Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

Zedelyke en leerzaame gedagten, en gelykenissen.

(Uit het Engelsch.)

Het Onderhoud naar de Mode is niet uitgestrekt of veel bevattend, 't zelve loopt voor eene wyl schielyk over zeker slag van onderwerpen, en doet ons denken om onze Straat-Muzykanten, die, door het verzetten van een schroef, eene soort van toonen op een draaiorgel voortbrengen; doch die, het bepaald gespeeld hebbende, en uit het Instrument niet meer kunnende haalen, naar een andere straat gaan, en dezelfde toonen voor andere toehoorders opdeunen.

Nydigheid is eene kwaadaartige toveresse, die, wanneer goeddaadige Geesten bloemen in overvloed over het pad des wandelaars gestrooid hebben, haare verdervende roede opheft, en het tooneel van vrugtbaarheid in een woestyn verandert.

[p. 529]

Wie is elendiger dan een verlaatene Schoonheid van de Ton, wanneer de vrolyke vertooningen van tytels en een ryke toestel, die lang voor haare verbeelding zweefden, en binnen haar bereik scheenen, in 't einde verdwynen, even als de schitterende kleuren des uitspanzels by de avondschemeringen heenen gaan? Haare aandoeningen zyn geweldiger dan die van een verliezend Speelder; zy voelt zich in 't heimlyk gedwongen, eenig gebrek te erkennen in haare eigene aantrekkelykheden, en de Natuur, zo wel als de Fortuin, met een zydelings ongunstig oog aan te zien, zonder hoope om ooit haare te leurstellingen vergoed te vinden: naardemaal de Tovergodinnen zints lang geen drup meer over hebben, van het water, 't welk verdweenen Schoonheid herstelde.

Men vindt Menschen, die, terwyl zy met kragt van Goedaardigheid spreeken, eene Ziel omdraagen, welke geene gedagten, dan die van vuile Eigenbaat, koestert: zy herinneren allen, die hun waar Character kennen, de Zwaan die in de lugt haare sneeuwwitte veeren bevallig uitspreidt, terwyl zy zorgvuldig haare zwarte Pooten in 't water verbergt.

De vermaaken der Losbandigheid zyn gelyk aan de sterk flikkerende kleuren, die, voor een tyd, het gezigt trekken; doch 't zelve schielyk afinatten en hinder doen; daar de voldoeningen van den bedaarden Mensch vergeleeken mogen worden met het groen gewaad der Natuure, waarop het oog gaarne rust, en tot welk het altoos met een gevoel van vermaak wederkeert.

Naardemaal Vooruitzigt en Behoedzaamheid zoo gemeen in de waereld zyn, behooren wy gereed te weezen met onze vergiffenis aan die weinige, die eene veel vertrouwende eenvoudigheid betoonen, en nooit luisteren na de lessen van agterdocht, die gereed voor alle indrukken wyken, en beter over de menschelyke natuure denken, dan dezelve verdient. De zodanigen worden doorgaans zwaar genoeg gestraft, over hunne zeer verschoonbaare dwaaling.

De staatlykheden van ouderwetsche Pligtpleeging moeten zeker lastig voorkomen in de dagelyksche verkeering; nogthans blyven dezelve in een man van jaaren welvoegelyk. Wy vinden ons bekoord door de lugtige en bevallige cieraaden, welke de smaak van brown aan onze tegenwoordige Lustplaatzen heeft bygezet, en verheugen ons, dat elke laan geen wederlaan, daaraan beantwoordende, ontmoet; maar wanneer wy een oud Landgoed bezoeken, wie zal dan wenschen, dat de lange oprydlaanen, bezet met hooge boomen, door den ouderdom eerwaardig, en als geheiligd door derzelver verbintenis met vroegere eeuwen en reeds weggerukte geslachten, voor den omhouwenden byl bezweeken, om plaats te maaken voor een aanleg naar den nu heerschenden smaak?

Die Goedwilligheid, welke uit het hart voortkomt, is gelyk

[p. 530]

aan een helderen stroom, welke zyn vollen en snellen loop altoos onverhinderd voortzet, terwyl die daaden van Goedwilligheid, welke uitgeoefend worden met wederzin, gelyken naar een ondiep water, voortkomende uit een modderagtige bron, in den voortgang steeds gestuit door hinderende steenen, door hette opdroogt, en door koude bevriest.

De beschouwing van een oud eerwaardig Man, zagtlyk nederzinkende in den arm des doods, onderstut door de toegenegenheid zyner Kinderen, en bezield door Godsdienstige Hoope, verwekt eene ernstige maar geenszins onbevallige aandoening. Wanneer de vrolyke en bezige tooneelen deezes leevens voorby zyn, en de jaaren naderen, als wy geen lust meer hebben in dezelve, wat kan de Ouderdom dan meer wenschen, dan dat zyne zwakheden ondersteund worden door de oplettende zorge der tederhartigheid; dan dat de duisternis, welke hem omringt, opgeklaard wordt door een straal lichts, ‘die van boven komt’? - Voor de zodanigen is het leeven zelfs in het laatste tooneel aangenaam. Zy vallen niet af, gelyk Bloemen, die, wanneer zy hunne sterkte verliezen, teffens schoonheid en geur derven; maar hebben meer overeenkomsts met de verdorrende Roos, die, als de gloed der betoverende kleur verflauwt, nogthans haaren vervrolykenden geur behoudt, en gezogt word zelfs tot op het punt des afvallens.

Niets kan treffender weezen dan de strydigheid tusschen eene schoone welbebouwde valei, en de woeste omliggende streeken. Deeze vertoont zich als eene schoonheid rustende in de armen van schrik, en in een veilige wyk beschermd voor de woedende stormen die 'er boven raazen.

In die oogenblikken, waar in wy bezig zyn met de beschouwing der Natuure, boezemen wy betuigingen uit van bewondering, en de Ziel gevoelt haare aangeboorene waardigheid; wy schynen nader aan de Godheid, en ontwaaren haare heilige tegenwoordigheid; de laage zorgen deezer aarde verdwynen; wy zien de geheele Natuur goedheid en schoonheid ademen; en wy berusten met een Godsdienstig vertrouwen op Hem die de Schepping dermaate vercierde. Op het Land ontleent de Ziel deugd uit de omringende voorwerpen. Wannneer wy op 't hoog Gebergte treeden, wanneer het wyde Meir zyn breed water voor ous oog verspreidt, wanneer wy luisteren na het geraas van een Waterval, wordt de met ontzag vervulde Ziel verheven boven alle verzoekingen tot misdryf. - Wanneer wy wandelen door de zagtere tooneelen der Natuure, zullen de bekoorelykheden van het Landschapsgezigt, het gezang der Vogelen, de zagtheid van de Koelte, 't gemurmel van een Beek, de Driften tot bedaaren brengen, de zoetvoerigste aandoeningen opwekken, en 't vermogen bezitten, om alles, behalven wanhoop, te geneezen. Kan een Mensch, als de Natuur hem toelacht, nalaaten te lachen? Kunnen byster stormende Harts-

[p. 531]

tochten zyn gemoed beroeren, terwyl elk windje vrede aanvoert, en elk boschje wedergalmt van welzamenstemmende zangtoonen?

Men zal altoos bevinden, dat groote Bekwaamheden nieuwe kragt ontleenen uit de deugdzaamheid van iemands Character, even als wanneer een Zonnestraal op Edelgesteente valt, en al de schittterende gloed van dezelve doet uitkomen.

Daar is eene bedaardheid van Ziel, niet ongelyk aan den schoonen gloed van een Zomer-morgenstond, verfraaid door Zonneschyn, en het vervrolykend gezang der Vogelen; dezelve heeft meer overeenkomsts met de ernst wekkende stilheid van den Avondstond, wanneer de zagtheid van de lugt, en de wegwykende bekoorlykheden des Landschaps, een teder gevoel in de Ziel doen gebooren worden; nader komende aan droefgeestigheid dan aan blydschap.

De by vlaagen betoonde daaden van Weldaadigheid, die voortkomen uit grootsheid of vreeze, hebben veel gelyks met die hier en daar verspreide groene plekken, zomtyds op een steenagtigen en onvrugtbaaren grond door regenvlaagen voortgebragt; terwyl zuivere edelmoedige Menschliefde nederdaalt gelyk de ongeziene Dauw, welks zegenende invloed alleen gezien wordt in de uitwerkselen, en nieuwe bekoorelykheden over de Schepping verspreidt.

Genegenheid tot Kinderen, zelfs by de zodanigen, die geen Ouders zyn, is eene aandoening zeer natuurlyk voor een teder Hart: want want is inneemender dan de onschuld, de hulploosheid, en eenvoudigheid der Kinderen?

In het genot van de schoonheden der Natuure, in de bekoorelykheden der Vriendschap, en in het vermaakend onderhoud van verstandigen en braaven, gaat de tyd niet voort, als de ongestuime Waterval, die met ongelyke vaart nederstort, en beroerd wordt door bulderende winden, en heeft ook geen overeenkomst met de Poel, wier wateren door stilstaan vervuilen; doch dezelve glydt zagtlyk weg, gelyk de klaare beek der valeie, welker oppervlakte, niet gerimpeld door de winden van het gebergte komende, het groenend Landschap langs den zoom te rug kaatst.

Veelen hebben een altoosduurende overhelling om te spreeken: door mangel aan genoegzaam verstand om te zwygen.

Gierigheid is eene drift, zo veragtlyk als haatlyk. Dezelve verkiest de snoodste middelen om haar doel te bereiken: zy durft na het bedoelde voorwerp niet streeven met de stoute vlugt van een Arend; maar scheert langs den grond in naauwe kringen, gelyk de Zwaluw.

De Middelstand des levens is allergeschiktst tot groote en edelmoedige bedryven; de Ziel wordt alsdan niet verzwakt door den al te sterk schitterenden straal des voorspoeds, noch verkoeld en verlaagd door de bevriezende koude van tegenspoed.

De zuivere en kiesche aandoeningen van eene eerste Drift waar tegen geen pligt zich aankant, en die niet verbitterd word

[p. 532]

door tegenstand, vervult de Ziel met eene zoete betovering, die elk voorwerp bevallig, en elk oogenblik vermaaklyk, doet worden: dezelve is gelyk aan dat eerste en leevendige groen, 't welk 't vroege Voorjaar doet uitspruiten, dat teder en bekoorend groen, 't welk men in den gloeienden Zomer niet aantreft, en zo ras voorbygaande is als verrukkend.

In eene Ziel, waar de beginzels van Godsdienst en Braafheid diep geworteld zyn, is aandoenlykheid niet enkel de medgezellinne van zwakheid of de slaaf des misdryfs, maar dient om der Deugd een scherper prikkel te geeven.

Deugd is het eenig waare steunzel van Vermaak; 't welk, van Deugd afgescheiden, gelyk is aan eene Plant, welker wortels doorsneeden zyn, en voor een korten tyd vrolyk praalt; doch schielyk verdort.

De jonge lieden der tegenwoordige Eeuwe bezitten, over 't algemeen, de wysheid om die romanesque vervoeringen, die voorheen over Eerzugt en Gierigheid zegepraalden, te onder te brengen, en hebben de voorzigtigheid van ryper Leevensjaaren aangenomen. De Egtverbintenissen worden nu veelal gegrond op den grondslag van Convenientie; en Liefde is een Artykel, 't welk in 't Verdrag wordt overgeslagen.

De weezenlyke beweegredenen, die op Lieden van de wereld werken, kan men zo min uit hunne bedryven opmaaken; als de weezenlyke kleur van een morssige zelfstandigheid, die, door eene stookkundige bewerking, de zuiverste kleur heeft aangenomen.

Het menschlyk Hart komt tegen Verdrukking op, en wordt door Zagtheid gelenigd; gelyk de baaren der Zee zich verheffen naar gelange van het geweld der Winden, en bedaaren als eene slappe koelte waait.

Voor een Liefhebber der Natuur zyn de laatste dagen van den Herfst byzonder treffend. Wy neemen afscheid van de verwelkende schoonheden diens Saisoens, met eene droefgeestige aandoening, niet ongelyk aan die wy gevoelen, als wy vaarwel zeggen aan een Vriend, wiens tegenwoordigheid ons veel genoegen verschafte, en wegens wiens wederzien wy onzeker zyn: want wie, schoon het tydperk der wederkomste des Herfsts bepaald is, heeft, te midden van de onzekerheden deezes leevens, eenige zekerheid, dat, geduurende dit afweezen, zyn oog niet zal overtoogen weezen met duisterheid, en zyn hart het gevoel der geneugten verlooren hebben?

Het Ryk der Driften is een land van willekeurige Regeering; waarin Rede geen dan een gewaand gebied voert; gestaag word zy genoodzaakt zich te onderwerpen aan een willekeurigen Dwingeland, die haare vastgaande en gemaatigde Wetten verwerpt, en zich alleen laat vervoeren door de gevaarlyke aandrift van zyne geweldige en onbeperkte wenschen.