Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

Stoffe en Geest, of Bedenkingen, wegens den aart der Ziele, en de bewyzen voor heure Onsterflykheid, door Otto Bernhard van Borcke, Geheime Krygsraad des Keurvorsten van Saxen. Te Amsterdam by A. Fokke Simonsz. 1791. In gr. 8vo., 157 bladz.

In het voetspoor van den beroemden priestley, treedt hier de Geheime Krygsraad borcke te voorschyn, als een Voorstander van de Stoffelykheid van 's menschen

[p. 457]

redelyken Geest. In vier Afdeelingen heeft hy zyne Verhandeling onderscheiden. In de eerste Afdeeling stelt hy eenige algemeene Grondregels neder, welke in de tweede nader bevestigd worden; om vervolgens in de derde over de Onsterflykheid der menschelyke Ziele te spreeken, en in de vierde Afdeeling over den Keten van leevendige Schepselen te handelen. In eenige voorloopige Aanmerkingen staat de Schryver stil op het gewigt des Onderwerps, als betreffende het toekomend lot onzer Ziele; van welker weezen de kennis op zich zelve reeds zeer moeilyk zynde, door vooroordeelen, en door verkeerde behandeling nog moeilyker wordt: in dier voege, nogthans, dat de Reden in staat is, om ons zo veel met zekerheid daar van te leeren kennen, als voor ons noodig is. Volgens onzen Schryver, die de gave niet bezit om zich altoos met de noodige klaarheid uit te drukken, is God, ‘het hoogst werkend en zelfstandig wezenlyk verstand, oneindig en onbepaald, alleen stoffeloos, en een zuivere Geest.’ Alle overige Verstandswezens, de Zielen der menschen, en van hemelsche Zelfstandigheden, zyn van eene andere natuur, stoffelyk, niet in dien zin als de lichaamen, die ons omringen, maar evenwel van zekere uitgebreidheid, eene met Stoffe vermengde Zelfstandigheid, als zynde, uitgebreid te zyn, en een wezenlyk ding te zyn, naar zyn begrip, gelyk betekenende woorden, waar tegen het onuitgebreide, het onding, het niets, regelrecht overstaat. Natuurlyk gevoelt hier de Schryver de aanleiding tot eene gewigtige tegenwerping. ‘Hoe! (vraagt hy) de menschelyke Ziel zal eene met Stoffe vermengde Zelfstandigheid - dat toch het zelfde is als stoffelyk en lichaamlyk - en evenwel onsterflyk zyn? Daar nu al het lichaamlyke deelbaar, by gevolg vernielbaar is, volgt dan daar uit niet, dat eene stoffelyke Ziel zulks insgelyks weezen moet? Waar blyft dan nu de Zedelykheid? Waar eene toekomstige toerekening? Waar de voorgewende aanspraak op de Onsterflykheid?’ Volgens den Heer borcke, rust deeze tegenwerping op het vooroordeel, dat Stoffe en Lichaam eenerlei zyn, en dat alle Stoffe deelbaar en vernielbaar is; welk laatste wederom berust op een verkeerd begrip, welk men ten aanzien van het enkelvoudige en de uitgebreidheid heeft opgevat, in welke laatste men het Weezen des lichaams onderstelt; en dewyl Lichaam en Stoffe beide uitgebreid zyn, daarom ook beide

[p. 458]

voor eenerlei, dat is, voor deelbaar en vernielbaar houdt. Om het tegendeel hiervan aan te toonen, maakt de Schryver onderscheid tusschen Wiskundige en Natuurlyke Verdeeling. Volgens de eerste moet 'er, in elk lichaam, verdeeling kunnen plaats hebben, zelf in de verbeelding, tot in het oneindige. ‘In de natuur,’ zegt hy, ‘is het geheel anders gelegen. Deeze ziet niet op de grootheid der lichaamen, en verdeelt het geheel niet willekeurig in kleinere deelen, gelyk de Wiskunstenaars, maar ziet op zelfstandigheid, of het Weezen der lichaamen, en verdeelt het uit ongelykaartige deelen samengestelde in zyne enkelvouwige gelykslachtige wezenlyke bestanddeelen, en niet verder.

Deeze gelykslachtige wezenlyke deelen, deeze Grondstoffen der lichaamen, verkreegen van den Schepper zelve de grenzen haarer uitgebreidheid, en zyn de waare deelen des lichaams. Dewyl dezelve gelykslachtig zyn, zo kunnen zy ook niet in deelen van een anderen aart verdeeld worden. Zy zyn, hoewel zy haare kleiner deelen, hunne partes integrantes, hebben, op zich zelve beschouwd, enkel en natuurlyk - enkelvoudig, by gevolg door natuurlyke krachten onvernielbaar. Uit zo veele onderscheidene soorten van dezelve, als waar uit, door samenstelling, een lichaam ontstaat, zo veele wezenlyke waarachtige deelen heeft ook het zelve, en in juist zo veele, doch geenzins meerder, deelen, is dat lichaam natuurlyk wederom verdeelbaar.’ Volgens deeze onderscheiding moet, derhalven, de Stoffe, die het Weezen of de Zelfstandigheid der Ziele uitmaakt, hierin van alle lichaamlyke voorwerpen onderscheiden zyn, dat de eerstgemelde een zo volstrekt enkelvoudig ding is, dat zy geene uitgebreidheid bezitte. Intusschen willen wy in bedenking geeven aan de zulken, die de Onstoffelykheid der Ziele lochenen, om dat zy van iets, 't welk geene Stoffe is, zich geen denkbeeld kunnen vormen, of zy, in goeden ernst, zich eenige Stoffe zonder uitgebreidheid kunnen voorstellen; en of van hun niet met regt moge gezegd worden, dat zy voor iet onbegrypelyks niet iet anders, 't welk nog meer onbegrypelyk is, in de plaats stellen?

In de derde Afdeeling handelt deeze Schryver over 's menschen verhevene bestemming, niet alleen tot dit, maar ook tot een toekomend onsterflyk, leeven. Hier ontmoeten wy eene nadere ontwikkeling, aangaande de natuur der Ziele, als den grondslag der mogelykheid van haare

[p. 459]

persoonlyke voortduuring naa den dood. Indien wy 's Mans meening vatten, komt dezelve hier op neder. De Ziel op zich zelve beschouwd, kan, zonder behulp van een bewerktuigd lichaam, haare bekwaamheden niet ontwikkelen, zelf haare persoonlykheid niet behouden. Nevens de Ziel is derhalven nu reeds, terwyl de mensch op aarde verkeert, het toekomend noodzaaklyk lichaam daadelyk aanweezig; de wysheid des Scheppers heeft het zelve in de gemengde Zelfstandigheden der Ziele gegrond. ‘Het met haar zeer naauw en onafscheidbaar vereenigd aandeel van fyne Stoffe, zoude niet slechts tegenwoordig reeds het middel zyn der wederkeerige gemeenschap tusschen haar en het lichaam, maar ook in het toekomende persoonlykheid behouden. - Deeze fyne Stoffe is reeds nu de eigenlyke persoon van den mensch, zy maakt den geheelen mensch uit. De geheele mensch is onsterflyk.’ Op deeze wyze, meent de Schryver, wordt het begrypelyk, hoe, zonder een nieuw wonderwerk, en alleenlyk naar den van God verordenden loop der natuur, de eigentlyk geheele mensch kan voortduuren, en voor toerekening en belooning vatbaar zyn.

Voor zo veel de Autheur ten oogmerke heeft, de gewigtige waarheid, wegens een toekomend bestaan naa dit leeven, te staaven, ofschoon de bedenkingen, welke hy daar toe aanvoert, geenen algemeenen byval wegdraagen, zal, egter, een ieder 's Mans oogmerk pryzen, en, by deeze gelegenheid, met verontwaardiging gedenken aan de poogingen der zulken, die het edel verstand misbruiken, om den mensch te overreeden van zyne gelykheid met de beesten, die vergaan, en tot het niets wederkeeren.