Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

Zedekundige Verhandeling over het waare Weezen van het Christendom. Te Amsterdam by de Wed. J. Doll, 1791. In gr. 8vo. 104 bladz.

De Prysvraag door de Maatschappy Tot Nut van 't Algemeen, in den Jaare 1790 opgehangen; Waarin bestaat het waare weezen van het Christendom? met deeze nadere bepaaling vergezeld: Men verwagt dat deeze Stoffe van een Zedekundigen kant zal beschouwd en bepaald ingerigt worden, ten nutte der Christenheil in 't algemeen, zonder het oog te vesten op die begrippen, welke de verschillende Christenen van elkander scheiden, heeft deeze Verhandeling doen gebooren worden.

De Opsteller gaf dezelve aan drie zyner Vrienden ter leezinge. 't Eenpaarig oordeel was niet bemoedigend; het kwam hier op neder: ‘Uwe Verhandeling heeft op zich zelve beschouwd haare Waarde; maar zy is ongeschikt voor het eigenlyk en byzonder doel der Maatschappye, en voed dus geene hoop op den Eerprys: wy, daar Beoordeclaars zynde, zouden u dezelve niet toekennen.’ - De Schryver stemde, by eene nadere herleezing, volkomen met zyne Vrienden in: ondanks deezer Vrienden en zyne eigene afkeuring, leverde hy het vervaardigde stuk in. 't Kon hem dus niet uit de gissing gaan, dat het onvoldoende bevonden en onbekroond gelaaten werd; hy deel-

[p. 137]

de hier in 't lot van alle Zenderen op dit Vraagstuk, 't welk wederom uitgeschreeven is, en waarschynlyk niet naar 't oogmerk der Vraageren zal beantwoord worden: waarom veelen het herhaald voorstellen, zo wel als de eerste uitschryving, wraakten.

Nuttig te zyn, was 's Schryvers eerste en voornaamste doel, en, gelyk hy betuigt, de Eerprys een bykomende aanspooring: dit laatste hem mislukt zynde, bleef hem het eerste over, weshalven hy besloot deeze Verhandeling, woordelyk zo als hy dezelve hadt ingeleverd, in 't licht te zenden. - Wy erkennen, met 's Opstellers Vrienden, dat deeze Verhandeling, op zich zelve beschouwd, haare waarde hebbe; en kunnen ook wel berusten in het niet toewyzen van den Eerprys, al ware het enkel om den styl, die zeker niet genoeg op den Volkstoon gestemd is; hoewel dezelve niet te hoog klimme voor eene Verhandeling over dit Onderwerp, wanneer ze niet voor den Gemeenen Man alleen, of hoofdzaaklyk, moest dienen. Het bezwaarlyke om gemeenzaam, en niet laag, te schryven, is weinigen gegeeven.

Wat de zaak zelve betreft, heeft de ongenoemde Opsteller zich, onzes inziens, wel gekweeten. ‘Wy moeten,’ zegt hy, in zyn Onderwerp, na eene zeer gepaste Inleiding, doch die breedvoerig genoeg is, ‘wy moeten (overeenkomstig met de gemelde nadere aanduiding,) al het Dogmatische van den Godsdienst ter zyde stellen, en ons enkel by deszelfs oefenend gedeelte bepaalen; dat is, wy moeten den invloed van deszelfs eerste, algemeen erkende, waarheden en voorschriften, op ons zedelyk gedrag, naarspooren, en onderzoeken, welke pligten, in onderscheiden betrekkingen, het Christendom oplegt of aandringt. - Derhalven, eer wy voortgaan, is het noodzaaklyk een algemeen denkbeeld van het weezen en het doel des Christlyken Godsdienst te vormen, hy tog, die naar dezelve handelt, zal in waarheid een Christen zyn. De Christlyke Godsdienst strekt, om God, zo als hy waarlyk is, in zyne eigenschappen en werkingen, te leeren kennen, en op de regte wyze te dienen; Hy leert ons, ten anderen, ons zelven te beschouwen, onze pligten en gebreken te zien; leidt ons tot zedelyke verbetering; toont ons de middelen die wy tot ons tydelyk en eeuwig welzyn moeten aanwenden; Hy doet ons eindelyk onze Medestervelingen als onze Broederen beschouwen; wyst ons de pligten, die wy hun verschuldigd zyn, en zegt

[p. 138]

ons dat wy tot hun geluk, zo veel wy kunnen, moeten bydraagen. Het doel van den Godsdienst is dus Gods verheerlyking, orde en geluk, onder de Menschen. In het aanneemen nu der Waarheden, in het volgen der Voorschristen des Christlyken Godsdiensts, bestaat het weezen van het Christendom.’

Dit toont de Schryver, door eene ontvouwing der Pligten omtrent God, omtrent onze Medemenschen, en omtrent ons zelven, die op eene geleidlyke wyze en met nadruk voordraagen worden, en overvloeijen van schoone aanmerkingen, welke het verlicht Verstand en het wel geplaatste Hart des Schryvers kenmerken.

In 't Slot maakt hy geene ongepaste bedenking, over den weinigen invloed, welke deeze duidelyk voorgeschreevene Pligten op de Belyders van het Christendom hebben, en stelt hy zich de vraag voor: ‘Welk zou het beste middel kunnen zyn, om die nutte Leden der Maatschappy, die tot de minderen of geringsten burgerstand behooren, het waare weezen van het Christendom, dat zy belyden, het zy tot welk eene Gezinte behoorende, in de uitoefening daar van te leeren kennen, hun de beminnelykheid en het belang daar van te doen zien, op dat zy zich daar naar in hunne handelingen regelden?’

Twee korte aanmerkingen deelt hy hier over mede: ‘Voor eerst. De Godsdienst wordt door onderwyzers, die daar toe aangesteld zyn, in de schoolen, of in 't byzonder, aan minvermogenden geleerd; maar geschiedt dit, in welke Gezinte het ook zy, doch in die, welke de Hervormde Leer toegedaan is, op de beste wyze, om dit doel te bereiken? Die Leermeesters, dit gelooven wy gaarne, zyn, voor het grootste gedeelte, zeer ervaaren in het stellige der Godgeleerdheid; maar wy moeten tevens, uit ondervinding en voorbeelden, bekennen, dat zy doorgaands eene zeer geringe kennis hebben van het oppervlakkige, zelfs der Wysbegeerte, der Redenkunde, der Zedekunde, en (het welk egter een onmisbaar vereischte is voor hem, die anderen hunne pligten wil leeren,) nog minder van het menschlyk hart. Zy blyven, daar door, in hunne lessen, meestal hangen aan het stellige, aan het bewyzende, dat zy, daarenboven, dikwerf boven de bevatting hunner meestal jonge Leerlingen voordraagen; zy besluiten, de Godgeleerde Waarheden in een Systema, dat van buiten gekend moet worden; en zy vergeeten meestal, by de uitoefening van den Godsdienst, by deszelfs invloed op

[p. 139]

ons gedrag, stil te staan. - Zoude het dus niet noodzaaklyk zyn, die oude leerwyze, in dat opzigt, te hervormen, met omzigtigheid zodanige Onderwyzers te kiezen, die uitgebreider kundigheden bezitten en hun aanpryzen, hunne onderwyzing zodanig in te richten, dat zy, en de Godgeleerdheid, naar de bevatting hunner Leerlingen, voordraagen, en tevens de Christlyke Zedekunde deeden kennen?

Ten tweeden: 'Er zyn veelen, die het euvel opneemen, wanneer een Leeraar van den Kansel te Zedekundig preekt, en dit beschouwen als een inbreuk op de regtzinnigheid. De uitersten zeker moeten vermyd worden. - Ik ben 'er verre af, van eene wel doorwrogte Godgeleerde Leerreden af te keuren, het voegt ons kundig te zyn in het stellige van onzen Godsdienst, in het uitleggen van duistere plaatzen, in het bewyzen der Waarheden, en in het bestryden der Tegenwerpingen, welke aan onze leerstellingen gemaakt worden; - maar voegt het ons minder, kundig te zyn in de voorschriften, in de uitoesening, der Christlyke Zedekunde? Ware het dus niet noodig, dat men het oud vooroordeel trachtte te verwinnen, en onze Leeraaren de vryheid liet, van, naar den aart hunner stoffen, hunne Leerredenen zodanig in te rigten, dat derzelver eene gedeelte kort, en duidelyk, het Dogmatische, enz. verhandelde; terwyl het ander gedeelte geschikt wierd, om de Christelyke Zedekunde voor te draagen, en aan te dringen, om ons onze pligten in het burgerlyk leeven voor te stellen, en door schetzen en voorbeelden te verhelderen, welke, schoon uit het gemeene leeven genomen, egter altyd voorgedraagen moesten worden, op eene wyze den Kansel, en de agtbaarheid van den Godsdienst, waardig?’