Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

Het vrye en algemeene in de inrichting van recht Christelyke Kerk-Maatschappyën; of het onverbindende van alle Kerkelyke geloofsregels; en het onwettige van alle burgerlyke vervolging, verdrukking, of bevoorrechting, alleen wegens gevoelens van Godsdienst; byzonder op de Nederlanden toegepast; in twee Leerredenen, door G.J.G. Bacot, Doctor in de Wysgeerte, Lid van de Haarlemmer Maatschappy der Weetenschappen, en Leeraar van het Algemeene Christelyke Protestantsche Kerkgenootschap, in Duinkerken. Te Duinkerken, by van Schelle en Comp. 1791. 160 bladz. behalven een Inleidend Vertoog van LXII bl. in gr. octavo.

Schoon dit boek, naar luid van den titel, niet in ons Vaderland uitgegeven is, meenen wy echter verplicht

[p. 187]

te zyn, van het zelve verslag aan onze Lezers te geven, daar niet alleen de Schryver onze Landgenoot is; maar ook de inhoud van het zelve, op ons Gemeenebest, de naauwste betrekking heeft. Wy zullen eerst van het Inleidend Vertoog, en dan van de Leerredenen zelve, spreken. Het vertoog begint met eene algemeene beschouwing, der wel overal in kracht verminderde, ‘maar echter,’ gelyk de Schryver zegt, ‘buiten Frankryk, door gansch Europa, nog staatswyze heerschende onverdraagzaamheid; en van het noodwendige eener meer algemeene verlichting, omtrent elks persoonlyke en nooit wettig schendbaare regten, tot een volledige en gantsch onbelemmerde vryheid van godsdienst.’ Vervolgens spreekt hy van de pogingen, die hier toe, ook in de Nederlanden, aangewend zyn; maar klaagt tevens over het gering gevolg dezer pogingen, en geeft vier redenen op, die, naar zyne gedachten, een' meer gelukkigen uitslag van dezelven verhinderen. Na dat hy voorts melding gemaakt hadt van de aanleiding en beweegredenen, tot het opstellen en uitgeven van de twee volgende Leerredenen; en van den aart, en de gesteldheid der Algemeene Christelyke Protestantsche Kerk, die zich te Duinkerken gevestigd heeft, eenig berigt hadt medegedeeld; sluit hy dit Vertoog met eene bepaaling van den onderscheidenen zin, waarin hy de burgerlyke en kerkelyke verdraagzaamheid neemt, en met de wederlegging eener stelling van rousseau, die, in zynen brief aan den Aartsbisschop de beaumont, wel de godsdienstige verdraagzaamheid verdedigde, dewyl hy meende, dat een deugdzaam man, in welken godsdienst hy ook ter goeder trouwe leefde, behouden kon worden; maar echter de burgerlyke verdraagzaamheid afkeurde, en beweerde, dat het billyk ware, dat de Overheid aan eene vreemde godsdienstoefening den ingang in haar land belettede.

Voor beide de Leerredenen, heeft de Redenaar ten tekste gekozen, Rom. XV: 5, 6. ‘Doch de God der Lydzaamheid en der Vertroosting geeve u, dat gy eensgezind zyt onder malkanderen, naar christus jesus; op dat gy eendragtiglyk, met éénen monde, moogt verheerlyken den God en Vader onzes Heeren jesus christus!’ - Beiden dienen zy, ‘om het alszins betaamelyke, en met den eisch des Euangeliums, en de geheiligde Rechten van elks geweeten meest overëenstemmende, eener vrye en algemeene, en op geen verbindend gezag van menschelyke geloofsleuze; maar voor

[p. 188]

elk op 't inzigt zyner Reden, en de erkende Evangeliewaarheid gevestigde inrigting, van recht Christelyke Kerk-Maatschappyen, op het duidelykste te betoogen.’ Ten dien einde wordt, in de eerste Leerreden, het waare doel of de zin en meening der gemelde tekstwoorden, uit derzelver verband, en de doorgaande denkwyze van paulus, wat meer ontwikkeld voorgesteld; waarop dezelve besloten wordt, met een treurig tafereel van de verbazende afwykende Christenheid van deze leere van den Apostel; en met eene toepassing, die naar de gelegenheid dezer Gemeente, en naar de omstandigheid, waarin de Leeraar zich by de aanvaarding van zyn dienst onder dezelve bevondt, geschikt is. In de tweede Leerreden, worden de bewysgronden aangevoerd, die de gezonde Reden, uit de eerste beginzelen der gemeene rechten en plichten van het menschdom, tegen alle geloofsverbintenissen opgeeft; vervolgens wordt de toepassing van dit betoog aangetoond op de kerkelyke en burgerlyke verdraagzaamheid, en eindelyk onderzocht, of het gebrek dier verdraagzaamheid, en het eigenlyk geloofsverbindend gezag, niet mede uitwendig met de afzonderende en uitsluitende geloofsleuzen, van alle hier of daar heerschende Protestantsche Gezindheden, en wel bepaaldelyk met die in de Nederlanden verbonden zyn, en of dus ook deze niet, als verwerpelyk, zyn aan te merken. De Inleiding op de eerste Leerreden bevat eene korte beschouwing der zegenryke en liefdevolle beooging van het ryk en de leer van jesus, naar aanleiding van de woorden des Heilands. ‘Zalig zyn de vreedzaamen, want zy zullen Gods Kinderen genaamd worden:’ en in de Inleiding op de tweede, wordt de gelykenis van jesus, waarin de voorbaarigheid, ter uitroeijinge van het onkruid uit een akker, afgekeurd wordt, op het onbetaamelyke der geloofs-onverdraagzaamheid toegepast.

Op verscheidene plaatzen van het Inleidend Vertoog zo wel, als van de Leerredenen, vindt men uitvoerige aantekeningen over zeer gewigtige byzonderheden; en voorts zyn, aan het einde van dit boekje, nog eenige nadere aantekeningen bygevoegd; onder anderen, over de ondertekening en den eed, door de kerkenorde der Provincie van Groningen en de Ommelanden, (die den 27 Febr. 1595, gearresteerd en gepubliceerd is, ter ordonnantie van Graaf Lodewyk van Nassau, en de Gedeputeerde Staaten van dat Gewest) gevorderd, over de besluiten van

[p. 189]

verschillende Synoden in de Nederlanden, om nimmer met de Remonstranten in eenig vergelyk of schikking te mogen treden; over de vervolgingen der Geestelykheid van Groningen en de Ommelanden tegen de Joden, Uko-Wallisten, personen die van tovery beschuldigd waren, enz. enz.

Wat de hoofdzaak betreft, zal geen verlicht aanklever van den liefderyken Godsdienst van jesus de grondbeginzelen van den Schryver afkeuren. Omtrent de beöordeeling van byzonderheden kunnen wy ons niet inlaaten. Alleen kunnen wy niet ontveinzen, dat het ons voorgekomen is, dat hem zomtyds al te bittere uitdrukkingen ontvallen zyn, die men ook dan, wanneer men volkomen eenstemmig met hem denkt, niet goedkeuren kan; te min, daar zy, by zyn billyken yver voor verdraagzaamheid en liefde, zo zeer afsteken. Zyn styl is krachtig en mannelyk; maar dikwyls maakt hy de zinnen, door het invoegen van verscheidene leden, te lang, en vermoeit daardoor de aandacht van den Lezer.