|
| |
Levensbeschryving van den heere Christiaan Willem Oemler, Hertoglyk Saxisch-, Weimar- en Elsenachsche Consistoriaalraad; Superintendent der Kerken en Schoolen van het Jenasche Distrikt; Opperleeraar aan de Hoofd- en St. Michaëlis Kerk; Bestuurder van het Weezen-Instituut te Jena, en Medelid der Keurvorstlyke Academie der nuttige Weetenschappen te Mentz.
De Heer oemler wierd den 20 Sept. 1728, te Denstädt, een Dorp naby Weimar, geboren. Zyn Grootvader geörge
| |
| |
willem, zoo wel als zyn Vader conraad girhard, zyn beide daar Predikant geweest. Zyn Grootmoeder, van Moeders zyde, was eene Jufvrouw gotter, de oudste Dochter van johan christiaan gotter, Geneesheer te Kamburg, welke met johan christiaan reichel, Predikant te Punschraw by Naumburg in Saxen, in den Echt trad; uit welk Huwelyk eene Dochter geboren wierd, welke zyne Moeder is geweest. Zyn Vader, welke hem als een eenigen Zoon zeer teder liev had, wierd hem door den dood ontrukt, toen hy nog geene zes jaaren oud was. Doch eene gunstryke Voorzienigheid zorgde op de beste wyze voor zyne Opvoeding, en vroegere beschaaving. Op zeker Landgoed, te Denstädt, hield eene Mevrouw lau haar verblyv, welke een Gouverneur voor haare twee Kinderen hield. Deze Dame vergunde, dat hy met beide haare Kinderen mogt onderwezen worden. Hy genoot hier, tot in zyn tiende jaar, het eerste onderwys. Hierop bezocht hy het Gymnasium te Weimar. Daar stond hy, in de vierde Classe, onder het opzigt van den rechtschapenen labes, welke, na verloop van eenige jaaren, Predikant te Teutleben by Buttstädt wierd. Nog vereert hy de Assche van dien rechtschapen Man, in welken hy zynen goeden Vader weder vond. Deze Man zocht de gaven en talenten, welke God in zyne ziel gelegd hadde, geduurig beter te ontwikkelen, en te volmaaken. Van dezen voortreffelyken Man wierd hy, als of hy zyn eigen Zoon was, bemind; ook gav hy hem, by elke gelegenheid, blyken zyner vaderlyke lievde, zoodat hy door zyne aanbeveeling zich veele vrienden en begunstigers verwierv. Het aandenken aan eenen schröw, welke Conrector was, is by hem onvergeetelyk, en het grav van den beroemden
carpovius nog dierbaar en waardig. Daar hy, in de Wysgeerige Weetenschappen, voornaamlyk, zyn genoegen vond, nam carpovius deze gelegenheid waar, en oefende hem in het disputeeren, zoodat hy schier by elk dispuut, welk 'er weeklyks gehouden wierd, opponeeren of defendeeren moest. Carpovius was een voortreffelyk Leermeester, welke zich byzonder naar de vatbaarheden en neigingen zyner Kweeklingen wist te schikken, en hierdoor wakkerde hy hunnen iever, op eene buitengewoone wyze, aan. Bespeurde hy, by den eenen of anderen, eene byzondere neiging tot deze of geene weetenschap of taal, dan gav hy hun aanstonds met vergenoegen, en zonder eigenbelang, Onderwys in dezelve. Onze oemler liet eens blyken, dat hy lust hadde om de Syrische taal te leeren, en aanstonds was carpovius bereid, om hem het noodige Onderwys daarin te geeven, en verheugde zich, hem zoo ver gebragt te hebben, dat hy, met eene Redevoering, in 't Syrisch, van het Gymnasium afscheid nam. In het jaar 1747 verliet hy dit Gymnasium, en vertrok naa het Hoogeschool te Jena. Hier breidde hy zyne reeds verkregene Wysgeerige Kundigheden, onder aanleiding van den toen- | |
| |
? maaligen Magister polz, welke vervolgens Hoogleeraar en eindelyk Consistoriaalroad wierd, uit. Met lov spreekt hy dikwerv van de vriendschap van dezen Man. Hy herinnert zich nog altoos het geluk, dat hy den vryen toegang tot hem had, en denkt nog, met vergenoegen, aan de uuren, waarin hy zich onder zyn opzigt weeklyks in het disputeeren oefende. In de taalen verkoos hy de toenmaalige Privaat-Leeraaren Doct. hirt, Doct. zikler en zenkel; in de Godgeleerde Weetenschappen den toenmaaligen Kerkenraad Doct. walch, en Doct. köcher. Maar zyne meest gelievde Leeraar was Doct. reusch,
welkers lievde en toegenegenheid hy voornaamlyk verwierv. Aan dezen Man dankt hy zyne overtuiging van de Waarheid en Godlykheid van het Christendom, daar hy in zyn Collegie bewees, dat de Christlyke Godsdienst de redelykste zy, en dat in denzelven niet één Leerstuk de waarheden van de gezonde en zuivere rede tegenspreekt. Zyne Introductio in Theologiam revelatam is nog geduurig een van zyn meest gelievde Boeken. Hy verheugt zich nog, by dezen diepdenkenden Geleerden, de Polemica gehoord te hebben. Dit Collegie, zoo als het reusch hield verspreidde over de Godgeleerde Weetenschappen het helderst licht. Die hetzelve met nut by hem bygewoond heeft, is noch een aanbidder der Nieuwere, noch een blinde aanhanger der Oude; maar hy zal zeker eerst ailes proeven, en het beste behouden. Hy acht zich over het gemeen gelukkig, dat hy op zulk eenen tyd te Jena gestudeerd heeft, waarin Geleerde en voorbeeldig deugdzaame Hoogleeraars, welke niet slegts eene waare opklaaring bevorderden, maar ook, door hun voorbeeld, de leeringen, welke zy voordroegen, gewigtig en belangryk maakten, leevden.
Schoon, in zyn tyd, de Uidegkunde met zoo veel vrucht niet behandeld wierd als tegenwoordig, tragtte hy evenwel in stilte zich met den waaren zin der Bybelsche Waarheden bekend te maaken. Nadat hy over het Onderwys in het uitleggen der H. Schrivt, door baumgarten, by polz Collegie gehouden had, kocht hy over een en ander gewyd boek de beste Uitleggers van dien tyd, en sloot zich in zyne Kamer op, om zich ongestoord in den Bybel te kunnen oefenen, en wel op zulk eene wyze, als voor zyn verstand en hart van nut kon zyn. In de Christlyke Zedeleer was reusch ook zyn Leermeester. Maar, daar mosheim te dier tyd een begin met de uitgave van zyn Werk maakte, verkoos hy ook dit, voor eenen Predikant zoo nuttig, Boek, tot zyn Handboek in deze Weetenschap, gelyk hy ook vervolgens in zyne openbaare Schrivten bekend heeft, dat hy mosheim veel te danken had, Reusch en polz bespeurden in hem, dat hy zich voornaamlyk der Wysgeerte wilde toewyden; dan, zy raadden hem aan, dat hy zich tot het predikambt zou voorbereiden. Hy volgde hunnen raad ook op, en bleev, uit dien hoofde, nog twee jaa- | |
| |
ren langer op het Hoogeschool, om zich in de beöefenende Weetenschappen, als in de Homiletica, onder aanvoering van den Kerkenraad, Doct. hallbauer, in de Pastoraal Theologie en Catechetica onder walch en köcher, te oefenen. Voornaamlyk verwierv hy zich de genegenheid van gohren, welke een zeer beroemd Predikant, en bekwaam Catecheticus, te Jena was. Deze voortreffelyke man kreeg ook zulk eene lievde voor hem, dat hy hem den Predikstoel liet beklimmen, en met hem als zynen vriend verkeerde; welke verkeering ook zeer nuttig voor hem was. Van dezen man spreekt hy nu nog ook niet anders dan met de
grootste hoogachting.
Toen hy aan het einde van zyne Academische loopbaan was, wierd hy van zynen Leermeester, den toenmaaligen Magister polz, verzocht, om, by gelegenheid, dat deze, in 1752, Adjunct by de Filosofische Faculteit wierd, onder hem in 't openbaar als Respondens te disputeeren. Het gelukkig gevolg daarvan spoorde hem aan, om een eigen Dispuut uit te werken, en het zelve openlyk te verdedigen, waarby hy het geluk had, dat reusch, en nog eenige zyner Leermeesters, tegen hem opponeerden.
In het jaar 1752, eindigde hy zyne Academische loopbaan, en wierd Gouverneur by den jongsten Zoon van den Commercieraad schmidel, te Gera. Deze Jongeling, welke door zyn' Vader tot den Koophandel geschikt was, toonde byzonder goede natuurvermogens te bezitten. Uit dien hoofde, verwekte hy weldra in hem een' lust tot de Weetenschappen. Hy onderwees hem nog geen volle drie jaaren; doch had hem evenwel, in dien tyd, zoo ver gebragt, dat hy, na zyn vertrek, het Thomasschool te Leipzig bezocht, en, door zyne naarstigheid, het zoo ver bragt, dat hy Hov- en Regeeringsraad te Dresden wierd. In dit huis had hy gelegenheid om zich in de praktikaale Weetenschappen te oefenen. De Heer schmidel lag over het halv jaar ziek. Hy moest hem dagelyks bezoeken, en met hem over de gewigtigste Leerstukken van het Christendom spreeken. Te dier tyd gav God eene byzondere blyk zyner goede Voorzienigheid over hem. Op zekeren dag, in het jaar 1754, stond, reeds des morgens om zeven uuren, het schoone huis van dien Heer in volle vlam. Was dezelve midden in den nacht uitgebarsten, dan had hy het niet kunnen ontvlugten; want men had nauwlyks zoo veel tyd, dat men den zieken Heer schmidel kon redden, welke weinige dagen daarna overleed. In dien post had hy wel het gewenscht vooruitzigt, om met zyne Eleve niet slegts naa de Hoogeschoolen, maar ook uit reizen te gaan. Doch de wyze Voorzienigheid sloeg eenen anderen weg met hem in. Geheel onverwagt beriep hem de Geheimraad von linker tot Predikant te Denstädt, waar zyn Grootvader en Vader als Predikanten gestaan hadden; vermids de opvolger van zynen Vader gestorven was.
| |
| |
Hy volgde den wenk van God, en wierd in 1755 in zyn Leeraarambt ingezegend. Aan deze plaats heeft hy menig hard en treurig geval ondergaan. In het jaar 1759, wierd hy van eenen Pruissischen Partyganger, cobatsch, geplunderd; door den schrik en de mishandelingen, welke daarmede gepaard gingen, verloor hy zyne gezondheid, en zyne Echtgenoote, welke de jongste Dochter van den Baljuw fischer, te Ostheim, was, het leven, in haar twee-en twintigste jaar. Het volgende jaar drukte hem de Veeziekte, en de schade, welke een onweêr veroorzaakt had, bragt hem in eenen kommervollen toestand. Maar Gods goedheid vergoedde hem dit alles in eene ruime maate. De toenmaalige regeerende Hertogin Weduwe amelia nam, in zyne treurige ongevallen, een groot deel, en beval, dat men voor zyne verbetering zoude zorgen. 'Er waren vier jaaren verlopen, toen de Voorzienigheid hem eene betere Predikantsplaats aanwees. De doorluchtige Hertogin beriep hem, met een eigenhandig schryven, tot Opperleeraar en Adjunct te Neumark, en hy deed aldaar, in 1764, zyne Intrede. Nu nog zegent hy die Gemeente, welke hem met zoo veele lievde ontving. Hy arbeidde hier slegts tot 1766, toen hy, geheel onverwagt, als Archidiaconus van Jena beroepen wierd. Om gewigtige redenen bedankte hy, tot drie reizen toe, voor dit beroep, om dat zyne Gemeente hem zoo dringend verzocht, dat hy haar zoo spoedig niet wilde verlaaten. Maar eindelyk moest hy aan het aanhoudend verzoek van eenen Hoogedelen Stadsraad te Jena gehoor geeven, en het beroep aanneemen.
Aanstonds, na dat hy hier aangekomen was, verzocht hem een groot aantal Studenten, dat hy eenige Collegia Practica voor hun wilde houden. Hy beloovde dit, en verkreeg daar toe, den 14 February 1767, van den Hertog verlov. Hy hield een Collegium Homiletico-practicum, en gav zynen toehoorers gelegenheid, dat ze zich niet alleen des Vrydags in de Stadsmaar ook des Zondags in de Garnisoens-Kerke, konden oefenen, waarby hy dan altoos tegenwoordig was; een Collegium Catechetico-practicum, waarby hy hun ook gelegenheid gav om zich met de onderscheidene Classen der kinderen in het Catechiseeren te kunnen oefenen; een Collegium Theolog. pastorale, waarmede hy ook de Casuistica paarde, en zyne toehoorers ook met zich, by het bezoeken der Zieken, nam.
Maar voornaamlyk droeg hy zorg voor een beter Onderwys der Schooljeugd. Want hy had reeds by ervaaring gezien, dat de Predikanten daardoor het meeste goed in hun ambt konden stigten. Hy liet, uit dien hoofde, de Schooljeugd weeklyks twee uuren in zyn Auditorium byeenkomen, en onderwees ze daar zelve. Dit weldaadig voorneemen veroorzaakte hem eene groote moeilykheid, zoo dat hy verklaagd, en hem dit verboden, wierd. Dan hy liet zich hierdoor niet vervaard maaken, om dat hy zyner goede zaak bewust was. Maar, daar de geest der ver- | |
| |
volging dagelyks heviger wierd, besloot hy den raad zyner goede vrienden te volgen, en gav er aan de toen regeerende Hertogin kennis van, verzocht haar, dat ze alles zou laaten onderzoeken, maar ook te gelyk om haare gunstige bescherming. Hy verwierf niet slegts haaren gunstigen byval, om deze zaak onverhinderd voort te zetten; maar zy stelde hem ook den 21 April 1769, als werklyken Consistoriaalraad, met zitting en stem in het Vorstlyk Consistorie, aan. Een jaar vroeger, naamlyk in 1768, richtte hy een Vryschool op, waarin alle arme kinderen, om niet, in alle nuttige Weetenschappen, in het rekenen en schryven, onderweezen worden, en ook alle Schoolboeken voor niet krygen. Dit Vryschool nam de toenmaalige doorluchtige Ervprins, de thans regeerende Hertog karel augustus, in zyne bescherming, en nu nog ondersteunt hy hetzelve door zyne milddaadige bydraagen. Zoo klein als het begin was, zoo heerlyk heeft God deze inrichting gezegend, en word nog met vrugt gaande gehouden. Maar, daar zyne vyanden, welke hem dwarsboomden, zich nog niet stil hielden, nam hy het besluit om een beroep naa Ersurt aan te neemen. Hy deed, in de daad, ook aanzoek om zyn ontslag; dan hy kreeg hetzelve niet; maar de doorluchtige Hertogin vermeerderde zyn traktement met honderd guldens; met de ver ekering, dat ze by de eerste gelegenheid nog beter voor hem zoude zorgen. De toenmaalige Geheimraad, en
vervolgens Kanselier, schmidt, moest hem dit besluit bekend maaken, en hem verzoeken, om haare Landen en dienst niet te verlaaten. Uit dien hoofde besloot hy voor dit beroep te bedanken, om zich de gunst en toegenegenheid eener zoo edeldenkende Vorstin niet onwaardig te maaken. In het jaar 1772 geraakte hy, by de toen ter tyd heerschende besmettelyke ziekte, gevaarlyk krank. Deze ziekte had reeds over de vyvhonderd persoonen in het grav gesleept gelyk hy ook, door zyn veelvuldig bezoeken dier Zieken daarmede wierd aangestoken Alle Geneesheeren twyfelden aan zyne opkomst; maar God schonk hem zyne gezondheid weder.
In het jaar 1775, nadat de Consistoriaalraad en Superintendent, Doct. hirt, het beroep naar Wittemberg aangenomen had, wierd hy Vicarius van dat Superintendentschap, en, in 1776, werklyke Superintendent en Opperleeraar. In zyn distrikt gav hy zich aanstonds alle moeite om het onderwys der Schoolen beter in te richten; gav den Schoolleeraaren nuttige Schrivten te leezen, en vormde zelvs eenige Schoolleeraaren, welke hy leerde hoe zy doelmaatig moesten werken Den Predikanten gav hy vriendlyke wenken, om het nuttige van hun ambt dagelyks beter in te zien.
Hy is tweemaalen gehuwd geweest. De eerste reis in het jaar 1756, met de jongste dochter van den Baljuw fischer, te Ostheim johanna magdalena, welke in 1762, zonder kinderen na te laaten, overleed. De tweede reis in 1763, met de middel- | |
| |
ste dochter van den Locaal Adjunct Opperleeraar, christof laurens mathesius, te Kamburg, fredrika dorothea, by welke hy twee zoonen en vier dochters heeft.
c. muller. V.D.M. |
|
Auteursrechtvrij