Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

De gevaaren van den Laster, in eene Briefwisseling tusschen Miss Fanny Springler, en haare Vriendin, door E. Bekker, Wed. A. Wolff. In 's Gravenhaage by I. van Cleef, 1791. In gr. 8vo. 322 bl.

Wanneer eene Juffrouw wolff, aan wie wy de Vaderlandsche Romans, sara burgerhart en willem leevend verschuldigd zyn, haare pen leent om te vertaalen of na te volgen, mogen wy ons, by voorraad, bykans verzekerd houden dat zy eene keuze haarer waardig gedaan zal hebben. In

[p. 303]

deeze verzekering vonden wy ons by het leezen deezes Romans, tot welke zy haar onderwerp aan Mevrouw beccari ontleende, niet bedroogen; doch alzins bewaarheid, 't geen zy in het Voorberigt aan den Leezer schryft; de taal haarer Voorgangster spreekende.

‘De Verzameling van Brieven, die ik thans in het licht geef, heeft geenzins het voordeel van zulke geschriften, waar in de verbeelding, naar haar goeddunken, de grilligste voorvallen, allerleie sterk in 't oog schitterende omstandigheden, en overvliegende deugden plaatst, daar men dies te meerder over voldaan is, om dat men die, niet in het dagelyksche leeven kunnende uitoefenen, ook niet verpligt is, dezelven na te volgen; door deeze soort van vindingen en vercierselen is het dat onze hedendaagsche diepdoordenkende Wysbegeerte zig het recht geeft om de Deugd aan te zien voor de Dogter des Hoogmoeds, en die zich alleen bezig houdt in het ryk der harsenschimmen.

De Deugd myner fanny is voor alle jonge lieden na te volgen; zy is iets weezenlyks, en men kan die beoefenen in welken staat men zich geplaatst vinde; haare ziel is begiftigd met de aandoenlykste geschenken der Natuur, zedig, eenvoudig, gevoelig, onbesinet; zy is geduldig, moedig, onderworpen; de bescheidenheid staat hier op eene harde proef; men moet des, als men haar gedrag leest, geroerd worden over de wys waar op zy zig met zo veele omzigtigheid staande houdt.

Wat men ook zegge van dien ligtzinnigen geest, die thans heerscht, en de moeite die veelen neemen om over de Deugd iets belachlyks te spreeken, men eerbiedigt haar tog in 't algemeen, vooral, in haare uitwerkzels; en ik voor my vind behaagen in te gelooven, dat 'er maar zeer weinige menschen zyn, hoe verre ook verdoold op de wegen die na geluk leiden, welken, in den grond huns harten, niet liever zouden wenschen, een slagtoffer der ondeugd dan de verdrukker der Deugd te zyn: het rust op dit myn gevoelen, dat ik deeze Letteren uitgeef: want het onderwerp heeft my verpligt de Deugd hier onbeloond, en de ondeugd ongestraft te laaten; evenwel, zo als men in het beoefenen der Deugd eene stille vertroosting vindt, zo is het ook zeker, dat een snood gedrag onvermydelyk razerny en wanhoop moet voordbrengen: hoe wel heeft j.j. rousseau gezegd: “Alle de voordeelen der Ondeugd treffen de oogen van anderen; maar de Zondaar alléén weet hoe véél hem zyne snoodheên kosten!” dit is zo duidlyk, en beweezen, dat men 'er niets heeft by te voegen; de ondervinding laat niemand daar van onzeker.

Myn voornaam oogmerk is echter niet zo zeer een beminnelyk Character te laaten werken, dan wel de Gevaaren van den Laster aan te toonen; ik vlei my niet deeze Ondeugd

[p. 304]

uit het bedorven hart, 't welk zig daar van by gelegenheid bedient, uit te roejen; dit ware verwaandheid; ik schryf voor u, onbedagtzaamen! die aan een aartig woord, aan eene vrolyke gedachten, den goeden naam van anderen ten prooie geeft, die een vermetel gesprek na vertelt, zonder te denken aan de yssolyke gevolgen, die zulks kan hebben voor u, die hoewel goed, en in uwen aart menschlievend, by gebrek van nadenken, het verachtlyk werktuig in de handen des Lasters wordt, en des eene zo laage, als verfoeijelyke, rol speelt; leest, en siddert over de rampen, die gy kunt veroorzaaken; de kwaadaartigheid der Ondeugenden zoude dikwyls geheel kragtloos blyven, indien de ligtzinnigheid en de onbedagtheid die niet behulpzaam waren; indien gy door het leezen van dit Boekjen een weinig voorzigtiger en redelyker mogt worden, hoe groot zou myne belooning zyn! Voor het overige geef ik dit Werkjen geheel en al over aan het oordeel van ieder die meent recht te hebben om daarover te vonnissen; welke gebreken men daar in ook moge aanwyzen, zo is 'er tog geene gelykheid, immers naar myn inzien, tusschen het geluk van nuttig, en het geringe vermaak van alleenlyk aangenaam, te schryven.

Het geheele Stukjen is wat in een somber licht! 't is zo, maar kan men ook de Gevaaren van den Laster met roozenkleuren, zacht, rood, veel wit, en blyde dagingen afmaalen? dit is zeer zeker, de ondervinding der Wereld zal niets berispen kunnen omtrent het natuurlyke! zo leeft, zo handelt men in die Wereld, waarin dit tooneel voorviel! Gaarne had ik het Stuk anders doen eindigen; maar dan was het hoofdoogmerk verzwakt, en dat alleen om eenige meer goedhartige dan wel doordenkende jonge Lieden (de eigenaartige Leezers en Leezeressen deezer Schriften,) eenige traanen te spaaren! neen; weent, weent eenige oogenblikken over het deerlyk lot deezer lieve Miss fanny; maar denkt dat gy dan eene schatting betaalt die de Dengd dierbaar is, en u in de oogen der Natuur zelve verheft; doch u geenzins zo ver-sentimenteelt, dat gy daar door u tot alles wat bedaarde pligt van u eischen kan, doodlyk onmagtig, gevolglyk onnut voor de Maatschappy, en ongelukkig voor u zelven, maakt.’

Wy zullen, naa deeze aanduiding des Schryfsters, genoegzaam om den aanleg en strekking deezes Romans te doen kennen, geen beloop van den Inhoud opgeeven; maar onzen Leezer ten dien opzigte onverzaad laaten, op dat hy in het Werkje zelve zyn weetlust voldoe. Bovenal beviel ons dat de haatlyke Ondeugd, de Laster, het middenpunt van alles uitmaakt, en eene zo bepaalde strekking meer zedelyk nuts kan te wege brengen, dan wanneer de geest, van het eene tot het andere voorwerp geleid, niet weet wat het hoofdbeeld is in de Ze-

[p. 305]

deschildery, hem voor oogen gehangen. Mogten de afzigtige trekken dier helsche Ondeugd veelen afschrikken van op eenigerlei wyze deel te neemen in de rust verpestende rolle, welke zy in zo veelerlei gedaanten speelt!

In het Voorberigt treffen wy eenige Gedagten aan over de Geestig vercierde Verhaalen, die men als de Miniatuuren der Romans kan aanmerken. Mejuffrouw wolff oordeelde niet ongepast dezelve mede te deelen; dewyl men, zo veel haar bekend is, in onze Vaderlandsche spraak nog geen Voorschrift hebbe om een Roman te maaken. - Met genoegen zouden wy deeze Gedagten afschryven; doch ons bestek duldt zo veel plaatsruimte niet. Geheel egter willen wy ons zelven noch onzen Leezeren dit genoegen ontzeggen.

‘De Roman, dus vangt zy aan, heeft met zo een geestig Verhaal dit gelyk, dat beiden vernuftige vercieringen zyn, en dat de gevallen, die men daar in plaatst, uitgedacht en ook uitgewerkt moeten worden op eene wys, dat de Leezer belang neemt in de voornaamste Persconen, en misnoegd wordt op elk die hem kwelt en verongelykt; dat men met verlangen en ongeduld hoopt, dat alles tog ten besten zal afloopen, en de braave lieden gelukkig zullen worden: dit moet men zo wel in zulk een Verhaal als in eenen goeden Roman vereenigd aantreffen; hun onderscheid bestaat alleen in de verschillende uitgebreidheid; een Verhaal moet zo veele in- en by-komende voorvallen niet hebben als een Roman.

Het geen alleen ter tydkortinge geschreeven wordt, moet zeer naauwkeurig by de waarschynlykheid bepaald blyven: eene verciering moet het geloof des Leezers niet op eene al te strenge proef stellen.

Het waare is de grondslag der Historien, het waarschynlyke is voor een Roman en een Vercierd Verhaal genoegzaam: in dien opzigte heeft de Romanschryver de handen ruim: hy is niet bedwongen door de waarheid der zaake; maar op deeze klip hebben echter zeer veele Schryvers gestooten; men beknibbelt hen niet over de bronnen, waar uit zy een schitterend voorval hebben weeten te scheppen; dit is zeker; niemand kan het ontkennen; maar ten welken pryze hebben zy die vryheid? de Leezer eischt, dat men hem, in betaalinge, eene vinding levere, die noch laag, noch gedrongen, is.

De Leezer eischt dat niets slap, kruipend en geestloos in het Werk zelve zy; dat eene eenigzins verhitte inbeelding eene ziel geeven aan de geheele daad; dat die ziel de Leezers bewerke en niet verflaauwe, geduurende den geheelen voordgang van het Werk: een langwylig, droomig, eentoonig verhaal verveelt allen.

De Episodes moeten onderscheiden zyn, dit ontsluit een bron van geduurig aangenaame nieuwigheden, maar zy moeten

[p. 306]

wel in verband staan, en natuurlyk overeenstemmen met het onderwerp. Eene Geographische Kaart der tederheid komt byster slecht te pas in een onderwerp genomen uit de Romeinsche Historie.

Men moet eene keuze doen omtrent het Volk, dat men ten tooneele wil voeren; maar als men de keus gedaan heeft, moet men die ook houden, en het Nationaal Character moet ook even zo zorgvuldig bewaard worden als het eigen byzonder Character.

Het is tamelyk onverschillig of het onderwerp ernstig, staatig, dan of het grappig en vrolyk zy; doch de Schryver moet met de waakzaamste omzigtigheid agt geeven om zelfs geene schemeragtige onbetaamelykheid op den tweeden achtergrond te plaatzen; hier moet syne en geoefende smaak oordeel stryken; en hy zeker zal goedkeuren het geen Godsdienst, Zeden, Deugd, gegrond Oordeel met welgevallen beschouwen.

Menschen, die zich niet door woorden laaten bedriegen, en niet in een heilige woede en stuiptrekkingen vallen op den klank der woorden Roman, Comedie, Geestig Verhaal, hebben altoos gemeend dat deeze Schriften zeer veel ter bevorderinge der goede zeden, en de beschaafde zamenleeving, kunnen toebrengen; maar kan men zich met zo eene uitkomst streelen, als men aan een leezend Ledigganger niets voorhoudt dan een nestig zamenweefzel van pik donkere, onwaarschynlyke, elkander geduurig kruissende, gevallen - ongemeene voorvallen en ontknoopingen, die het hart tot op deszelfs wortel van één scheuren? als men niets te verhaalen hebbe, dan Historietjes uit het Serrail; ontmoetingen van Minnaars in Barbaryen gevangen; misdaadige schaakingen; grillige Reizen door ingebeelde Gewesten, eindigende zo strydig tegen de rede als tegen de waarheid? Het baat niet of de Schryver veele talenten hebbe; men is knorrig om dat hy die dus misbruikt, en men heeft gelyk; zoude men des de omschryving van een goeden Roman niet met deeze woorden mogen geeven? - Een goede Roman is de afbeelding van het menschlyke leeven; het hoofdoogmerk moet zyn de Ondeugden te doen vervolgen, en belachlykheden te herispen.’

Mejuffrouw wolff laat aan onpartydige Leezers de beslissing over, in hoe verre de Vaderlandsche Romans sara burgerhart en willem leevend aan deeze bepaaling voldaan hebben. Wy hebben by de uitgave deezer Romans het onze daar van gezegd: en wenschen dat zy te Trevoux in Dombes, waar zy dit Voorberigt den 1 April 1791 dagtekende, lust zo wel als tyd vinde om haare Landgenooten nog lang op de vrugten van haaren geest en pen te onthaalen.