Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1793

De heerschende zugt tot het spel tegengegaan.

Daar zyn eenige onderwerpen, op welke de verbeelding zich gaarne bepaalt, schoon dezelve bykans uitgeput zyn, en waarover de Menschen gaarne schryven, schoon zy weeten, dat zy niets nieuws daar over kunnen voortbrengen. Nogthans moet eenige verdienste toegekend worden aan de zodanigen, die het hun pligt agten, eene Ondeugd te verfoeijen, terwyl dezelve blyft bestaan, zelfs dan, wanneer zy geene wapenen hebben, om 'er tegen te gebruiken, of ze zyn reeds duizendmaal gebezigd; het is door aanhouden alleen, in het voordraagen van eenige weinige eenvoudige en welbekende waarheden, dat het Gemeen eindelyk een gevoel van schaamte krygt, en bezield wordt met een yver ter hervorminge. Dit is de schande, dit is de lof, welke hem kan naagaan, die tegen de Ondeugd van het Spel zyne redenen aanvoert; een onderwerp, waarover zo veel geschreeven, en vergeefsch geschreeven, is; waarover zo weinig nieuws kan worden bygebragt; en 't welk niet te min, indien dezelve ooit wyke, moet wyken op een aanhoudenden tegenstand, en herhaalde klagten.

'Er is ééne rede, in de daad, waarom wy niet moeten verslappen in onze poogingen, noch aflaaten van onzen yver, in eene bestendige en welbelegde tegenkanting, welke ik hoop, dat men als volwigtig zal laaten gelden. Deeze is de toeneemende voortgang, die het Spel maakt, deszelfs vorderingen in de laagere rangen der Maatschappye, en de koele onverschilligheid, waar mede de schriklyke verwoestingen, daar door aangerigt, by het gros des Menschdoms beschouwd worden. De Menschen schynen te begrypen, dat het eene verdwaazing is, aan gekheid grenzende, en zy vergeeten de aandoeningen van verontwaardiging, terwyl zy de taal des medelydens uiten; doch men mag wel in twyfel trekken, of het medelyden, in dit geval, wel besteed is, en of wy geregtigd zyn, in één enkel punt, iets toe te geeven aan de Voorstanders van het Spel; eene Ondeugd, welke, ten minsten in één opzigt, alle andere Ondeugden overtreft: dewyl dezelve gepleegd wordt in

[p. 551]

de bedaardste oogenblikken der rede, en men het stelzel daar van voortzet met voordagt, overleg, en eene geregelde volharding, niet ongelyk aan die, waar mede men zyn beroep waarneemt. Men kan dit niet zeggen van misdryven, gepleegd door den aandrang van schreeuwende behoesten, of door de schielyke opwellingen van drift. In de daad, men kan zelden dit zeggen van Dievery of Moord. Het Spel bevat in zich alle Ondeugden.

In het Spel is Gierigheid en Ondankbaarheid; het bevat in zich eene geheele vervreemding van de zagte en medelydende gevoelens onzer natuure. De Speeler van beroep is een vyand des Menschdoms, en kent den band niet, door welken de Menschen verbonden zyn om elkander te helpen en by te staan. Doet hy eene edelmoedige daad, of 't geen eenigen met dien eernaam bestempelen, deeze komt eer voort uit verkwisting dan uit goeddaadigheid, en het is zeer zeldzaam, dat hy voor zulk eene daad zich niet ruim en ryklyk vergoeding verschaft, door elders een groot ongelyk te pleegen. - De Eer van een Speeler is mogelyk een der belachlykste uitdrukkingen in onze taal: want elk Speeler van beroep weet, dat zyn bedryf niets zou te beduiden hebben, indien hy zich niet bevlytigde, om, door alle mogelyke middelen, voordeel te behaalen op zyne party, en, inzonderheid, om de laagste en snoodste, en nogthans glimpig bedekte, kansen af te zien van de Jeugd, de niets ergdenkende goedwilligheid en onbedreevenheid. Dit is het echte Character van een Speeler, en zag immer iemand zulk een Character zonder afschrik aan?

‘Het Spel,’ zegt een uitmuntend Schryver, ‘schynt niet alleen de zugt om uit te munten, maar ook de begeerte tot vermaak, verkragt te hebben; het heeft de vlam des Minnaars zo wel als den yver des Patriots uitgebluscht, en dreigt, indien het verder de overhand neeme, alle onderscheidingen van rang en sexe te verdelgen, alle eerzugt, dan die van bedrog, te fnuiken, en Menschen van alle leevenskringen te bederven, wier Voorouders door hunne deugd, door hunne nyverheid, of door hunne zuinigheid, hun in staat gesteld hebben, om buitenspoorig, niets nuts bedryvend, en oudeugend, te leeven, en hun geheel zonder kundigheden te laaten, dan die van het Spel, dat in de mode is, en zonder eenigen wensch, dan om een gelukkigen Speelkans.’

Een denkbeeld als dit, omtrent veertig jaaren geleeden opgegeeven, is zeker meer toepasselyk op den tegenwoordigen tyd: veel van deeze voorzegging is met de daad vervuld. De zugt om uit te munten in 't geen waarlyk pryzenswaardig is, en de trek tot redelyk vermaak, is met de daad verdweenen. Het Spel dooft alle andere Driften uit, of, om naauwkeuriger te spreeken, richt ze alle tot één voorwerp, en dat wel tot het onbe-

[p. 552]

valligste voor eene edeldenkende Ziel, de slordige zugt tot Winst. En, wanneer wy deeze zugt de heerschende vinden in een jeugdig hart, moeten wy dezelve, als iet geheel onnatuurlyk, doemen. Het is, nogthans, het waare weezen en het kenmerktekenende van het Spel, dat het veranderingen in onzen aart te weege brengt, welke niets anders kan veroorzaaken.

Wy zyn niet geheel ontbloot van Wetten tegen deeze Ondeugd; maar die Wetten hebben weinig of geen kragt; en dit zou het geval blyven, zelfs dan wanneer ze vermenigvuldigd wierden: want dit is een der zonderlinge gevallen, waarin de Wetten geen goed zullen doen zonder de medewerking van den geest des Volks. Wetten kunnen, op haar best genomen, alleen zekere toevallen van openbaare buitenspoorigheid verbeteren; maar het Volk kan alleen eene Ondeugd als deeze haatlyk doen worden, en buiten zwang brengen. De Wetten tegen 't Spel, behoorelyk ter uitvoer gebragt, zouden Huizen, om te speelen opengezet, kunnen vernietigen; maar zy kunnen in de Huizen van byzondere Persoonen niet werken. En het is een bekend en openbaar stuk, dat, in het punt van misdrys, geen Huizen, die voor Huizen waar men speelt bekend staan, de schadelyke Kaartpartyen overtreffen, by zekere Lieden van Aanzien, of van de Groote Wereld, gelyk zy zichzelven noemen, schoon dat aanzien, die grootheid, niets anders is dan een voorrang in de Ondeugd, en eene meerderheid van onbeschaamd te roemen op zyne schande.

Het vooruitzigt van het opgroeiend Geslacht is, uit dat oogpunt beschouwd, in de daad dulster en bedroevend. Hoe veele ryke Familien hebben zich, door deeze verwenschlyke hebbelykheid, bedorven! Hoe veele zyn met schulden bezwaard en overlaaden! Welk een aantal Kinderen zullen, groot geworden, als zy ten eenigen tyde ontdekken waardoor hunne Ouders ten val gebragt zyn, met de hoogste reden, het Spel, als de bron van ramp, vervloeken! In welk eene slegte Naagedagtenis moeten die Ouders niet zyn by de arm en berooid gemaakte Kinderen, onschuldige Slachtoffers van der Ouderen Dwaasheid - ik zeg te weinig - Verkeerdheid, tot een trap van boosheid opgeklommen, die de verbeelding in haare vlugt te vergeefsch zoekt te bestygen, om 'er een evenmaatig denkbeeld van te vatten en op te geeven!