|
| |
| |
| |
Brieven over Italien, voornaamelyk den tegenwoordigen staat der Geneeskunde, en Natuurkunde betreffende. Aan den Hooggel. Heere E. Sandifort, door W.X. Jansen, M.D. te Dusseldorp, enz. enz. Te Leyden by S. en J. Luchtmans, en A. en J. Honkoop, 1790. In gr. 8vo, 314 bladz.
De Leydsche Hoogleeraar sandifort, aan welke deeze Brieven door den Anteur, geduurende zyne reizen, gezonden waren, geeft in het Voorbericht een nader verslag zo wel van den geleerden Schryver, alsmede van zyne vooraf door een gedeelte van Duitschland gedaane reize, en belooft teffens, in een tweede Stuk, de nog overige Brieven de Stad Romen, Tivoli, Frescati, Siena, Florence, Pisa, Livorno, Genua en Milaan betreffende, te zullen uitgeeven.
Dit Stuk behelst een Bundel van negentien Brieven van deezen inhoud, de 1ste dient tot eene Inleiding; de 2de betreft de reize van Weenen tot Trieste, en vandaar naar Venetien; de 3de handelt over Venetien; de 4de, de reize van daar op Padoa, en aanmerkingen omtrent die Stad; de 5de, reize van Padoa over Ferrara op Modena; de 6de handelt over die Stad; de 7de over Bologna; de 8ste over het aldaar zynde Institut, de Kruidtuinen en Hospitaalen; de 9de, reize vandaar op Loretto; de 10de op Rome; de 11de, de reize vandaar tot Fondi, en kort bericht wegens de Pomptinische Moerassen; de 12de vandaar over Capua en Caserta tot Napels; de 13de over de Lugtsgesteldheid en de ligging dier Stad; de 14de over derzelver Academie en Geleerden; de 15de, de Hospitaalen en Ziekten van Napels; de 16de handelt over het Character, de manier van Leeven, Venusziekte, Levensmiddelen, enz. aldaar; de 17de over de merkwaardigheden van Portici, Herculanum, en reize naar Pompeja en den Vesuvius; de 18de over Posilippo, Lago Agnano, Grotta del Cane, en de 19de over Solfatara, Pozzuolo, Baja, Cuma, enz. Om onze Leezers een Staaltje der schryfwyze van onzen Auteur mede te deelen, hebben wy een gedeelte van den 4den Brief daartoe gekoozen, alhoewel de overigen niet
minder leezenswaardig zyn.
Na eene cierlyke beschryving der schoone Streeken op de reize van Venetien tot Padoa gegeeven te hebben,
| |
| |
gaat de Auteur over tot het beschryven der Academie aldaar.
‘De Academie van Padoa was wel eer eene der voornaamste in geheel Europa, en in vroegere dagen kon men op dezelve achttienduizend Studenten tellen; maar hoe zeer is thans dat getal verminderd, daar men 'er tegenwoordig niet boven de vyfhonderd vindt. Zy overtreft in oudheid de meeste Academien, daar zy reeds in den Jaare 1222 in stand was. Zy is niet alleen vermaard wegens haare oudheid; maar ook door beroemde geleerden streefde Padoa andere Academien te boven: ik behoeve u slechts deeze te herinneren, welke in onze Weetenschap de Hooge School van Padoa eenen grooten luister hebben bygezet, als: a. vesalius, fabricius ab aqua pendente, sanct. sanctorius, joh. veslingius, hier. mercurialis, bern. ramazzini, jul. pontedera, antoni valisnerius, en de groote morgagni, allen Professoren in Padoa; en het ontbreekt daar thans nog aan geen geleerde Mannen, die met roem de Geneeskunde oefenen en leeren. - Zeer gaarne had ik den beroemden caldani, met wien gy zederd jaaren briefwisseling houdt, en wiens Institutiones Physiologicae en Pathologicae, door u zyn in het licht gegeeven, leeren kennen, doch deeze Hooggeleerde opvolger van den grooten morgagni was naar het Landgoed van den Graave coloredo vertrokken, zelfs moesten wy ons getroosten, dat wy zyne verzameling van Waschpraeparaten, welke zeer gepreezen worden, niet zien konden. De Graaf marcus carburi is Professor der Chemie; hy is een Griek van geboorte, en heeft voor rekening van de Republiecq de Bergworken in Sachsen, op den Hartz en in Zweeden bezogt: men liet hem ter eere, in 't Jaar 1772, een Monument oprichten. Hy toonde ons zelve het Theatrum
en Laboratorium voor de Scheikunde, welke nog maar zedert weinige Jaaren zyn opgericht. Het Laboratorium is zeer goed ingericht, en met alle, tot de experimenten nodige, Ovens en Instrumenten rykelyk voorzien. Het Theatrum Chemicum is rondöm met Kassen omgeeven, waarin de, tot de Chemie nodige, Praeparaten en Naturalien, bewaard worden; deeze maaken wel geen volkomen Naturalien-Kabinet uit, maar zyn echter voldoende voor het geene waar toe zy dienen moeten. - Zo ik afneemen kon, is de Liefheb- | |
| |
bery van den Heer carburi voornaamelyk voor de Chemie van het Mineraale Ryk. Het geene my niet behaagt, is, dat het Laboratorium en het Auditorium van elkander gescheiden zyn, het welk by het leeren van de Chemie, byzonder voor de Toehoorderen veel zwaarigheid moet veroorzaaken, terwyl het ongelyk veel nuttiger en ligter te begrypen is, als in deeze Weetenschap de Theorie met de Handgreepen verbonden wordt, zo als in Leyden, Weenen en elders geschiedt.
De Professor der Botanie is joh. marsili, die op zyne reizen door Frankryk en Engeland, in deeze Weetenschap, veele kundigheid verzameld heeft, en door zyne Verhandeling, de fungo Carrariensi, bekend is, deeze heeft by den ingang des Tuins zyne Wooning. - De Kruidtuin is rond, en omringd met een' aanzienelyken muur, die door Pylaaren vercierd is, waarop de Borstbeelden van salomon, dioscorides, fabius columna, prosper alpinus en pontedera, zich bevinden: de Rabatten zyn zeer fraai verdeeld in allerhande Figuuren; de twee Laanen die den Tuin kruiswyze verdeelen, eindigen aan de vier deuren. Over het geheel is de Tuin waardig bezichtigd te worden. Hy is van Vreemde en Inlandsche Planten reedlyk wel voorzien, en heeft in het midden een zeer aanzienelyke Fontein, met een Bassin of Kom, dienstig tot het onderhoud der Waterplanten. Men vindt ook nog op andere plaatzen des Tuins water, 't welk deels tot onderhoud der Planten deels tot cieraad dient. Broeibakken en Dryfhuizen zyn, zo veel als nodig is, hier aan te treffen: daarby heeft men eene zeer goede uitvinding bedacht, om naamelyk de Planten, welke den Winter niet verduuren kunnen, niet te verplaatzen; men maakt over dezelve een soort van Dak uit Planken bestaande, met openingen, die men sluiten kan, 't welk op paalen rust, omtrent zes voeten hoog. Aan de eene zyde des Tuins is een kleen Boschje van Boomen en Heestergewassen, dit is voornaamelyk merkwaardig, om dat men daarin verscheide Boomen vindt, die men zeldzaam tot zodanig een hoogte in de Kruid-tuinen zal aantreffen. De Heer marsili volgt in zyne voorleezingen het Systhema van linneus, naar het welke de Tuin ook eenigzints geschikt is.
Men heeft ook in Padoa voor weinige Jaaren een Oeconomischen Tuin aangelegd, dienende om de Oeconomische Planten en Boomen in menigte aan te kweeken, om
| |
| |
met dezelven proeven, ten nutte van den Akkerbouw, Oeconomie en Verwkonst, in het werk te stellen. - De Opzichter van deezen Tuin is Professor arduino, die door verscheidene zyner Werken bekend is. De Agriculture en Metallurgie zyn Weetenschappen, waarop de Venetiaanen zich thans met veel yver toeleggen, waarom zich ook in Venetien een Magistrato d'Agricoltura en Magistrato delle Minere bevindt, waarby de broeder van den genoemden Professor j. arduino, die sopraintendente d'Agricoltura is, het meeste verricht.
De Professor der Meteorologie en Astronomie toaldo heeft een voortreffelyk Werk, onder den Titel, La Meteorologia applicata all' agricoltura, uitgegeeven. Het Observatorium, waarop hy zyne Observatien doet, is geheel van Steen gebouwd, en in de beste omstandigheid.’
Nu gaat de Auteur over tot de beschryving van het Academie-gebouw, met de daartoe behoorende byzonderheden, doch waarin wy hem niet volgen kunnen: het opgegeevene zal, zo wy vertrouwen, genoegzaam zyn om de leeslust onzer Geneeskundige Broederen op te wekken, en wy durven Liefhebbers der Natuurlyke Historie, der Oudheden, en zelf in het algemeen van juiste Reisbeschryvingen, gerustelyk verzekeren, dat ook voor hun overvloedige gelegenheid gegeeven wordt, om hunne weetlust stof tot een aangenaam onderhoud te verschaffen: met verlangen zien wy deswegen het volgende Stuk te gemoet. |
|
Auteursrechtvrij