Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1793

[p. 235]

Aanmerking over het reizen met kameelen, en de toepassing daar van, als een maatstok, ten dienste der aardrykskunde. Door James Rennell, Esq. F.R.S.

(Ontleend uit de Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Vol. LXXXI. P. II. for the Year 1791.)

Major rennell merkt op, dat, in allen afgelegen onderzoek, 't zy ingerigt ten dienste der Aardrykskunde, of niet, en 't zy gelukkig of ongelukkig uitvallende, ten aanziene van het hoofdoogmerk, het bedryf des onderzoeks zelve den Aardrykskundigen stoffe moet verschaffen: en hier uit leidt hy af, dat, onder alle de ontdekkingen en verbeteringen, waar toe de oogmerken der loflyke Association for promoting Discoveries in the interior Parts of Africa strekken, te wagten is, dat de Aardrykskunde van dat Land de spoedigste vorderingen zal maaken. Indien men, in de daad, behoorlyke zorge draagt, om de zodanigen, die met het onderzoek belast zyn, zulke middelen te verschaffen, als best aan hunne omstandigheden voegen, en zulke onderrigtingen mede te deelen, als hun in staat stellen om die middelen, met weinig moeite voor zichzelven, te gebruiken, moet dit ongetwyfeld het geval weezen; doch, ook zonder eenige middelen, hoe genaamd, uitgenomen die de Reiziger noodwendig moet gebruiken, om zich van plaats tot plaats te laaten brengen, en de berekening der dagen, daar toe besteed, kan de Aardrykskunde zeer veel voordeels trekken. - De Heer rennell heeft, in een Vertoog, by de Koninglyke Societeit ingeleverd, poogen aan te wyzen, hoe dit best kan geschieden door de wyze van reizen, allergeschiktst om zich van te bedienen in het Land, waar deeze naaspeuringen te doen staan.

In Africa is de algemeenste wyze van reizen op Kameelen, en beweert de Heer rennell, ‘dat de Berekening van den voortgang eens Kameels hem van alle andere de minst veranderlyke voorkomt, 't zy men dezelve by dagen of uuren neemt.’ Deeze byzonderheid kwam hem voor den geest, wanneer hy, (schoon met een ander oogmerk) de Reisverhaalen naaging van

[p. 236]

verscheide Heeren, die de Woestynen, tusschen Aleppo, Bagdad en Bussorah, op Kameelen doorkruist hadden.

De Heer rennell onderzogt vyf Dagboeken: te weeten, dat van den Heer carmichael, die met eene Caravane reisde, in welke 1000 Kameelen waren, en onder deezen 600 belaadene, de overige onbevragten; dat wil zeggen, die enkel één Man droegen, of een last van gelyk gewigt; dewyl de gewoone last van een Kameel op zeshonderd Ponden zwaarte gerekend wordt. Ten tweeden, dat gehouden werd door den Collonel capper, die dezelfde Woestyn, in den Jaare MDCCLXXVIII, met eene Caravane, waarin tusschen de 80 en 100 ligt belaadene Kameelen waren. Ten derden, des Heeren hunter's Dagboek van zyn Doortocht door deeze Woestyne, in den Jaare MDCCLXVII. Deeze drie Heeren trokken allen de groote Arabische Woestyne door, en de tyd, welken zy besteedden, in van Aleppo na Bussorah te gaan, was 322, 310 en 299½ uuren, voor ieder.

De Heer rennell merkt op, dat het grootste gedeelte van dit verschil, hoe gering ook als men de tydlengte in agt neemt, ontstondt in een klein gedeelte van den tyd; naamlyk, op de Reis van Aleppo na Hagla, in den beginne, daar uit ontstaande, dat de Reizigers, zich op verschillende afstanden van Aleppo by de Caravanen vervoegende, vooraf sneller gereisd hadden, dan het ryden op Kameelen medebrengt, en verder in een klein gedeelte van het laatste der Reize tusschen Rackamah en Bussorah; waar, om de eene of andere reden, deeze Heeren verschillende wegen insloegen: want hy toont, dat de uuren, door deeze Reizigers besteed in van Hagla na Rackamah te gaan, waren 193¼, 194⅓, 187½.

De twee andere Reistochten, welke de Heer rennell vergeleek, waren die van den Heer holfort, in MDCCLXXX, en van den Heer irwin, in MDCCLXXXIV. Deeze beide Heeren gingen door de Kleine Woestyn, gelyk men dezelve gewoonlyk noemt, en door de Stad Bagdad. Naa, op verscheide wyzen, de bewysstukken, welke deeze Reisbeschryvingen verschaffen, vergeleeken te hebben, besluit de Heer rennell, dat de Uurberekening van den voortgang eens Kameels, volgens carmichael's Reize, is 2.475 Britsche Mylen; volgens Collonel capper's 2.51; volgens hunter's 2.585; volgens irwin's 2.43, en volgens holfort's 2.5; en dat de ge-

[p. 237]

middelde berekening, uit deeze vyf proeven opgemaakt, 2.51 Britsche Mylen geeft voor het geen een Kameel in een uur aflegt: 't geen derhalven mag genomen worden voor 2½ myl, Britsche maat.

De Heer rennell geeft wyders op, dat het uit deeze Reisverhaalen niet blyke, dat de last van een Kameel eenigen invloed hebbe op den spoed welken dit Beest maakt, wanneer men 't zelve op zyne eigene wyze laat loopen, 't geen altoos in de Caravanen het geval is: het eenige, wat de last in 't reizen op Kameelen doet, bestaat hier in, dat het Dier, geheel belaaden, zo langen tyd niet voorttrekt, als wanneer het ligt belaaden is.

Naardemaal het, egter, mogelyk is, dat alle Persoonen, in de binnenste gedeelten van Africa gezonden, geene Horologien by zich hebben, en dit meestal by de Inboorelingen plaats zal vinden, heeft de Heer rennell, door het vergelyken van het getal der dagen, in welken elk deezer vyf Reizen, een van teixera, door de Chaldeensche Woestyn, gedaan zyn, met het geheele getal der uuren, verloopen op hunne Reistochten, de volgende omstandigheden afgeleid: dat de zwaar belaadene Caravanen, met welken de Heeren carmichael, holfort en teixera voorttoogen, gemiddeld elken dag 7 u. 10′, 7u. 40′, en 7 u. 30′ reisden; en dat de ligte Caravanen van de Heeren irwin, capper en hunter, gemiddeld elken dag 9 u. 12′, 8 u. 38′ en 8 u. 45′ afleiden: het gemiddeld getal der eerstgemelden is 7 u. 27′ en van de laatstgenoemden 8 u. 52′. Wanneer men dan rekent dat de voortgang der Kameelen, in eene Caravane trekkende, 2½ myl in een uur is, zal de afstand, door zwaar belaadene Caravanen afgelegd, op een gemiddelden dag, 18.625 Britsche Mylen, en die van ligtbevragte 22⅙, weezen. Zo dat hier uit volgt, dat een Reiziger, die een Zak-compas heeft, om hem den koers van den weg dien hy neemt aan te wyzen, en kan zeggen welke die was, en teffens opgeeven het getal der dagen, door de Caravanen besteed om van de eene plaats na de andere te trekken, zeer veel kan toebrengen tot het verbeteren van de Aardrykskunde in het Oosten.

De President en Raad der Koninglyke Societeit heeft een der Eerepryzen, uit de gifte van Sir godfrey copley oorspronglyk, die toegeweezen worden aan den Schryver der nutste Uitvinding, voor het Jaar 1791, toegekend aan den Heer rennell, wegens het ingeleverd Stuk, waarvan wy den voornaamen Inhoud opgaven.