Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

Verhandelingen uitgegeeven door den Oeconomischen Tak van de Hollandsche Maatschappye der Weetenschappen te Haarlem. Tweede Deel. Vervattende de Verhandelingen over de Handwerken en Fabricquen, Zeevaart en Visscheryen, Werktuig- en Scheikunde, Koophandel en Colonien, enz. Van de Jaaren 1778-1789. Te Haarlem by C. Plaat en A. Loosjes Pz., 1790. In gr. 8vo.

Dit Tweede Deel behelst weder een dertiental Antwoorden en Verhandelingen, waarvan de vier eersten tot de Werktuig- en Scheikunde behooren.

No. 1. Behelst een Antw. op de Vraag, over een versteenende Compositie, om Muuren, enz. waterdigt te maaken. Het middel, hier gemeld, is eene Compositie uit Yzerërts, roode Bolus, Lynkoekenmeel en Teer, waarvan de bereiding, en het verschillend gebruik, duidelyk en kort beschreeven word.

2. Antw. op de Vraag, over eene nieuwe vaste Cou-

[p. 594]

leur uit Planten, Insecten of Mineraalen, in ons Vaderland vallende; hier by word het wilde Wormkruid als zodanig een opgegeven, en met de vereischte proeven bevestigd.

3. Antw. op de Vraag, over de Vuurwerken en de Branderyen; hiertoe word, na een voorafgegaane beschouwing over de werking van het Vuur ten deezen opzigte, een verbeterd Vuurwerk aangeweezen, beschreeven, in Plaat verbeeld, en het nut daarvan aangetoond.

4. Is eene Verhandeling over een Toevoegzel aan de gewoone Brandspuiten, waarin beschreeven, en teffens in Plaat verbeeld, word, een tweede Slang of leere Buis, geschikt om twee Perspompen teffens van het noodige water te voorzien, als mede een tweede Slang aan eene Perspomp aangeschroefd, waar door men meerder water teffens, en op verschillende plaatzen, kan brengen, alhoewel het zelve dan niet volkomen tot de gewoone hoogte opgedreeven kan worden.

Tot de Zeevaart en Visscheryen zyn de volgende zeven betreklyk, waarvan

1. Antw. op de Vraag, wegens het verdiepen van den Mond der Buitenzaan, waarby de oorzaaken der Ondiepten, Schorren, enz. onderzogt, en gepaste middelen daar tegen aangeweezen, worden.

2. Antw. op de Vraag, wegens de beste middelen om Inboorelingen van den Staat tot de Zeevaart aan te moedigen. Dit antwoord, schoon het niet geheel aan het oogmerk der Vraag voldoende is geoordeeld, en waarom dezelve ook met eene breedere omschryving weder voorgesteld is, behelst echter eenige goede voorschriften, die, alhoewel zy ook op zich zelve wel niet nieuw, zelfs zeer algemeen bekend, zyn, daarom niet ophouden (indien dezelve slegts opgevolgd wierden) ter bereiking van het oogmerk der Vraag van wezentlyk nut te kunnen zyn; dan veele derzelve behooren op de lyst der Desideria pia, wier vervulling vooreerst nog niet te verwagten is.

3. Antw. op de Vraag, wegens de Kabeljaauw-Visscherye. De Schryver van het zelve geeft by een zeer wel beredeneerd Vertoog over het beste Aas, de Vooren, Ruys, Bley en Grundels, nevens de Garnaat, als hiertoe dienstig, op; dan de zwaarigheid, om zich van dezelve op zulk een afstand als onze Hoekers en Gaffelaars ter Vischvangst vaaren, te kunnen bedienen, daar men dezelve niet wel zo langduurig, als daartoe vereischt word,

[p. 595]

in het leven behouden kan, hier door niet weggenomen zynde, is oorzaak geweest, dat de Maatschappye dezelfde Vraag met eenige nadere bepaaling wederom opgegeeven heeft.

4. Bevat een tweede Antw. op de Vraag, in No. 2. gemeld: dit is eene uitvocrige Verhandeling, waarin de oorzaaken van het verval der lust onzer Inboorelingen tot de Zeevaart van den grond af opgedolven en aangeweezen worden, en, vervolgens, de beste en bruikbaarste middelen, tot herstel derzelve, worden opgegeeven.

5. Is een derde Antw. op dezelfde Vraag, en ingeleverd door den Schryver van het Antw. by No. 2., en verdient, nevens het laatstgemelde, geleezen te worden, schoon daarby in allen deele het onderwerp minder uitvoerig behandeld word.

6. Antw. op de Vraag, over het plaatzen van Vuuren aan een of ander Zeegat. De Schryver van het zelve geeft het plaatzen van een nieuw Vuur en Lantaarn op het Eiland Goederede, als een dienstig middel, op, om daardoor, by nagt, het gat van Goederede veilig te kunnen inzeilen; voegende daar teffens by de bondigste bewysredenen, die ter staaving van zyn voorstel kunnen gebruikt worden, en eene naauwkeurige aanwyzinge hoedanig zich de Zeelieden van dezelve met het gewenschte nut zullen kunnen bedienen.

7. Antw. op de Vraag, over de Zalm, op onze Rivieren. Hierin worden de oorzaaken zo veel doenlyk nagespoord, waarom tegenswoordig de Zalm, inzonderheid op de Rivier de Lecq, veel minder dan wel in voorige jaaren, gevonden worde, en als waarschynlyk gegist, zulks re ontstaan uit de verhooging der gronden van den uitloop der Rivieren, uit het opvangen der jonge Salmpjes door de Palingvisschers in hunne Fuiken of Staalen, en eindelyk, door dat de Vogels, Schollevaars genaamd, wier getal onbegrypelyk groot is, op dezelve zouden aazen, en daardoor eene ontelbaare menigte daarvan vernielen: voegende de Schryver, vervolgens, eenige voorslagen daar by, door welke, indien dezelve uitvoerlyk zyn, deeze en andere oorzaaken, waardoor eene voor ons Land en Ingezetenen zo nutte Visschery zo verbaasd in verval geraakt is, uit den weg geruimd kunnen worden. By eene hier by gevoegde nadere aanmerking word de veronderstelling der kleine Salmpjes op de Rivier nader bevestigd.

[p. 596]

Handwerken en Fabricquen.

1. Behelst een bericht wegens het inzetten van een Glasraam in lood. De Inleveraar van het zelve geeft zyne handelwyze niet alleen als nieuw op, maar inzonderheid als veel duurzaamer en vaster, dan die tot hier toe in gebruik geweest is; al het welk door den tyd eerst nader kan bevestigd worden.

Koophandel en Colonien.

1. Antw. op de Vraag, over den Tetanus of Spasmus Cynicus. Deeze uitmuntende Verhandeling, schoon aan het oogmerk der Maatschappye, om die redenen, niet volledig beantwoordende, dat in dezelve meer deeze ziekte in het algemeen, dan wel byzonder met betrekking tot onze Colonien, behandeld word, het geen echter uit de nadere ampliatie eerst bekend wierd, is van dien aart, dat wy ons byna beklaagen, dat dezelve niet in een Geneeskundig werk geplaatst is, alwaar dezelve eigentlyk behoort, en gewis meer van Geneeskundigen zoude geleezen worden, en bygevolg van veel uitgebreider nut kunnen zyn; dit durven wy 'er van verzekeren, dat 'er, in onze Taal, niemand deeze ziekte duidelyker beschreeven, derzelver oorzaaken naauwkeuriger onderzogt, en de daar tegen gepaste Voorbehoed- en Geneesmiddelen, beter opgegeeven heeft, dan hier gedaan word, en waarom wy dezelve den Geneesheeren op het sterkste aanbeveelen.

Ten Slot van dit Deel is hier nog by gevoegd:

Bericht van de Maaten en Gewichten, te Amsterdam in gebruik; hun oorsprong en inhoud. Dit met zeer veel moeite en naauwkeurigheid berekend Stukje is voor allen, die, in welken opzigte ook, belang hebben in eene juiste kennis der Maaten en Gewichten, van eene zeer uitgebreide nuttigheid, en men vindt 'er veel meer in behandeld, dan op den titel beloofd word; te weeten, eene nette vergelyking van veele soorten van Maaten en Gewichten, in zommige andere plaatzen van ons Vaderland, en ook buiten 's lands, gebruikelyk, tegen die, welke alhier in Amsterdam gebruikt worden, met eene bygevoegde tafel, waar uit men, met een opslag van het oog, den waaren inhoud der ronde Maaten, berekend volgens Amsterdamsch en Troisch Gewigt, Amsterd. en Rhynl. cubicq duimen, zien kan.

De Schets, door ons van den inhoud deezes Werks gegeeven, is reeds meer dan te wydloopig voor ons bestek,

[p. 597]

waarom wy over de byzondere waarde der verschillende Stukken ons ook niet verder uitlaaten kunnen, en oordeelen genoeg gedaan te hebben, met onze Leezers in staat te stellen, om door onze opgave te kunnen weeten, wat in dit Werk verhandeld is; vertrouwende, dat zy, die in een of ander deezer Stukken belang hebben, zich door eigen nader onderzoek van derzelver wezentlyke nuttigheid best overtuigen zullen.