|
| |
| |
| |
Volledige Beschryving van alle Konsten, Ambachten, Handwerken, Fabryken, Trafyken, derzelver Werkhuizen, Gereedschappen, enz. Ten deele overgenomen uit de beroemdste buitenlandsche Werken; en vermeerderd met de Theorie en Practyk der beste Inlandsche Kunstenaaren en Handwerkslieden. Negende Stuk. De Papiermaaker. Met Plaaten. Te Dordrecht by A. Blussé en Zoon, 1792. In gr. 8vo. 302 bl.
De Fransche Academie zich voorgesteld hebbende, om eene volledige en naauwkeurige beschryving te leveren, over de gewigtige Kunst van Papiermaaken, en wel, volgens de bewerkingen, welken dien aangaande in onderscheiden Provintiën van Frankryk plaats hebben; heeft de Heer de la lande deze belangryke taak op zich genomen, na dat hy alvóórens verscheiden Papierfabryken bezogt, en derzelver verrichtingen, geduurende eenen geruimen tyd, met alle mooglyke oplettendheid, bygewoond en naargespoord hadt. Boven deze heeft hy een belangryk gebruik gemaakt van de Waarneemingen der Heeren du hamel, met opzicht der Papiermaaking te Angoumois; van le cat, ten aanzien der Papierfabryken in Normandië; van de clerant, wegens de Molens in Franche-Comte; en van de melie, aangaande de schoone Papierfabryk te Montargis. Na de zamenstelling en drukking van het Fransche Werk, is 'er nog een naauwkeurig verslag by gekomen, raakende de nieuwe inrichting eens Papiermolens te Bourgogne: in welke de Cylinder het voornaame is; die men echter weet, dat reeds vroeger in de Hollandsche Papiermolens gebruikt werdt.
Deze naauwkeurige beschryving van den Heer de la lande, over de Kunst om Papier te maaken, deelt de kundige Heer p.j. kasteleyn zynen Landgenooten in dezen Papiermaaker mede; hebbende echter zodanige Articulen weggelaaten, welke hy oordeelde geen genoegzaam belang voor onze Natie te bezitten; als daar zyn, een aantal verordeningen en Wetten, raakende de Fransche Papierfabryken, enz. Daartegen heeft hy 'er een drietal Aanhangzels bygevoegd, geevende het eerste een zaaklyk bericht van de zelfstandigheden, die, ter bereiding van Papier, geschikt zyn. Het tweede behelst eene be- | |
| |
schryving van het Papier der vreemde Natiën, benevens eene schets wegens het boomwollen Papier, in Europa. En het derde Aanhangzel geeft den oorsprong, voortgang en tegenwoordigen staat der Papierfabryken van Lywaad, in Europa, te kennen; zynde hier in veel overgenomen uit g.f. wehrs, Verhandeling vom Papier, enz. welke voornamelyk uit de bron putte, die een onzer verdienstelyke Landgenooten geöpend heeft; namenlyk de Heer gerard meerman, eerst door zyn uitgegeeven Programma, en vervolgens door zyne Latynsche briefwisseling, het Papier betreffende.
Wat de Verhandeling van den Heere de la lande aangaat, dezelve is zodanig ingericht, dat men 'er, na eene gepaste Inleiding, het Papier der Romeinen, den oorsprong van Boomwollen- en Linnen-Papier, en de stoffe des Papiers, in beschreeven vindt. Toonende vervolgens, de wassching, sorteering en rotting, of broeijing, der Vodden of Lompen. De verdeeling en hoedanigheid van het Water in den Molen, en de verdere Gereedschappen die in denzelven tot het Papiermaaken gevonden worden. Eindigende met eene berekening van de Producten eens Papiermolens, en verscheidene Aanmerkingen over de Papieren, uit verscheidene Provintiën.
Daar de Papiermaaker zodanig aaneen geschakeld is, dat men niet, dan gebreklyk, eenig stuk 'er uit kan neemen; meenen wy onzen Leezeren geenen ondienst te doen, wanneer wy hen de nieuwe uitvinding mededeelen, welke de Göttingsche Hoogleeraar, justus klaproth, in 1774, heeft bekend gemaakt: namenlyk om uit gedrukt Papier weder nieuw Papier te maaken; en 'er de drukletters volkomen uit te wasschen. Zie hier het zaakelyke zyner eigen beschryving, welke hy, op een half vel dergelyk verwerkt Papier, heeft doen drukken en uitgeeven.
‘Ik viel (zegt hy) op het denkbeeld, dat, wanneer het gedrukte Papier naauwlyks met Terpentynölie werde nat gemaakt, zulks het vaste drukvernis los weeke, maar dat de walk of voläarde (Argilla Fullonum) zo wel hetzelve, als de Terpentynölie, volkomen moete uitwasschen. Verscheiden Papierfabrikeurs, welke ik gelegenheid had daarover te onderhouden, waren van de onmogelykheid zoo zeer overtuigd, dat zy eene proefneeming deswegens als vrugteloos aanmerkten. Ik vermoedde nochtans van het oplossend vermogen der Terpentynölie, en van de werking die de voläarde by het was- | |
| |
schen der Lakens te wege brengt, dat de proef waarschynlyk niet dan gelukkig konde uitvallen. Een voorbeeld, dat men 'er zich niet aan moete stooren, wanneer lieden, welke waanen dat het geene nog niet geschied zy, niet gebeuren kunne, al wat nieuw is, voor ondoenlyk verwerpen. Eindelyk vond ik een Papierfabrikant, welke besloot, om 'er de proef, voor myne rekening, van te neemen. Dit was de Papierfabrikeur smidt, naby Göttingen, die deze proef op zich nam.
Tot deze bewerking veroordeelde ik drie Folianten, te zamen 45 Alphabetten groot, die op slegt Schryfpapier met Munniksschrift geheel vol gedrukt waren. Hy heeft deze drie Deelen, zonder dezelven, op de ruggen, van de lym der banden te zuiveren, in heet water gelegd, op dat 'er de lym zoude uittrekken; eene verrichting, die zelfs plaats heeft, als men Papier slechts tot Bordpapier verwerkt. Hierop heeft hy zes stukken voläarde, ieder van drie duimen lang, en één duim dik, mede in het stampgat gedaan, en de gansche massa, die voor één gat byna te veel was, geduurende twaalf uuren, daarmede naarstig laaten stampen.
Vervolgens is de massa uit het gat genomen, een Kan vol Kalk 'er by gedaan, en zoo heeft men ze agt dagen laaten liggen. Daarna is de massa in den Cylinder gedaan, waar toe eigenlyk twee gaten vol massa verëischt werden; ondertusschen was 'er voor het gat te veel, en voor den Cylinder te weinig: van daar komen, volgens de uitspraak van den Papierfabrikant, de weinige geele vlakjes in 't Papier voort, die niets anders dan roestvlakken van den Cylinder zyn. In den Cylinder is het slechts twee uuren bewerkt, en de stoffe hadt 'er nog eerder kunnen uitgenomen worden, indien zulks de wassching niet verhinderd hadde; voorts is de massa in de kuip gedaan, en verder even als ander Papier behandeld.
Hier uit nu heeft hy één riem en twaalf boeken Papier geleverd; met bericht, dat hy nog eene klomp massa overig hebbe, waarvan nog vyf of zes boeken konden gemaakt worden.
Ik had de Folianten niet gewoogen, en weet dus niet, hoe veel 'er van de massa verlooren zy. De vermindering aan zwaarte, veroorzaakt wordende door de wegwassching van het drukzwart, kan, uit hoofde van derzelver geringheid, in geene aanmerking komen.
| |
| |
Behalven de paar stuivers voor voläarde, zyn 'er geene andere onkosten dan het arbeidsloon gemaakt.
Van Terpentynölie is geheel geen gebruik gemaakt, om dat de Papiermaaker my niet wel hadt verstaan. Edoch deze voorzorg is ook onnodig geweest, naardien de bloote voläarde, boven verwagting, genoegzaam werdt bevonden, om het drukzwart volkomen uit te wasschen. De hier en daar zynde kleine stipjes, in het Papier, zyn, volgens het gezegde van den Papierfabrikant, door de onzuiverheden, die van de banden op den rug gebleven zyn, als mede door den Cylinder, veroorzaakt. Dit nochtans ware wel vóór te komen geweest.
Uit deze nuttige uitvinding vloeijen de volgende voordeelen voort:
1. Kunnen onbruikbaare gedrukte Papieren het gebrek der Lompen vergoeden, aan welken dikwyls mangel is, en langs hoe meer gebrek zal zyn, hoe meer 'er Zyden en Wollen Kleederen gebruikt worden.
2. Kunnen Boekverkoopers en Bezitters van nuttelooze Werken, derzelver onbruikbaaren voorraad, waar voor de Papiermaaker slechts één gulden voor den Centenaar betaalt, naardien zy ze slechts tot Bordpapier verbruiken, met meer voordeels afzetten. En hoe ryk zyn onze tyden niet aan zoogenaamd misdruk! misschien heb ik 'er ook myn deel aan.
3. Zyn, behalven het arbeidsloon, dat in verre na niet zoo hoog kan zyn, dan voor Papier 't welk uit Lompen bereid wordt, de kosten byna van geen belang; veeleer wint de Fabrikant het sorteeren en fynmaaken der Vodden. De massa der Lompen moet vier-en-twintig uuren gestampt worden; maar deze massa slechts twaalf uurep, en nog minder.
In den Cylinder moeten de Lompen twaalf uuren, dezen slechts twee uuren, bewerkt worden; zoo dat men hier aanmerklyk aan tyd en kosten wint.
4. Kan het ook niet anders zyn, dan dat het op deze wyze gemaakte Papier fyner en beter uitvalle, dan het geene uit Lompen voortgebragt wordt.
5. Het misdruk, dat tot hier toe voor scheurpapier gebruikt is, kan dus veel nuttiger worden aangewend, en de Kramers kunnen zich even goed van gemeener Papier bedienen, enz.’
De Heer wehrs wenschte, dat men zich meer van dit
| |
| |
middel mogte bedienen, dan men tot heden nog gedaan heeft. Hy gelooft, dat de Duitsche (en wy gelooven ook de Hollandsche) Litteratuur, ons voorraad genoeg kunne opleveren; en onze Schryvers zouden dan voor het gemeene welzyn, door de vernietiging hunner Werken, nuttiger weezen, dan door de enkele vergeetenheid. Indien de schaarschheid der Lompen daardoor nog niet weggenomen wierdt; pryst hy de witte Moerbeziënboom, als een der beste zelfstandigheden, aan, om 'er Papier van te maaken.
Wat nu de geheime Kunstverrichtingen der Hollandsche Papierfabrykanten aangaat, niemand behoeft dezelven in dezen Papiermaaker te zoeken. Verscheidene Provintiën van Duitschland, zegt gemelde wehrs, hebben alle mogelyke poogingen aangewend, om in Holland de Papiermaakkunst te laaten afzien, 't welk echter, door de omzichtigheid der Fabrykanten, nimmer gelukte: en om welke reden de Heer kasteleyn 'er ook geene de minste melding van maakt; daar toe door zynen Vaderlandlievenden pligt gedrongen zynde.
Wy zullen 'er echter niet voor instaan, of 'er niet verscheiden zogenaamde geheimen in de Hollandsche Papiermolens zyn, die, in de daad, geene geheimen meer geheeten kunnen worden. De Werktuigkundige leonhardt christoph sturm, te Zaandam de Papiermolens beschouwd hebbende, spreekt mede van geheimen die de Papiermaakers voor elkander niet eens willen weeten; intusschen deelde hy, die een Vreemdeling was, in zyne Vollständige Muhlen Baukunst, Edit. Augsburg, 1718, in fol. Tab. XXV-XXVII, en voornamenlyk Tab. XXVI. Fig. 1 en 2, de zoo zeer geheim gehouden Werktuigen mede, welke in onze Papiermolens dienen om de Lompen tot Papier te maalen. Mogelyk zou de Heer kasteleyn uit gemelde Werk, indien hy het gekend had, nog iets nuttigs, ten opzichte der Papiermolens, hebben kunnen mededeelen; treedende daar mede geenzins buiten zyn bepaald bestek, het welk hem toeliet, zodanige Werktuigen te beschryven, die uitlandsche Autheuren van de Hollanders toonden, of vermeenden, te weeten. - De XIV bygevoegde Plaaten, tot dezen Papiermaaker, zyn door omstandige verklaaringen opgehelderd. |
|
Auteursrechtvrij