Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1793

Byzonderheden, den beroemden Montesquieu betreffende.

Het is niet algemeen bekend, dat de Graaf van chesterfield zo gevoelig was voor de verdiensten van den Baron de montesquieu, dat hy, in de Nieuwspapieren van Sprokkelmaand des Jaars 1755, de volgende Characterschets van dien Wysgeer deedt plaatzen: ‘Op den tienden deezer maand overleed te Parys, algemeen en opregt beweend., charles secondat, Baron de Montesquieu, President van het Parlement van Bourdeaux. - Zyne Deugden deeden eer aan de Menschlyke Natuur, zyne Schriften daar aan regt. Een Vriend des Menschdoms, verdeedig le hy deszelfs ontwyfelbaare en onvervreemdbaare Regten met vrymoedigheid, zelfs in zyn eigen Vaderland, welks vooroordeelen, zo in 't stuk van Godsdienst als Staatsbestuur, hy lang beweend, en, niet zonder daarin eenigzins te slaagen, getragt hadt te weeren. Hy kende zeer

[p. 526]

wel, en bewonderde met reden, de gelukkige Regeeringsgesteltenis van Engeland, waar vastbepaalde en bekende Wetten even zeer strekken om de Monarchy van Dwingelandy te rug te houden, als om Vryheid te beletten in Ongebondenheid te veraarten. Zyne Werken zullen zyn Naam vereeuwigen, en hem overleeven zo lang als gezond Verstand, Zedelyke Verpligting, en de waare Geest der Wetten, zal verstaan, geëerbied en gehandbaafd, worden.’

Geduurende de Ziekte van den Heer de montesquieu, maakte de Hertog de nivernois, op last des Konings, by hem zyne opwagting. In dit onderhoud liep het gesprek, mogelyk ook op hoog bevel, over den Godsdienst. - ‘Ik heb altoos,’ antwoordde de Baron, ‘het Christendom geëerbied, en de Zedekunde van het Euangelie voor de grootste gave gehouden, welke het Opperweezen aan 't Menschdom kon schenken!’

Toen Vader routh, een Iersch Jesuit, zyn Biegtvader, by hem aandrong op de overgave van de verbeteringen, door montesquieu gemaakt in de Persiaansche Brieven; leverde de Baron het Handschrift over aan de Hertogin d'aguillon, en, haar verzoekende om zyne Welwenschers te raadpleegen over de voeglykheid der uitgave, voegde hy 'er nevens: ‘Ik wil alles aan de Rede en aan den Godsdienst opofferen; maar niets aan de Jesuiten!’

Aan deeze Hertoginne d'aguillon, die haaren op zyn doodbed liggenden Vriend naauwlyks ooit verliet, mag de eer gegeeven worden, dat zy 's Mans Schriften bewaard heeft. Op zekeren dag was zy na de eetzaal gegaan om het middagmaal te houden. Vader routh, den Secretaris, die alleen met hem by den Kranken gebleeven was, weggezonden hebbende, sloot de deur. De Hertogin, onverwagt wederkeerende, en hoorende dat de zieke Baron met veel sterkte en dristvervoering sprak, drong 'er op om ingelaaten te worden. Toen zy den Geestlyken berispte over zyne barbaarschheid, van iemand in zyne jongste oogenblikken te plaagen, klaagde montesquieu, dat deeze hem den sleutel van zyne Schryslaade hadt willen afdwingen, om langs dien weg aan zyne Papieren te komen. routh bragt, te zyner verontschuldiging, zyne onderwerping aan den wil der Oversten zyner Orde by. Hy werd weggezonden, zonder zyn oogmeik bereikt te hebben. Dit was dezelfde Jesuit, die,

[p. 527]

naa den dood van montesquieu, een zogenaamden Brief in 't licht gaf, waarin hy dien beledigden Schryver doet verklaaren; ‘dat een smaak voor Nieuwigheid en Zonderlingheid; eene begeerte om aangezien te worden voor een Vernuft, verheeven boven alle gemeenheerschende vooroordeelen en alle algemeene regels; als mede eene zugt om de toejuiching te verwerven van de zodanigen, die het gety van de Volksagting konden bestuuren, en die nimmer zo ruimschoots pryzen, dan wanneer zy geregtigd schynen om het juk van afhangelykheid en bedwang af te werpen, - hem aangezet hadt, om de Wapens tegen den Godsdienst op te vatten.’