Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

Manuscript, waarin de Gebeurtenis met de Paradoxe Dienstmaagd te Philippen voorgevallen, en door den H. Euangelist lucas Handel. der Apostelen, Cap. XVI: 16-18 geboekt zynde op 't verlangen van eenige onbekende Dordrechtsche en andere Bybelvrienden onderzogt en verklaard wordt, door F.G.C. Rütz, Hoogduitsch Predikant der Luthersche Gemeente in 's Haage. Te Rotterdam by J.P. Kraeft, 1791. 70 bl. in gr. 8vo.

Menigmaal is de geleerde rütz in het strydperk getreeden tegen de Doemonen, en heeft, in eenige Leerredenen, als mede in zyn Doemonologische Fragmenten, beweerd, dat als jesus en de Apostelen van Doemonen of Doemonische Menschen spreeken, zy, op eene wel zeer geoorlofde wyze, de gewoone Volkstaal spreeken, zonder daar door, dit Volksvooröordeel, deeze Volksdwaaling tot de waardigheid van eene waarheid, veel min tot eene Geloofswaarheid, te verheffen.

Een Gezelschap Bybelvrienden te Dordrecht, naa betuigd te hebben dat zy veel lichts aan hem verschuldigd waren, wegens dit Stuk, vonden eene onopgeloste zwaarigheid in het geval door lucas Handel. XVI: 16, enz. geboekt. Dewyl deeze Dienstmaagd niet voorkomt als ziek of krank, maar als een gezond en verstandig Mensch, dewelke haaren Heeren gewin toebragt door den Waarzeggenden Geest dien zy hadt, en vroegen hem wie deeze Waarzeggende Geest was? - Hoe deeze Dienstmaagd wist dat paulus en timotheus Dienstknegten des Allerhoogsten Gods waren? - En tegen wien paulus zeide, Ik gebiede u, in den naam van jesus christus, dat gy van haar uitgaat?

Naa vooraf aangemerkt te hebben, dat lucas als ooren ooggetuigen dit geval beschryft; dat die Geschiedboeker een gebooren Jood geweest zy; dat jesus en de Apostelen zich niet altoos inlieten om Volksdwaalingen en Vooroordeelen te wederleggen; als mede dat men in de Verklaaring van eene Schriftuurplaats, of Gebeurtenis, niet zo zeer en eigenlyk te letten hebbe op eenige

[p. 225]

Vertaaling dan wel op den Grondtext, gaat hy voort om de verschillende Leezingen van den oorspronglyken Text, wegens 't geen door onze Vertaalers een Waarzeggenden Geest wordt overgezet, op te geeven.

Ten antwoord op de eerste vraag, wie de Waarzeggende Geest was? treedt de Eerw. rütz in de ontleeding dier vier volgende Vraagstukken. - ‘1. Welk begrip of welk denkbeeld hebben de Macedoniers of de Philippensen verbonden, met de woorden Pneuma Pythonos of Pythona, waarvan de H. lucas gebruik maakt? Met andere woorden. Waarvoor hebben de Philippensen den Geest Python of den Geest van Python werklyk gehouden? en waarvandaan heeft deeze Geest zynen Naam ontvangen? 2. - Behelst dit begrip, dit denkbeeld, waarheid in zich? Met andere woorden. Is 'er waarlyk en in de daad een Geest Python of een Geest van Python in de Natuur aanweezig, en in de Dienstmaagd werkzaam of werkende geweest. 3. - Hebben paulus en lucas juist hetzelfde denkbeeld verbonden met de uitdrukkingen, Geest Python of Geest van Python, als de Philippensen daar aan gehegt hebben? En hebben beide, paulus en lucas, gelyk de Macedmiers, deezen Geest voor een Weezen, 't welk in de Natuur werkelyk een bestaan heeft, te boek gesteld, en zo neen. 4. - Waar voor hebben dan paulus en lucas den Geest Python of van Python werkelyk gehouden? en waar voor moeten wy hem te boek stellen, wanneer wy de waarheid en den zin van paulus en lucas treffen en uitdrukken willen?’

Wegens de ontvouwing van dit alles, waarin de Eerw. rütz zyne bekende beleezenheid betoont, moeten wy den Leezer tot het Manuscript verzenden. Alleen tekenen wy 'er uit op, hoe, volgens het beredeneerde van zyn Eerw., lucas aan het bestaan van den Geest van Python geen geloof geslaagen heeft. - ‘Laat die woorden en uitdrukkingen, die hy geboekt heeft, zoo paradox, zoo zeldzaam, zoo sterk klinken, als zy maar willen, dat doet niets tot de zaak! Want hy boekt als Historiker 't geen hy zelfs werkelyk gehoord heeft. Een Geschiedschryver, die den naam van een getrouw Historiker verdienen wil, moet de Gebeurtenissen, die hy verhaalt, zo veel mogelyk, met haare oorspronglyke kleuren schilderen, en de woorden, die hy by die gelegenheid gehoord heeft, zoo boeken als hy ze gehoord heeft, zonder over de Gebeurtenis en de Woorden te philosopheeren, en de gewoone Volkstaal met die

[p. 226]

der zuiver wysgeerige en geschiedkundig waare taal te verwisselen. Het laatste kan en durft, of liefst, behoeft een getrouw en eerlyk Geschiedschryver als Geschiedschryver niet te doen; maar moet dit overlaaten aan den verstandigen en oordeelkundigen Leezer, die kan, mag en moet, wanneer hy het verhaal leest om het te verklaaren, den Volksdialect, zo dra hy bewyzen kan dat dezelve tegen de reden en het gezond verlicht Menschen-verstand, of tegen de geopenbaarde Waarheden, aandruischt, met de Dialect der Waarheid verwisselen, indien hy 'er toe in staat is.’

Overeenkomstig hier mede antwoord hy op de vierde boven opgegeeven vraag; dat de Geest van Python, een louter Volksdialect is, dat men de woorden van paulus en lucas voor gewoone Volkstaal te houden hebbe. En dat hy dit antwoord geevende, ‘de waarheid, nog zeer zagt, teder en flauw uitdrukt; dewyl calvyn met ronde en duidelyke woorden schryft. Lucas verhaalt hier ter plaatze eene Volksdwaaling.’

Merkt men aan dat paulus, zeggende. Ik gebied u, in den naam van jesus christus, dat hy van haar uitgaat, raare en singuliere taal spreekt. Dan antwoord zyn Eerw. al vraagende, ‘welke spreekmanieren de Apostel zou hebben moeten gebruiken. 1) In eene Stad, wier Inwoonderen het aloude Bygeloof aan en omtrent Python met de moedermelk hadden ingezoogen, en voor welgegrond, gewichtig en voordeelig hielden, en 2) ten overstaan van Heidensche Menschen, welke hy in den Christelyken Godsdienst onderwyzen wilde, en met dewelke hy zich niet, dan tot nadeel van zyn groot oogmerk, in een zo nut- als noodloos dispuut over eene stelling, die de Religie van jesus niet onmiddelyk raakte, konde of wilde inlaaten? En in zulk een dispuut zou de heilige en wyze Euangelie-Dienaar oogenbliklyk geraakt zyn, zo dra hy of den gewoonen Joodschen Dialect gebezigd, of de zuivere taal der Wysgeerige Waarheid gesprooken hadt.’

Eindelyk toont hy, op welk eene wyze, zyns agtens, deeze Dienstmaagd den Apostel en diens Medegenooten Knegten des Allerhoogsten kan genoemd hebben, zonder dat men daarin iets boven-natuurlyks stelle. - Dan men leeze het kleine Stukje zelfs. 't Welk een gepast Toevoegzel is tot timmerman's Verhandeling over de Doemonische Menschen, en de Fragmenten van den Eerw. rütz over dit onderwerp, die, zo wy hoopen, het door

[p. 227]

den Schryver gevreesde gevaar niet zullen loopen van op den Pakzolder des Boekverkoopers door de Rotten verteerd, of door den Kruidenier tot Peperhuisjes verbruikt te worden.