Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

Bedenkingen over het bygeloof, en of het nuttig is, om het zelve aan te kweeken.

(Naar het Fransch.)

Zodanig is het met de zwakheid en verkeerdheid van 't menschdom gesteld, dat het ongetwyfeld veel beter voor 't zelve is, door alle mogelyke bygeloovigheden overheerd te worden, mits dezelve niet vernielende zyn, dan zonder Godsdienst te leeven.

De mensch heeft altoos eenen teugel noodig gehad, en schoon het belagchelyk ware, aan boschgoden en nymfen godsdienstige hulde te bewyzen, was het nogthans veel redelyker en nuttiger, die herssenschimmige beeldtenissen der Godheid te aanbidden, dan zich aan het Atheïsmus over te geeven. Een Godverlochenaar, welke woelachtig, driftig en vermogend is, is zo wel een noodlottige geessel als een bloeddorstige bygeloovige.

Wanneer de menschen geene gezonde begrippen van de Godheid hebben, komen 'er valsche denkbeelden voor in de plaats, gelyk in slegte tyden kwaad geld, by gebrek van goed, gangbaar is. De Heiden schroomt eene misdaad te begaan, uit vreeze, dat hy door de valsche goden zou gestraft worden. De Malabaar is bevreesd, dat hy door zyn Pagode zal gestraft worden. Overäl waar eene gevestigde Maatschappy is, is een Godsdienst noodzaaklyk; de Wetten waaken omtrent de openbaare, en de Godsdienst over de geheime, misdaaden.

Maar, wanneer de menschen eens daartoe gekomen zyn, dat zy een' zuiveren en heiligen Godsdienst omhelsd hebben, word het bygeloof niet alleen nutloos, maar zelfs zeer gevaarlyk. Schepzelen, welke God met brood wil voeden, moet men met geene eikels onderhouden.

Het bygeloof is voor den Godsdienst het geen de Astrologie voor de Astronomie is, eene zotte Dochter

[p. 217]

eener zeer verstandige Moeder. Deeze twee Dochters hebben langen tyd de aarde geregeerd.

Toen in onze barbaarsche eeuwen naauwlyks twee Leenheeren een Nieuw Testament bezaten, kon men het inschikken, dat men het gemeen, hunne onnozele Vrouwen en de redelooze Dieren, hunne Vassallen, sabelen vertelde: men deed hun gelooven, dat de Heilige christoffel het Kind jesus van den eenen oever tot den anderen gedraagen heeft; men hield hen op met toververhaalen en geschiedenissen van bezetenen. Zy konden zich gemaklyk vefbeelden, dat de Heilige genou menschen van de Jicht, en de Heilige klara van kwaade oogen, konden geneezen. De Kinderen geloofden aan den Weerwolf, en oude menschen aan den band van den Heiligen franciskus. Het getal der geestlyken was niet te tellen.

De roest van zo veele bygeloovigheden hadt nog eenigen tyd by de Volken plaats, tot dat eindelyk de Godsdienst gezuiverd wierd. Men wcet, dat, toen Mr. denoailles, Bisschop van Chalons, het zogenoemde overblyfzel van den heiligen navel van J.C. liet ophaalen en in 't vuur werpen, de geheele Stad Chalons hem een pleitgeding aandeed; maar hy bezat zo veel moed als godsvrucht, en by bragt het weldra zo ver, dat hy de lieden deed gelooven, dat men jesus christus in geest en waarheid kon aanbidden, zonder dat men zynen navel in eene Kerk hadde.

Die geenen, welke men Jansenisten noemt, bragten niet weinig toe, om in den geest des Volks de meeste valsche denkbeelden, welken den Christelyken Godsdienst ontëerden, uit te roeien. Men hield op, te gelooven, dat men slegts het Gebed van dertig dagen voor de H. Maagd behoefde op te zeggen, om alles te verkrygen het geen men wilde, om strafloos te zondigen.

Eindelyk heeft het Volk zich beginnen te verbeelden, dat het de Heilige genoveve geenzins was, die den regen gaf of inhield; maar dat het God zelve is, die over de Hoofdstoffen beschikt. De Monniken zyn verwonderd geweest, dat hunne Heiligen geene wonderwerken meer deeden.....

Onze Geschiedschryvers verhaalen ons, dat zo dra Koning robert, door paus gregorius den V, in den ban was gedaan, om dat hy de Prinses bertha zyne gemoeder getrouwd hadde, zyne bedienden, de spyzen, die men den Koning toegediend hadde, uit de vensters wierpen, en dat de Koningin bertha van eene gans beviel, tot straffe voor

[p. 218]

dit bloedschendig huwelyk. Men twyfelt hedendaags, of de Hofmeesters van eenen in den ban gedaanen Koning der Franschen zyn eeten wel uit de vensters zouden werpen, en de Koningin in zodanig geval van eene gans bevallen zoude.

Elke dag maakt de Rede voortgangen in Frankryk, zo wel in de Winkels der Kooplieden als in de Paleizen der Grooten. Men moet, derhalven, de vruchten van deeze Rede aankweeken, te meer, daar het onmogelyk is, om derzelver ontwikkeling te beletten. Men kan Frankryk, na dat het door pascal, nicoli, arnauld, bossuet, massillon, descartes, gassendi, baile, fontenelle, montesquieu, voltaire, j.j.rousseau, enz. opgeklaard is, zo niet regeeren, gelyk het ten tyde van garrasse en menot geregeerd wierd.

Indien de Meesters der dwaalingen, ik zeg de groote Meesters, die zo lang betaald en geëerd zyn om het menschdom te verlaagen, tegenwoordig beveelden, dat men gelooven moest, dat de Aarde op haare grondzuilen onbeweegelyk is, dat zy niet om de Zon draait, dat ebbe en vloed geene uitwerkzels van de zwaarte zyn, dat de regenboog niet gevormd wordt door de breeking en de terugkaatzing van de lichtstraalen, enz. en indien zy zich beriepen op kwalyk verstaane plaatzen uit de Heilige Schrift, om hunne gevoelens staande te houden, hoe zouden zy door verstandige lieden aangezien worden? Zou de naam van beesten wel te sterk zyn? En indien deeze wyze meesters het geweld der vervolging gebruikten, gelyk men omtrent galilei deed, om hunne vermetele onweetenheid te doen heerschen, zou dan de naam van verscheurende beesten wel kwalyk geplaatst zyn?

Hoe meer men de bygeloovigheden van dweepzieke menschen verächt, des te meer worden deugdzaame lieden geächt en geëerd: zy doen niets anders dan goed, en de bygeloovigheden hebben altoos veel kwaad gedaan. Maar is van alle bygeloovigheden deeze niet de gevaarlykste, dat men zynen naasten om zyne gevoelens haat, en is het niet veel redelyker, den heiligen navel, de heilige voorhuid, de melk en het Kleed van de H. Maagd te aanbidden, dan dat men zyne broederen haat en vervloekt.

Deugd is onëindig beter dan verstand. Hoe minder Leerstellingen, des te minder twistgedingen, en hoe min-

[p. 219]

der twistgedingen des te minder ongelukken: als dit niet waar is, heb ik ongelyk.

De Godsdienst is ingesteld, om ons in dit en in het toekomende leven gelukkig te maaken. Wat is 'er noodig om voor een toekomend leven gelukkig te zyn? Men moet oprecht zyn.

Wat is 'er noodig om het in dit leven te zyn voor zo ver de onvolmaaktheid van onze Natuur dit toelaat? Men moet toegeevende zyn.

Het zou de grootste dwaasheid zyn, indien men alle menschen daartoe wilde brengen, dat zy op gelyke wyze over de Overnatuurkunde dachten. Men zou veel gemakkelyker het gansch Heeläl door de Wapenen kunnen overheeren, dan alle de verstanden van een enkele Stad onder één juk brengen.

Euklides kon de menschen gemaklyk van de waarheden der Landmeetkunde overreeden; waarom? om dat 'er geen eene is, die niet een klaar betoog is van deeze kleine grondwaarheid: tweemaal twee is vier. Maar dit heeft geen plaats in de Overnatuurkunde, en in de Godgeleerdheid.

Z........

M.