Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1793

Handboek by het groot Tooneel van den tegenwoordigen Oorlog, behelzende Aanwyzingen en Opgaaven der Vestingen, Veldslagen en verdere Bedryven, tot deezen Oorlog betreklyk; - mitsgaders breedvoerige Beschryvingen van alle die Landen, Steden, Rivieren, enz. welke, rondom onze Republiek en verder af, op deeze Landkaart te vinden zyn, en op onzen Koophandel betrekking hebben: met een byzonder Byvoegsel van Parys; zynde een kort begrip van de geheele Revolutie, vertoonende de Bedryven der twee Nationaale Vergaderingen, en der Nationaale Conventie, met de Gebeurtenissen daarop betrekkelyk, in die Tyd-Orde, zo als alles op elkanderen gevolgt is, tot op den huidigen dag. Te Amsterdam by J. Allart, 1793. In gr. 8vo. 156 bl. Met een Kaart, hoog 3½ voet, breet 25 duimen.

Is de Oorlog, over 't algemeen, voor de meeste menschen nadeelig, het kan dan aan anderen niet kwalyk genomen worden, dat zy denzelven, zo veel mogelyk, tot hun voordeel doen dienen, te meer, wanneer hun oogmerk is, de menschen, door hunne Schriften, kundiger of beter te doen worden. Uit dit oogpunt kan men dit Handboek en deeze Landkaart beschouwen, welke onlangs aan een groot getal Intekenaars zyn afgeleverd, en nu algemeen worden uitgegeeven.

Volgens den uitgebreiden tytel, hier boven vermeld, en volgens een beknopt verslag van den Schryver, voor het Handboek zelve geplaatst, moet men 'er zeer veel in

[p. 548]

vinden, dat by anderen niet wordt gevonden, voornamenlyk ten opzichte van den Koophandel. Wy hebben zeker hier en daar eene kleine aanwyzing, den Koophandel en de Fabryken of Trafyken raakende, gevonden; doch over 't geheel komt ons de tytel en het verslag te brommende voor: dat te minder noodig ware, daar het Werk, by Intekening gedrukt zynde, door zulke middelen geene Koopers behoefde te lokken.

De Kaart heeft den volgenden wydluftigen tytel: groot tooneel des tegenwoordigen oorlogs, in verscheiden Gewesten van Duitschland, Frankryk en de Nederlanden, byzonder langs de Rivieren Rhyn, Moesel en Saar, - Maas en Sambre, - Schelde, Scarpe, Deule, Lye, enz. Vertoonende deeze Landkaart teffens onze geheele republiek, in haare watersterkte en zo voordeelige ligging voor de commercie en navigatie, door middel van alle die bevaarbaare rivieren, welke 'er in of naast aan uitwateren; alle welke rivieren, met de daar langs gelegene koopsteden en commercieerende landen, op deeze Kaart aangeweezen, en in een bygevoegd handboek, tot gerieflyk en leerzaam gebruik, nader beschreven zyn. Dezelve is getekend door j.c. roeder, en gegraveerd door c. van baarsel. Zy strekt zich van 19 tot 26 graden lengte, en van 46^o. 50′ tot 53^o. 25′ Noorder breedte, uit. Zy vertoont derhalven in het Noorden, de Eilanden ter Schelling, Ameland, benevens het Oldenburgsche en Breemsche; ten Oosten heeft men Minden, Paderborn, Hessen en de Paltsische Landen; ten Zuiden Bourgogne, Franche Comté en een gedeelte van Zwitserland, tot beneden Zurich; en eindelyk ten Westen, de Hollandsche, Zeeuwsche en Vlaamsche Kusten en Landen, tot aan Duinkerken; verder een gedeelte van het Graafschap Artois, de Provintie Picardyen, de Stad Parys, en een gedeelte van de Rivier de Loire: maakende met het middengedeelte waarlyk een uitgestrekt deel van Europa, maar geenzins het geheele Tooneel van den tegenwoordigen Oorlog, uit. Wy zullen, ten opzichte van Toulon, Marseille, Lyon en andere Steden, zwygen, die op deeze Kaart niet staan; om dat men zou kunnen voorwenden, dat dezelve naderhand eerst in oorlog zyn gekomen; maar was Nizza, en dat gedeelte van Italien, dat aan Savoyen en Piemont grenst, niet reeds vroeger eene zetelplaatze van een Oorlog, als door de Franschen bezet zynde? En behoorde geheel Frankryk, dat aan alle

[p. 549]

zyden kryg voert, niet op zulk een Kaart te staan? Wy vraagen dit alleen om daar mede te doen zien, dat niet alle Vestingen, Steden en Plaatsen, die in oorlog zyn, zelfs niet de Fransche, op deeze Oorlogskaart hebben kunnen gebragt worden: zo dat de tytel: groot Tooneel des tegenwoordigen oorlogs, weder niet volkomen naar waarheid is.

Hoe aangenaam het voor een nieuwsgierig Leezer moge zyn, het Tooneel van den Oorlog, in ééns, op ééne Kaart te kunnen overzien, moeten wy de volgende bedenking daar tegen maaken: dat in zulk een Oorlog, als de tegenwoordige, geen zodanige Kaart te ontwerpen is, of dezelve moet in verscheidene bladen verdeeld zyn; of zy moet veel van dat naauwkeurige missen, dat een nieuwsgierig Leezer 'er op wenscht te vinden. In alle gevallen voldoen Spetiaale Kaarten altoos het beste; en het is wezenlyk de verwachting van den onkundigen misbruiken, wanneer men hem tracht wys te maaken, dat hy op zulke Algemeene Kaarten, die zo veele en zulke uitgebreide Landen en Provintiën voorstellen, alles zal aantreffen, dat op Spetiaale Kaarten gebragt kan worden. Dus hebben wy, om een enkel voorbeeld hier van aan te voeren, by gelegenheid van den vyandelyken aanval, 27 Aug. 1793, op onze Troupen by Tourcoin en Meenen gedaan, zommige Intekenaars op deeze Kaart te vergeefsch zien zoeken naar Blaton, Linselles, Moucheron, Mouvaux, Willem, Chering, Gruson, en andere Posten, welke de Erfprins van Oranjen in zyne Legerberichten heeft opgegeeven, om de plaatsing en wending der Troupen, by die Attaque, naauwkeurig aan te wyzen; terwyl men alle deeze plaatsen, met een enkelen opslag van het oog, daadelyk in de Spetiaale Kaarten van blaauw, valk, en anderen, kan aantreffen.

Het Handboek zelve is zeer digt gedrukt, en behelst korte Beschryvingen van veele plaatsen. De liggingen en afstanden, in het zelve gemeld, zyn (ten bewyze van de gegrondheid onzer voorgaande bedenking) uit eene menigte Spetiaale Kaarten genomen. De Schryver heeft, volgens zyn beknopt Verslag, by het opstellen zyner beschryvingen, voornamenlyk gebruik gemaakt van den laatsten Hoogduitschen druk van het groot Geographisch Werk van den beroemden a.f. busching: intusschen zyn de meeste Artykelen van dit Handboek veel korter, zo als by voorb. de Beschryving van Parys, die de Schryver op het vierde gedeelte van één bladz., maar busching

[p. 550]

op 30 bladz. voordraagt. Wy erkennen gaerne, dat een Handboek geene volledige Geographie kan zyn; maar waarom zet de Schryver: breedvoerige beschryvingen van alle die Landen, Steden, en Rivieren, enz., op den tytel van zyn Boek, wauneer hy van de voornaamste Stad zelve maar eene enkele aanwyzing kan doen?

Om eene kleine Proeve van de schryswyze te geeven, kiezen wy, wegens de tydsömstandigheden, het volgend klein Artykel:

‘Quesnoy, kleine Vesting in Fransch Henegouwen, vierdehalve u. ten Z.O. van Valencienne, 8 u. Z.W. van Bergen, 6 u. N.O. van Kamerik, 46 u. N.O. van Parys. 'Er is een oud Kasteel. De Stad ligt in eene Vlakte aan de Beek Ronele of Rouele. - Omstreeks zyn thans de Oostenrykers.’

De Schryver heeft zich, op veele plaatsen in zyn Handboek, enkel met temporaire berichten bezig gehouden, die, naa verloop van eenigen tyd, van geen belang meer zyn. Van dien aart is zyn gestelde: dat de Oostenrykers thans in den omtrek van Quesnoy zyn. Heden zouden wy kunnen zeggen, dat dezelve nu in die Stad zyn; en in 't vervolg zal een ander mogelyk kunnen melden, dat ze 'er weêr uit zyn. In plaatse van soortgelyke berichten, die in dagbladen goed zyn, maar in boeken dagelyks in waarde verminderen, had de Schryver, by voorb. van Quesnoy, geschikter kunnen zeggen: dat het groote Bosch van Mormal, het welk 16000 Akkers beslaat, in derzelver omstreek geleegen is. Dat 'er in Quesnoy maar één Kerspelkerk, één Abtdy, vier Kloosters, en één Collegie zyn. Dat alle de huizen van Tegelsteenen gebouwd, en met leyën gedekt zyn; terwyl het Stadhuis het eenigst gebouw van aanzien in die Stad uitmaakt. Dat de Vestingwerken oud zyn. Dat de Stad, in den Jaare 1712, door de gealliëerde Mogendheden ingenoomen is; en soortgelyke berichten, welke wezenlyk plaatsbeschryvend zyn, en geenzins van het voortrukken der Legers afhangen. Ook de veele herhaalingen wegens de Jacobynen, die, in den Autheur van dit Handboek, geheel geen Vriend hebben aangetroffen, achten wy, om even gemelde reden, nutteloos. Zy geeven de denkwyze van den Schryver, geenzins den toestand der plaatsen, die hy beschryft, te kennen; in een ander Werk, zouden dezelve mogelyk zeer nuttig kunnen zyn; doch in dit Werk voegen zy geheel niet, als neemende de plaats weg voor gepaster

[p. 551]

berichten. Zie, by voorb. de Artykels, Aaken, Aldenhoven, Brussel, Frankfort, Luik, Mentz, enz.

Nu nog iets ten opzichte van het Byvoegzel. De Schryver bericht, dat een van beide, hoe gaarne men ook anders wilde, volstrekt thans moest geschieden, namenlyk: of het geheele Byvoegzel van Parys weglaaten, of dat van onze Republiek. In aanmerking neemende, dat, de Oorlog nu vry verre van onze Grenzen geweeken zynde, de beschryvingen onzer Grensvestingen en Watersterkte thans ongelyk minder moeten intresseeren dan zulk een uitgebreid Byvoegzel van Parys; zo heeft men geen oogenblik kunnen twyfelen, of het Publiek zou met de keuze zeer wel te vreeden zyn; terwyl men toch niet alles te gelyk in één Boek kan hebben.

Men ziet uit dit Bericht, en uit het geen wy boven gezegt hebben, dat de Schryver telkens den rol van Staatkundig Nieuwsschryver, in plaatse van dien van Aardryksbeschryver, speelt. De laatste schynt hem, in veele opzichten, zwaar te vallen. Hy klaagt daarom over eene ongelooflyke moeite van zoeken en passen, en meeten; zonder nog te spreeken van het corrigeeren dier dingen. Hy laat dus het belangrykste voor ons Nederlanders! het welk met zo veele woorden op de Kaart staat, en in de Berichten van Intekening, met zo veel omslag, beloofd is^(*); namenlyk de beschryving onzer Grensvesting en Sterkte, zagtjes rusten, om zich met het uittrekken van Couranten bezig te houden. Immers, schoon wy aan dat Byvoegzel gaerne al den lof willen geeven, dien het verdient; en het zelve een zaaklyk en beknopt Relaas

(*) Zie hier de eigen woorden van het Bericht: ‘Ten aanzien van onze Republiek, in 't byzonder, zal de Kaart op de naauwkeurigste wyze dat byzonder gewigtige gedeelte behelzen, welk onze geheele sterkte in eenen Land-Oorlog uitmaakt. Duidelyk zal men 'er dat gedeelte vinden aangeweezen, dewyl het opzettelyk op de Kaart gebragt is, met oogmerk om met eenen opslag van 't oog het Eigenschaplyke en byzondere van de verbaazende Natuur-sterkte onzes Vaderlands te vertoonen, waaromtrent toch verre de meeste Inwooners weinig of niets met naauwkeurigheid weeten, of zelfs geheel verkeerde denkbeelden hebben. Ook zal in 't bygevoegd Handboek in 't byzonder dit gedeelte der Kaart worden opgehelderd. Zo dat zelfs de minstkundige Burger, zonder omslag, zich een juist begrip van de waare sterkte onzes Vaderlands zal kunnen vormen.’

[p. 552]

van alle de Handelingen der twee Nationaale Vergaderingen, der Jacobynsche Revolutie, en der Nationaale Conventie, tot 13 July deezes Jaars, durven noemen; zo kan het zelve toch niet opweegen tegen de beschryving onzer Grensvestingen, - die de Opsteller mogelyk nog al met iets van het zyne, zo als de Artykelen, Rhyn, Maas, Vecht, Roer, Braband, Vlaanderen, Elsas, enz. zou hebben kunnen vermeerderen.