Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1793

Proef van eenige Verbeteringen in de Nederduitsche Overzetting des Bybels, naar de Hedendaagsche Spelling, ter bevordering van naerstiger en aangenamer Lezing der Heilige Schrift. Te Utrecht, by G.T. van Paddenburg en Zoon, 1792. Behalven het Voorbericht, 287 bladz. In gr. 8vo.

Om onze Lezers over den aart dezer onderneming wel te doen oordeelen, zyn wy verplicht, een gedeelte der Voorreden te plaatzen, welke de Uitgevers, aan het hoofd van deze eerste Proeve van hunnen arbeid, gesteld hebben.

‘De Nederlandsche Overzetting (zeggen zy), die in onze Kerk gebruikt wordt, is al lang met recht erkend, tot nog toe de beste van allen te zyn; doch daar ook onze taal door den tyd langs hoe beschaafder wordt, kan het niet onvoegzaam geacht worden, dat een en ander kenner der beide grondtalen, en liefhebber van onze Vaderlandsche Spraak, ondernomen hebbe, onze gewoone Vertaling eenigzins te beschaven, of den text hier en daar eenigzins anders over te zetten.

Elk, die den Statenbybel met dezen vergelykt, zal aanstonds zien, dat zy in den grond dezelfde zyn; doch dat men maar alleen hier en daar een verouderd woord,

[p. 55]

met een meer verstaanbaar, verwisseld, de spelling en woordvoeging wat meer naar den hedendaagschen smaak geschikt, en den zin, daar dezelve wat stroef en hakend is, een weinig verzet hebbe.

Gelyk, by voorbeeld, voor wyf heeft men gesteld vrouw of huisvrouw; voor gewan, teelde; voor vertrekken, uitstellen; voor kond gedaan, bekend gemaakt, of aangekondigd; voor sweer, schoonvader; voor herdersche, herderes; voor grootste en kleinste zoon of dochter, oudste en jongste; enz.

Door omzetting van woorden, heeft men hier en daar gepoogd het lezen gladder te maken; by voorbeeld, Gen. 1:11, voor kruyt saetsaeyende, zaadzaaiend kruid; Gen. 3:5, voor Godt weet, dat ten dage, als gy daar van eet, so sullen uwe oogen - en gy sult als Godt wesen, nu: dat - uwe oogen geopend zullen worden, en gy als God zult zyn; enz.

Duidelykheidshalve heeft men hier en daar onze Overzetting verstaanbaarder pogen te maken; gelyk Gen. 6:16, Gy zult een venster aan de Arcke maken, ende sult se volmaken tot eene elle van boven, liever: Gy zult licht aan die Ark geven, en gy zult ze van boven eene el klimmend maken.

Gen. 9:5. Ende voorwaer ick sal u bloet [het bloet] uwer Sielen eyschen; van de handt aller gedierte sal ick het eyschen: oock van de handt des menschen, van de handt eenes yegelicken synes broeders sal ick de siele des men chen eyschen; is nu dus: Want ook ulieder bloed, [het bloed] van uwe Zielen zal ik afvorderen: van de hand van al het gedierte zal ik het afvorderen; ook van de hand van den mensch, van de hand van elken broeder van hen, zal ik de ziel van den mensch afvorderen.

Exod. 1:21, 22. Ende 't geschiedde, dewyle de Vroedtvrouwen Godt vreesden, so bouwde hy haer huysen. Doe geboodt Pharao allen synen volcke, seggende: alle sonen die geboren worden, sult gy in de riviere werpen, maer alle dochteren in 't leven behouden; daer heeft men nu: Maar het geschiedde, dewyl de vroedvrouwen God vreesden, en Hy hun de huizen bouwde; dat Pharao al zyn volk gebood, zeggende: allen zoon die geboren wordt, zult gy in de rivier werpen; maar alle dochter zult gy in het leven behouden. Hieruit ziet men met een, dat hier de huizen niet der Vroedvrouwen, maar der Israëliten bedoeld wor-

[p. 56]

den; makende haer in de gewoone Overzetting dit zeer duister, daar het ook bekend is, dat men thans onderscheid maakt tusschen het manlyk hun en het vrouwlyk haar.

Exod. 4:11. Ben ik 't niet, de heere? is hier: Ben ik het niet, [ik] jehovah?

Exod. 5:2. Ick en kenne den heere niet, is nu: Ik ken geenen jehovah. enz. enz.

Deut. 18:8. So sullen sy gelycken deel eeten: boven syne verkoopingen by de vaderen, heeft men duidelyker zoeken te maken, door eene en andere noodzakelyke invulling: zoo zal hy een gelyk deel met hun [ontvangen om te] eten, boven ['t geene hem toekomt uit] het verkochte by de vaderlyke huisgezinnen.

En men zou dit meer gedaan hebben, was men niet bedacht geweest, dat men geene paraphrase, maar eene overzetting uitgeve.

Ook heeft men Lev. 19:3. en Deut. 18:11. voor waerseggeren en waerseggenden geest, hier buiksprekers en buiksprekenden geest; in de eerstgemelde plaats en Hoofdst. 20:6. voor duyvelskonstenaars, nu waarseggers; Deut. 18:10. voor een guychelaer ofte die op vogelgeschrey acht geeft, hier: die uit het dryven der wolken, en uit het kruipen der slangen, waerzeggery pleegt, vergeleken Levit. 19:26, waar deze woorden omgezet voorkomen; en Jos. 13:22, voor den voorsegger (Bileam), den waarzegger: die kennis van de grondbeteekenis der woorden heeft, zal erkennen, dat men voor meer algemeene woorden, door het bezigen van meer byzondere, te sterker den waren zin hebbe uitgedrukt.

In de dichtkundige deelen is wel de meeste verandering gemaakt, als in Exod. 15. Num. 21. Deut. 32. Richt. 5. enz. gelyk ook vervolgens geschieden zal in het Boek van Job, der Psalmen, enz. En geen wonder! die zyn, door derzelver verheven styl, Oostersche bloemen en zinnebeelden, de duisterste: men heeft dezelve echter zoo verstaanbaar zoeken te maken als mogelyk was, uit vergelyking van de Schriften van bekende en vermaarde Mannen, die, byzonder in onze Eeuw, over dezelve een nieuw licht gespreid hebben.

Een opmerkend Lezer zal uit eene andere Vertaling van sommige woorden zien, byzonder in het vervolg van dit Werk, dat deszelfs Uitgevers met oordeel gebruik

[p. 57]

gemaakt hebben van de Taalkundige Werken der Heeren schultens, schroeder, verschuur, en hunne oordeelkundige navolgeren: enz.’

Uit het medegedeelde ziet de Lezer genoegzaam, wat hy hier te verwachten heeft, en het is ons gebleken, dat de uitvoering aan deze verwachting beandwoordt. Deze eerste Proeve bevat de vyf Boeken van moses, het Boek Josua, dat der Richteren, en Ruth.

Schoon ondertusschen dit Stuk, wanneer het voor eenige jaaren uitgegeven was, een zeer aangenaam verschynzel zou geweest zyn, toen de Nederduitsche Lezer nog niets, dan zyn' Staaten-bybel hadt; zo is echter thans deszelfs voortzetting minder noodzaaklyk, daar zederd eenigen tyd meer dan ééne Vertaaling van den Bybel, in onze taal, in het licht gekomen is, waarin men met regt eene meerdere vryheid gebruikt heeft, en die meer van den Staaten-bybel afwyken, meer met den oorspronglyken tekst overeenstemmen, en, of door het gebruik van ons Westersch taaleigen, of door bygevoegde Omschryvingen en Aanmerkingen, meer licht aan den Lezer geven. Boven alle andere ondernemingen van deze zoort, blyft die van den Heer hamelsveld buiten kyf verre de nuttigste.

De Proeve, waar wy thans van spreken, zou dus meer opgang gemaakt hebben, wanneer zy in het jaar 1785, toen men, gelyk ons in het Voorbericht gemeld wordt, reeds met het drukken een aanvang gemaakt hadt, uitgegeven ware. Nogthans kan deze arbeid met nut door hen gebezigd worden, die onvermogend zyn, om zich andere, wel betere, maar ook vry kostbaare, Vertaalingen aan te schaffen.