Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

[p. 324]

Bericht van een zon-mikroskoop.

Reeds voorlang heb ik gewenscht, dat de middelen, om de ondervindelyke kennis, van gods grootheid in zyne Werken, te verspreiden, niet zo zeldzaam en kostbaar mogten wezen: byzonder heb ik zulks gewenscht, ten aanziene van zodanige Werktuigen, welken de verwonderenswaardige hoedanigheden van kleine, en voor het bloote oog volkomen onzichtbaare, voorwerpen levendig vertoonen.

Het gezicht van zodanige voorwerpen maakt op het hart, zelfs van den ongevoeligen en gedachteloozen mensch, een zeer diepen indruk. Het zy men toch de zeldzaamheid of het onverwachte in deeze vertooning, of wat het ook zyn moge, gewaar worde, het is genoeg, dat dezelve sterker werkt op het hart en de aandoeningen, dan de beschouwing van andere, op zich zelve nog veel grootere, Wonderen in de natuur, die wy echter, van onze kindsheid af, dagelyks voor oogen zien.

Wie aanschouwt toch met verwondering de Zon, wanneer dezelve majestueus boven onze hoofden zweeft? By hoe weinigen maakt het gezicht der duizenden van Waerelden, die wy aan den met Sterren bezaaiden Hemel ontwaaren, zo diepe indrukselen, dat zy hier door tot de aanbidding van den verwonderenswaardigen Schepper worden opgeleid?

Dan men vertoone aan den mensch een voor het bloote oog onzichtbaar gewormte of insekt, by voorbeeld eene kaasmade, zo groot als eene hand: men doe hem, in zodanig diertje, elk deeltje en alle gewrichten, ook deszelfs snelle beweeging, horentjes, enz. opmerken; of men laate hem, in een klein, naar den schyn helder, waterdropje, diertjes van de grootte eener noot, met de grootste regelmaatigheid gevormd, aanschouwen, en zyne ziel zal met verwondering worden aangedaan: want hy vermoedde zulks of in 't geheel niet, of hy zag het ten minsten nooit voorheen.

Wanneer ik overwoog, dat zodanige vertooningen door geen middel zo goed, of ook zo fraai, konden worden te weeg gebracht, dan door het Zon-Mikroskoop, is het geenszins te verwonderen, dat ik, zedert veele jaaren, 'er op bedacht was, om dit Werktuig deels zodanig in te richten,

[p. 325]

dat elk hetzelve gemaklyk kon gebruiken, deels om hetzelve voor zulk eenen prys te laaten bezorgen, dat meerderen in staat waren, om hetzelve te koopen.

Veelen hebben my voor deezen arbeid reeds hunnen dank betuigd, terwyl ik by nog meerderen eene weldaadige nieuwsgierigheid hoope te verwekken, wanneer ik hen, door eene korte beschryving, met dit Werktuig nader bekend maake. Ik zal dan eerst spreeken

van de Werkingen van het Zon-Mikroskoop.

Het Zon-Mikroskoop stelt het beeld van kleine, of voor het ongewapend oog geheel onzichtbaare, voorwerpen niet alleen in eene ongelooflyke grootte, maar ook met eene buitengewoone duidelykheid, ja met derzelver verwen en kleinste schakeeringen, op eenen witten muur.

Dan zodanige voorwerpen moeten zuiver toebereid, en tusschen fyne glazen zodanig ingevat zyn, dat men dezelve zo wel gemaklyk voor het Mikroskoop brengen, als ook voor bederf bewaaren kan. Daar het ieders zaak niet is, om zich diergelyke voorwerpen zelf te vervaardigen, ben ik 'er op bedacht geweest, dezelven insgelyks, volkomen toebereid, en tusschen glazen liggende, by het Mikroskoop te voegen. Ik behoeve slechts eenigen van dezelven te beschryven, om elk in staat te stellen, dat hy over de Werkingen van het Mikroskoop kunne oordeelen.

In kleine dwars afgesnedene stukken van Hout beschouwt men de schoonste vorming en duizenden van openingen, deels van zulke pypen, in welken het sap in de hoogte stygt, deels van dezulken, in welken de lucht is, die het sap mede naar omhoog dryft.

Een fyne dwarsschyf van het onaanzienlyk Vliermerg vertoont het fynste en regelmaatigste weefzel van blaasjes, van welken ieder op zich zelve eene konstig gevlochtene invatting heeft.

Een dwarsschyfje van Kurk vertoont ontelbaare openingen, welken buiten twyfel stellen, dat geestige dampen ook door de beste kurken moeten doordringen.

Een deeltje van eene Moschplant verschynt als een groote boom, en in ieder klein blaadje is het fynste aderenweefsel zichtbaar, even gelyk in de ontleede bladen van groote boomen.

De bevruchtende bloemstofjes, welken men in alle bloemen, ten tyde van derzelver bloei, vindt, waarvan men

[p. 326]

de enkele deeltjes met het bloote oog niet kan zien, vertoonen in dezelven de menigvuldigste gedaanten. Byzonder fraai is het stof van de kleine Akker-Malowe. (Malva arvensis. L.) Ieder stofdeeltje op zich zelve, van welken ontelbaaren uit het kleine stofzakje uitkomen, heeft de gedaante van een horlogie-rad, welks scherpe kerfjes door het Mikroskoop zichtbaar worden.

De fyne scheutjes van Gras en Graanen, in welken men de kerfjes met het bloote oog naauwlyks ontwaart, vertoonen zich, voor het oog, gelyk groote houtzaagen.

Een onbemerkbaar klein deeltje van de gewoone Spons vertoont een doorboord weefzel van enkel fyne pypen.

Aan den vleugel eener Mug ziet men den zuiversten toestel van enkel regelmaatige schoongevormde vederen, gelyk aan dezulken, welken men van de vleugelen der Kapellen afveegt.

Het stof van de vleugelen der Kapellen vertoont zich in de schoonste pracht. Elk stofje is eene fraai gevormde ingekorven veder, welke beneden eene schacht heeft, met welke zy in de openingen van den vleugel ingevoegd is geweest. De verwen zo wel, als de menigvuldige gedaanten, kan men niet genoegzaam bewonderen.

Het gezuiverd oog van eene Kapél, of van eene Vlieg, doet de duizenden van oogen, waar aan zo veelen geen geloof willen slaan, zeer duidelyk zien. Ieder oog op zich zelve is een zeshoek, regelmaatig gevormd, gelyk de Celletjes der Byën, en vertoont zich in eene aanzienlyke grootte. Het oog van den Kreeft heeft vier hoeken.

De Luis en de Vloo verschynen ellen lang, de Kaasmade in de grootte van eene spanne. Men kan zich naauwlyks verbeelden, hoe verrassend een zodanig gezicht is, en hoe veele anders onzichtbaare schoonheden men in deeze verachte diertjes ontdekt. Het belangrykst zyn zy, wanneer men ze leevend onder een glas brengt, waar zy ruimte hebben om zich te beweegen. In het lichaam van de Luis ziet men, op het duidelykste, den inwendigen omloop der sappen.

Een veseltje van eene Ganzeveer is eene prachtvolle samenstelling van ontelbaare andere vederen.

Menschen-hairen vertoonen zich eenige duimen dik, met derzelver inwendige holle pypen. De hairen der onaan-

[p. 327]

zienlyke Beerrups laaten zich zien, gelyk palmtakken met derzelver zydsche toppen.

Kleine Visschubben hebben de onderscheidene gedaanten van groote Mosselen. By uitstek schoon vertoont zich eene schubbe van den Baars, van voren wegens derzelver fraaije boog, en van achteren wegens haare kammen.

Buitengemeen treffend is 't stollen of aanzetten van het Zout, wanneer het in water is opgelost, en men van deeze oplossing een druppel op eene glazen schyf wryft, en het zelve achter het Mikroskoop brengt. Zo dra het water begint uit te dampen, schiet het zout aan den rand deels in onderscheidene kristallen, deels in de menigvuldigste figuuren, te zamen. Op het schielykste en fraaiste formeert zich het Sal-amoniakzout, het welk men in Apotheeken, met andere soorten van zout, gemaklyk verkrygen, en proeven daarmede doen, kan. Dit vertoont, wanneer hetzelve aanzet, boomen, spietsen, lansen, sterren, enz.

Deezen zyn de Werkingen van het Zon-Mikroskoop, welke men zelf op duizenderleie wyzen vermenigvuldigen en veranderen kan. Hetzelve pryst zich boven alle andere Mikroskoopen aan, niet slechts door de buitengemeene grootte en duidelykheid der vertooningen, maar ook daar door, dat 20 en 30 Liefhebbers der Natuur dezelve op éénen tyd aanschouwen, en zich gemeenschaplyk daarmede vermaaken kunnen, terwyl, by enkelvoudige en samengestelde Mikroskoopen, slechts één op éénen tyd dezelve kan waarneemen. Zekerlyk moet men, by het gebruik van hetzelve, op de Zon en eene heldere Lucht wachten; dan de Zomer is immers lang, en dan, wanneer men hetzelve gebruiken kan, is 't vermaak des te grooter. Tot byzondere Waarneemingen kan ook elk het daarby zynde enkelvoudige Mikroskoop, ten allen tyde, en in alle uuren, gebruiken.

Het Werktuig zelve

Bestaat uit de volgende hoofddeelen. Tot hetzelve behoort:

1)	Een vierkant plankje van Peereboomenhout, met sterkwater bestreeken, in welks uitgedraaide holligheid zich eene ronde schyf, onder eeuen ring van geel koper

[p. 328]

	beweegt. Voor aan de schyf is een uitgedraaid huisje voor de buizen, en agter dezelve een verzamelglas.
2)	Een ingevatte Spiegel, welke, voor het verzamelglas, in vier geele kopere schroeven met een bout van geel koper wordt aangeschroefd, ten einde de Zon op te vangen, en haar beeld in het verzamelglas te brengen.
3)	Twee in elkander geschovene, met ringen ingevatte, Buizen; zynde de bovenste met groen Pergament overtrokken.
4)	Het eigenlyke Mikroskoop met twee Vergrootglazen in palmboomhout ingevat.
5)	Vyf-en-twintig stuks voorwerpen in vyf schuivers van Palmboomhout, in welke dezelve tusschen fyne holle verhevene glazen liggen.
6)	Een enkelvoudige schuiver van Spiegelglas, om het aanzetten der zouten gade te slaan, of diertjes in kleene waterdruppeltjes te zien.
7)	Een Proefschuiver, dergelyken zich ieder zonder moeite zelf bezorgen kan, om voorwerpen naar believen in te leggen.
8)	Een glazen Buis, om in dezelve vloeistoffen onder het Mikroskoop te brengen.
9)	Een paar Schroeven, om het Werktuig aan te schroeven.
10)	Een met sterkwater bestreekene en rood geverwde Kast, waarin alles ingelegd en bewaard is.

Alles dus, wat tot Waarneemingen vereischt wordt, is by het Instrument gevoegd. Het komt derhalven slechts daar op aan, dat men weete,

Hoe men moete beginnen, om de Werkingen van dit Zon-Mikroskoop te bestieren.

Hier van zal ik eene korte aanwyzing geeven, die elk eenen duidelyk en verstaanbaar zyn zal, zo dra hy het Werktuig zelve in handen heeft.

1)

Men kieze een Vertrek, het welk, in gepaste uuren, door de Zon bescheenen wordt, en men verduistere hetzelve tot op één Vensterraam, het welk men opschuift of uitneemt, en in deszelfs plaats eene plank inzet. De verduistering geschied het gemaklykst door daar voor geplaatste raamen, welken wél moeten passen

[p. 329]

	en met opgeplakt dun bordpapier overtrokken zyn. De gewoone luiken laaten gemeenlyk te veel lichts door. Wie genoegzaam van digte dekens voorzien is, by voorbeeld, van zulken, welken de Vrouwen, by het stryken van de wasch, gewoonlyk onder liggen, kan dezelve ook gebruiken. Wien zulks niet te moeilyk is, kan op de enkele vensterraamen bordpapier met kleine nageltjes spykeren. Tot dat vensterraam, in welk het Mikroskoop geplaatst zal worden, verkiest men best dat geen, 't welk, wanneer men met het gezicht naar het venster gericht staat, aan de rechterhand is, om dat men dan op de linker zyde des te gemaklyker staan, en met de handen het Instrument bestieren kan. Ook neemt men dat raam het liefst, 't welk tegen een witten muur over is: want dan behoeft men geen afzonderlyken wand te maaken; maar slechts, indien dezelve geverwd of behangen ware, een wit laken daar voor hangen. Het best is zekerlyk, wanneer men een beweeglyken Scherm heeft, welken men, in allerhande verwyderinge, van het Instrument plaatzen kan. Men laat ten dien einde een raam, van genoegzaame grootte, met dun bordpapier overtrekken, en dezelve of met wit papier beplakken, of met eene krytverw bestryken. Een zodanig kaatst de beelden het scherpst terug. Stelt men, in plaats van dit paneel, eene met fyn papier overtrokkene glasschyf 'er op, dan kan men achter dezelve de mikroskopische vertooningen op het naauwkeurigst aftekenen.
2)	Omtrent in het midden van deeze plank, in eene hoogte, zo als elk, naar de hoogte van zyn vensterraam, de behandeling van het Werktuig gemaklykst vindt, laat men een rond gat van die grootte maaken, dat de ronde schyf met den Spiegel gemaklyk in hetzelve draaien kan. Om het gat af te meeten, geeve men, met den passer, de opening tusschen deeze twee streepen dan zal het passen. Indien mogelyk de bout, met welke de Spiegel aangeschroefd is, aan eene plaatze moge aanstooten, dan kan men zich in dit geval, door het gat grooter te maaken, ligtelyk helpen.
3)	Voor dit gat maakt men in het vertrek het vierhoe-

[p. 330]

	kige Werktuig zelve, of met de twee daarby zynde schroeven, of ook maar in de kleine gaatjes met eenige spykertjes, vast. Dan vooraf schroeft men eerst den Spiegel, welke door de opening voor het venster komt, met den geelen koperen bout van de rechter naar de linkere hand toe, vast, en hangt den draad met het geele koperen knopje in den ring van het spiegelraam.
4)	Na dat nu het Werktuig op deeze wyze vast gemaakt is, en de Spiegel door de schyf zich in het gat, zonder moeite, naar de Zon draaien laat, schuift men de groene buis in de voorste holligheid, en zet in dezelve het eigenlyke Mikroskoop: echter schroeft men uit hetzelve de schroef van palmboomhout, in welke het vergrootglas ingevat is, uit, en poogt nu eerst, om, door het midden van deeze opening, de Zonnestraalen te vangen, welken door het voorste verzamelglas tot hiertoe geworpen worden. Dit opvangen der Zonnestraalen in het midden van deeze opening veroorzaakt den ongeoefenden, in den beginne, eenige moeite. Dan men leert hetzelve weldra; want alles komt slechts hierop aan, dat men den Spiegel voor het glas de rechte plaats geeve. Dewyl men denzelven geheel in zyne macht heeft, daar men hem, door het draaien van de schyf, rechts en links, en door het draaijen van den wervel, aan welken de draad is vastgemaakt, van boven naar beneden beweegen, en hem dus, naar goedvinden, op elk punt stellen kan, kan hetzelve, na eenige Proefneemingen, niemand zwaar vallen. Om te zien, of de Zonnestraalen ook juist in het midden van de opening vallen, houde men voor dezelve een stukje papier.
5)	Als nu de Zonnestraalen in het midden van de openinge komen, schroeft men één van de beide glazen voor dezelve, en trekt eenen schuiver met Objecten daar achter, terwyl men de veer van het kleine Mikroskoop neder drukt, en dan valt het beeld van elk voorwerp op den tegen overgestelden muur. De graad der scherpte en duidelykheid hangt, deels van de scherpte der Zonnestraalen, deels van de rechte plaatzing van het glas, af. Dit moet men, by elk voorwerp, zo lange op- en neder schroeven, tot men het voorwerp in de mogelykste duidelykheid aanschouwe.

[p. 331]

De graad der vergrooting hangt van de verwydering des witten muurs van het Mikroskoop af. De beste afstand is die tusschen 12-16 voet, of 6-8 ellen. In deeze verwydering heeft eene Luis, van middelmaatige grootte, de lengte van drie voet. De Waarneemers moeten niet al te digt by den witten muur komen; hoe verder af, des te duidelyker vertoont zich het beeld.

6)

Alzo de Zon aan den hemel niet stil staat, moet men de richting van den Spiegel, van tyd tot tyd, herhaalen, en, door het draaien van de schyf en van den wervel, haare straalen geduurig in het middenpunt van de opening houden, zo dat dezelve scherp op het voorwerp vallen. Niet alle voorwerpen behoeven eenen gelyken graad van Zon en licht; digtere voorwerpen vereisschen meerder, fynere minder, licht. Men kan derhalven ook het brandpunt van het voorste glas nu eens scherper, dan een zwakker, op het voorwerp laaten vallen, wanneer men de tweede in de groene ingeslotene buis al of niet verder uithaalt.

Buiten dat dient ook dit Mikroskopisch Werktuig, onafhanglyk van de Zon, en de verduistering des vertreks, tot een

Enkelvoudig Mikroskoop,

hetwelk men ten allen tyde, by den dag en by de kaars, tot waarneemingen kan gebruiken. 'Er zyn by het zelve twee vergrootglazen, het één binnen ½ duim (eigenlyk 5 lynen,) en het tweede binnen ¼ duim brandpunt. Indien men ook maar ½ en ¼ duim wil hebben, dan vergroot het eerste glas reeds in het enkelvoudig Mikroskoop een Voorwerp, (volgens de bekende berekening van des kundigen) 4,096, en het tweede 32,768 maal. Men ziet, dat zich elk reeds hierdoor, wanneer hy ook niet ten allen tyde de Zon heeft, eene nuttige en aangenaame tydkorting verschaffen kan.

By het gebruik van het enkelvoudig Mikroskoop moet niemand vergeeten, de vergrootglazen voor zyn eigen oog, door een zacht schroeven, te stellen; want het punt van duidelykheid is bykans voor elk oog onderscheiden. Wanneer dus iemand een voorwerp met zyn oog zeer duidelyk heeft waargenomen, moet hy niet gelooven, dat, wanneer hy het Mikroskoop aan eenen anderen geeft, deeze

[p. 332]

nu ook zo duidelyk ziet, zonder het glas voor zyn oog eerst recht gesteld te hebben. Byzienden moeten het glas iets dieper in, verzienden iets verder uitschroeven. Het best is, dat ieder het Mikroskoop met de linker hand vast houdt, terwyl hy met de beide voorste vingeren van de rechte hand langzaam schroeft.

De glazen moeten geduurig zuiver worden gehouden, en de vergrootglazen met een schoon kwastje, of met een zachten lederen lap, worden afgeveegd.

Het voorste verzamelglas van het Zon-Mikroskoop geeft ook teffens eene zeer fraaije Camera obscura, wanneer men omtrent 8 duim voor hetzelve, in het verduisterd vertrek, een vel papier houdt, na dat men de buis en den spiegel heeft weggenomen.

Dit geheele Werktuig beloove ik den Liefhebberen der Natuur voor 12 guldens te laaten bezorgen, wanneer het zelve, by tyds, by my besteld, en het geld vooruit betaald wordt, dewyl ik anders niet altoos in staat ben, om de kosten, welke het veroorzaakt, goed te maaken. Ook moeten voor het kastje, waarim het geheele Werktuig verzonden en bewaard wordt, als ook voor de kosten van het inpakken, 12 stuivers worden bygevoegd. Wie nog een derde vergrootglas, hetwelk 200,000 maal vergroot, daarby wenscht te hebben, betaalt voor het geheel 14 guldens. Kan en wil iemand 20 guldens ten koste leggen, dan beloove ik, om hun daarvoor te leveren. 1. Een vierde glas, 't welk meer dan 200,000 maal vergroot. 2. Een goed vergrootglas (loupe) 3. Zes in palmboomhout zeer fyn uitgewerkte schuivers met Voorwerpen. 4. Geheel van palmboomhout vervaardigde mikroskopische Werktuigen, en zodanige inrichtingen, waardoor de nuttigheid van het Instrument vergroot wordt.

Wie weet, dat een Engelsch Zon-Mikroskoop 100 tot 200 guldens kost, en gezien heeft, dat een zodanig Werktuig, ofschoon van geel koper, niets meer uitwerkt, dan dat geen, 't welk ik aanbiede, die zal zich verwonderen, hoe het mogelyk zy, hetzelve voor eenen zo geringen prys te leveren. Dan daar het my niet om gewin, maar om de uitbreiding der kennis van gods Werken, te doen is, neeme ik zekerlyk veel daarmede verbondene moeite en arbeid op my, zonder op derzelver belooning te rekenen. Ik offere gaarne myne ledige uuren op, en waage aanzienlyke kosten, wanneer ik maar myn

[p. 333]

oogmerk, om dit belangryk en weldaadig Werktuig in meerdere handen te brengen, bereike.

Byzonder wensche ik hetzelve, in de Schoolen en onder den middelstand der menschen, bekender te maaken, om dat diergelyke Mikroskopische kundigheden, wegens de duurte der Instrumenten, tot hier toe, by deezen niet dikwyls gevonden worden. Ik hebbe menigmaal gehoord, dat zelfs menschen van eene meer beschaafde opvoeding de verhaalen van zommige vertooningen des Zon-Mikroskoops voor loutere verdichtzels houden, om dat hen diergelyken nog nooit ter ooren, ik laat staan voor 't oog, gekomen waren.

Om nu het oogmerk van diergelyke nuttige en aangenaame kundigheden door dit Werktuig uit te breiden, en des te zekerder te bereiken, verplicht ik my niet alleen thans, om dezulken, die op tien stuks vooruit betaalen, het elfde vry te geeven; maar ik beloove ook, zo dra ik slechts, wegens de vergoeding der kosten, eenigzins verzekerd ben, nog een 12de daar en boven te zullen zenden, wanneer de school, die hetzelve ontvangen moet, by de vooruit betaaling, genoemd wordt.

Indien meerdere bestellingen my hier toe in staat stellen, zal ik, van het mogelyk overschot, aan meer Schoolen dit Werktuig deels ten geschenke geeven, deels hetzelve nog beterkoop overlaaten, gelyk ik reeds, by eene andere gelegenheid, beloofd hebbe.

Voor het overige neem ik nog op my, om eene meer uitvoerige aanwyzing te geeven, hoe men voor zich zelven meerdere Voorwerpen bereiden, en hierdoor het gebruik van het Werktuig geduurig vernieuwen kunne.

De byzondere Lyst dier Voorwerpen, welken thans by het Mikroskoop gevoegd zyn, vindt men op het papier, welk om de Voorwerpen gewonden is.

Ik wensche van harte, dat myn welmeenend oogmerk niet zonder zegen zal zyn, en dat veelen door hetzelve in staat gesteld mogen worden, om gods Grootheid, ook in het kleinste zyner Werken, nader te leeren kennen.

junker,

Veldprediker van het hooglofl.

von Kalksteinsche Regiment.

Maigdenburg,

den 3 January 1791.

[p. 334]

Na-bericht.

Het reeds in de Niederrheinsche Unterhaltungen (Maand April d.J. No. VI. Afdeel. 5. bladz. 251.) geplaatste korter Bericht van het Zon-Mikroskoop, waarvan hier eene meer uitvoerige beschryving is medegedeeld, had my terstond zeer opmerkzaam op hetzelve gemaakt. Dan, ik wil niet ontkennen, dat, hoe zeer ook de reeds met roem bekende naam van den Maaker my genoegzaam was, om dit medegedeeld Bericht niet met zo veele anderen gelyk te stellen, waarin gemeenlyk meer beloofd wordt, dan men denkt te vervullen. - Echter juist dat geene, het welk Inschryvers en Koopers het meest kan aanlokken, naamlyk de ten uitersten laage prys, eene omstandigheid was, die my de waardy van het Werktuig zelve verdacht maakte, en my, of eene in haast en op den koop gemaakte waar, of mindere duurzaamheid, of andere onvolkomenheden, deed vermoeden. Ondertusschen was ik niet te min begeerig, om van de eigenlyke gesteldheid en de juiste waardy van dit Werktuig beter onderrecht te worden. Deeze begeerte wierd schielyk en overvloedig voldaan, toen ik op myne kortlings ondernomene reize naar Maagdenburg met den Heere Veldprediker junker personeele kennis maakte, en gelegenheid en tyd had, (waarvan ik ook zorgvuldig gebruik maakte) om zo wel het Zon-Mikroskoop zelve, en deszelfs werkingen, als ook de wyze, hoe hetzelve gemaakt wordt, en de hiertoe behoorende inrichtingen, welke meest by wyze van eene Fabriek zyn aangelegd, en waarmede zich zeer veele handen bezig houden, naauwkeurig in oogenschyn te neemen. En thans kan ik de Leezers op myn woord verzekeren, dat ik myne verwachtingen, zo wel wat de waardy en duurzaamheid van het Werktuig, als ook byzonder wat de werkingen van hetzelve betreft, zeer verre overtroffen vond. Eene meer uitvoerige beschryving zoude hier overtollig wezen, vermits de reeds medegedeelde van den Heere junker duidelyk en volledig genoeg is. Dit alléén merke ik nog daarop aan, dat dezelve zo weinig overdreven is, dat eer te weinig dan te veel 'er van gezegd is, gelyk dan, by voorbeeld, de lengte van eene luis, zo als dezelve zich door het Mikroskoop vertoont, in de beschryving slechts van 3 voeten wordt opgegeeven, daar ik ech-

[p. 335]

ter zelf, toen wy dit diertje door het tweede of het meest vergrootende glas beschouwden, de lengte van zestehalf paryschen voeten bevond te hebben, zonder dat nogthans, by deeze uiterste vergrooting, de duidelykheid van het Voorwerp merkelyk verloor. De samenstelling van dit Werktuig is, voor 't overige, gelyk ook reeds uit de beschryvinge blykt, ten uitersten eenvoudig, en het gebruik geheel gemaklyk, gelyk ik niet slechts in Maagdenburg, by het bezigtigen, bemerkte, maar ook thans in myn huis, by het gebruik van het medegebrachte Werktuig, uit eigene dikwyls herhaalde ondervinding bespeurd hebbe. Om kort te gaan, ik heb meermaals gelegenheid gehad, om zeer fraaije, kostelyk gewerkte, Engelsche Zon-Mikroskoopen, voor den prys van ƒ 200-: te zien, die, nogthans, zo wel ten aanziene van de vergrooting der Voorwerpen, als ten aanziene van de duidelykheid, volstrekt niets meer uitwerkten, dan dat van den Heere junker.

Zo wel deeze eigene vaste overtuiging van de deugd des Werktuigs, als ook, in 't byzonder, de wensch, om het zo edelmoedig en onbaatzuchtig oogmerk van den Heere junker, het welk hy verlangt in meerdere handen te doen komen, zo veel in my is, te helpen bevorderen, noopen my niet alleen tot deeze openlyke bekendmaaking, maar ook tot de aanneeming van de bestellingen (Commissien). Want, dewyl de Heer junker, wegens zyne menigvuldige bezigheden, en wegens het geduurig vereischte eigen opzicht op den arbeid, zich zelven met den verkoop niet meer kan belasten, en dien daarom aan andere Vrienden heeft overgedraagen, hebbe ik denzelven, voor deeze en de nabuurige Hollandsche Gewesten op my genomen, en wel in dier voege, dat ik de beschrevene Werktuigen voor de voornoemde pryzen, naamelyk een Zon-Mikroskoop met 2 glazen voor 12 guldens en 6 st.; één met 3 glazen voor 14 guldens en 5 st. en één met 4 glazen voor 20 guldens en 2 st. vooruit te betaalen, aan de Liefhebbers, vrachtvry tot Xanten, bezorgen kan, zo dat dezelven met geene nabetaaling voor vracht of inpakken iets te doen hebben. De brieven en het geld verzoeke ik intusschen Postvry.

triesch,

Predikant der Hervormde Gemeente.

Xanten, in 't Kleefsche,

den 30 May 1792.