunnen maaken. Elke beweeging zou 20 Seconden duuren, zo dat het Werktuig maar 3 beweegingen in één minuut zoude doen, staande zo lang onbeweeglyk in een Keep. Dus doende zou de eerste beweeging, in Parys aangewezen, reeds in Ryssel overgebragt zyn, eer de tweede beweeging in Parys begon: dat niet onmogelyk is.
De meeste duisterheid in deeze beschryving, (die ook maar een halve bladz. groot is) ligt in het getal der beweegingen. De groote schaal heeft maar 4 beweegingen, de twee andere 240; intusschen wordt gezegd, dat elke beweeging der laatste ⅛ van een Cirkel, of 45 graaden,
| |
| |
is: waar die 240 dan van daan komt, is niet wel te gissen.
In het derde Stukje geeft de wiskunstige de gelder het Ontwerp eener Telegraphe op, welke, schoon van zyne uitvinding zynde, hy meent dat het naast by die van chappe zal komen. De volgende vereischten van zulk een Werktuig, door hem opgegeeven, zyn zeer juist.
‘1. Moeten de tydingen door hetzelve, zo spoedig molyk, overgebragt kunnen worden.
2. Deszelfs zamenstelling moet eenvoudig en regelmaatig zyn, zo dat, wanneer de Machiene in werking is, 'er zo min fouten als mogelyk zy kunnen begaan worden.
3. Dewyl 'er, in de meeste tydingen, die door de Telegraphe overgebragt moeten worden, vereischt wordt, dat noch de persoonen die werken, noch het publiek dat de bewerking ziet, deeze tydingen te weeten komen, moet 'er een middel bedacht worden, om de tydingen zodanig over te brengen, dat noch het publiek, noch de persoonen die aan de Telegraphen werken, ooit in staat zyn om de tydingen te kùnnen weeten, die door de Telegraphe overgebragt worden.’
Deeze vereischten, - van welken de laatste niet in het Werktuig van den Heer cantzlaar gevonden, doch 'er evenwel by gebragt zoude kunnen worden, - heeft de Heer de gelder alle in het oog gehouden; zo wel by het uitvinden zyner Telegraphe, als by het uitdenken eener geheime Correspondentie-Machiene, by dat Werktuig behoorende. Beiden worden in dit Stukje beknopt beschreven, en door een Plaatje opgehelderd, zonder het welk alle overneeming, voor onze Leezers, vruchteloos zoude zyn. Dit kunnen wy 'er van zeggen, dat beiden zeer eenvoudig zyn, bestaande de Telegraphe in een Rad van yzer of hout, hebbende mede alle de letters van het Alphabeth, uitgezonderd de I.Q. en X, zynde 23 in getal; waar by het punctum (.) als de 24ste gesteld is. De geheime Correspondentie-Machiene bestaat uit een stuk Carton-Papier, op het welk alle de getallen en letters der Telegraphe zyn overgedragen, en naar goedvinden verschikt kunnen worden; zo dat alles op de Telegraphe, zonder deezen Sleutel, als wartaal beschouwd kan worden. Van bl. 27 tot 36 geeft de Schryver zyne nadere gedachten op over de Telegraphe, als mede hoedanig men door 2 getallen, volgens een Phrases-lyst, eenige tydin- | |
| |
gen kan overbrengen. By voorb. uit 's Hertogenbosch willende berichten: ‘Wy hebben gecapituleerd. / De bezetting zal met Krygseer uittrekken, / en verplicht zyn niet meer tegen den Vyand te dienen;’ / dan zouden alle deeze woorden, door de volgende getallen, 11, 12, 13, 16, 17, op de Telegraphe, en van daar verder overgebragt worden. - Men ziet dat dit noodwendig door Sleutels moet geschieden, van welken wy in den aanvang reeds spraken. - Wy twyfelen niet of 'er zullen eerlang meer Stukjes van deezen aart in 't
licht treeden, wanneer wy van dezelve zullen berichten. |
|
Auteursrechtvrij