Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

[p. 518]

Algemeen denkbeeld van Siberie, en deszelfs inwoonderen. Door den Heer Patrin, Lid van veele Academien.

(Journal de Physique.)

De begeerte om het Noordlykste Gedeelte van Asie, 't welk den naam van Siberie draagt, te leeren kennen, en, van daar, in myn Vaderland, nuttige kundigheden en belangryke voortbrengzelen, over te voeren, heeft my, acht jaaren lang, de ongemakken doen doorstaan, om in deeze Gewesten, zo naby de Noordpool, de Natuur te beschouwen.

Die uitgestrekte Landstreek, zo weinig bekend, in onze gelukkiger Lugtstreeke, biedt, in het Plantenryk en in dat der Delfstoffen, de zeldzaamste stukken aan; deeze waren de voorwerpen myner naspeuringe; en ik heb het geluk gehad, om Verzamelingen uit die twee Ryken der Natuure over te brengen, dierbaar, om de leerzaame gevolgen, welke zy ons aan de hand geeven. Deeze zyn de eigenlyk bekwaame stoffen om onze kundigheden in de Natuurlyke Historie uit te breiden; doch ik zal thans in geen verslag hiervan treeden; maar myne poogingen infpannen, om een Algemeen Denkbeeld op te leveren, van het Land en deszelfs Inwoonderen.

Siberie, 't welk aan het Russische Ryk onderhoorig is, wordt daarvan afgescheiden door de groote Bergketen Oural^(*), die zich van het Noorden tot het Zuiden uitstrekt, ter langte van omtrent vyfhonderd mylen. De Russen noemen dezelve zeer eigenaartig, den Gordel der Aarde: deeze maakt de Natuurlyke Grensscheiding uit tusschen Europa en Asie.

Ten Zuiden wordt Siberie in de langte bepaald door een verbaazenden hoop Bergen, welke zich van het Westen

(*) Ik heb de Eigennaamen geschreeven, gelyk men dezelve uitspreekt. De meesten, die over de Noordsche Gewesten schryven, bedienen zich doorgaans van de Duitsche schryfwyze, die, op onze (Fransche) wyze uitgesprooken, de Naamen gedrogtlyk misvormt. 't Ware te wenschen, dat men, om de Eigennaamen uit te drukken, zich bediende van Russische Letteren, welker uitspraak onveranderlyk is; zy drukken in alle Taalen denzelfden klank uit, even als de Arabische Cyferletters dezelfde getaalen.

[p. 519]

tot het Oosten uitstrekt tot de grenzen van China, onder den naam van Altaï, van Tiann, enz.

Aan de Noord- en Oostzyde heeft Siberie geene andere Grenzen dan de Yszee, en de Straat die 't zelve van America afscheidt.

Dit groot Land word van het Zuiden tot het Noorden doorsneeden van verscheiden der grootste Rivieren des Aardbodems, als de Irtiche, de Ob, de Yenissei, de Angara en de Lena, die een weg van tusschen de zes en zeven honderd mylen, ja meer, afloopen.

Men kan het Noordlyk gedeelte van Asie, 't zelve van het Westen tot het Oosten doorgaande, in vier Deelen onderscheiden.

Het I. Van het Gebergte Oural tot de Rivier Yenissei, is eene ruimte van omtrent zes honderd mylen, welke niets anders den oogen biedt, dan onmeetbaare Vlakten, nu eens bedekt met moerassige en ondoorganglyke Bosschen, dan eens met Woestynen, welker grond bezwangerd is met een Zout, niet gelyk staande met het Natron der Woestynen in Africa, maar een Zout van Glauber, 't welk veel aardagtige deelen in zich bevat.

De Streeken, omtrent de Rivieren, zyn alleen bekwaam om bebouwd te worden. In dit gedeelte vindt men Tobolsk, de Hoofdslad van West Siberie, Tomsk, en eenige andere min aanmerkenswaardige Steden.

Het II. Van de Rivier Yenissei tot het groote Meir Baïkal, is eene ruimte van omtrent drie honderd mylen. Hier heeft het Land meer verscheidenheid, en wordt doorsneeden door Heuvelen, die van de groote Bergketen in 't Zuiden afkomen. Aldaar begint men Voortbrengzels, in Europa vreemd, aan te treffen. In dit gedeelte ligt Irkoutsk, de Hoofdstad van Oost-Siberie, op een kleinen afstand van het Meir Baïkal, 't welk den naam van Zee draagt, en denzelven verdient van wegen de uitgestrektheid; hebbende eene langte van honderd en twintig, en eene gemiddelde breedte van vyf en twintig, mylen.

Het III Oostlykste Landschap is over het Meir Baïkal gelegen, en draagt den naam van Daourie, het Land is geheel Bergagtig, en vertoont hier en daar eene menigte Heuvelen van ontbonden Lava, welker holligheden gevuld zyn met Calcedoni-steenen. De Vulcaanen, die dezelve gevormd hebben, zyn van eene zo hooge oudheid, dat geene spooren der Vuurbraakende monden zich meer opdoen.

't Is waar, ik heb 'er eenige gezien die zich duidelyk dee-

[p. 520]

den kennen; doch zy waren van weinig aanbelang, en kwamen my voor, veel te nieuw te weezen, om geen veel laater bestaan gehad te hebben dan de Vulcaanen, die dit gedeelte onzes Aardkloots het onderstboven keerden^(*).

Het Russisch Daourie haalt omtrent vyf honderd mylen, en strekt zich Noordwaards uit tot de Golf van Kamtschatka, en ten Zuiden, tot het zamenvloeien van de Argreenn en de Chilca, die te zamen de groote Rivier Amour vormen; het overige staat onder de Heerschappy der Chineesen.

Het IV, eindelyk, heet, Kamtschatka. Dat lange Schier-Eiland, 't welk na Amerika heen strekt, en het Oostlykste gedeelte van het oude Vaste Land uitmaakt, is een bergagtige onvrugtbaare Landstreek; men ziet hier nog eenige brandende Vuurbergen; en vindt 'er de schoonste Zeehaven, welke misschien op de geheele Wereld is: ongelukkig, dat de Natuur, die zich niet bemoeit met de Staatkundige belangen der Volken, dezelve zo verre van de Handeldryvende Volken verwyderd heeft!

De Inwoonders van deeze Landschappen zo treurig als wyduitgestrekt, en waar de Koude, tusschen de acht en negen Maanden van het Jaar, heerscht, zyn niet talryk; in eene uitgestrektheid van vyftien honderd Mylen lang, en zes honderd breed, telt men naauwlyks twaalf honderd duizend Zielen. - Uit Russen, en verscheide Horden van Tartaren^(†), bestaat die Bevolking.

Wat de Russen betreft, ik merkte terstond op, als eene optekenenswaardige byzonderheid, de in 't oogloopende éénpaarigheid, welke zich opdoet, tusschen alle de Inwoonders van het wyduitgebreide Russische Gebied: in het diepst van Siberie zou men, alleen op de Menschen lettende, gelooven, zich nog omstreeks Moscow te bevinden; dezelfde zeden, dezeltde taal, dezelfde kleeding, de huizen zelfs, zyn gebouwd en verdeeld naar 't zelfde plan; de nesten der Zwaluwen gelyken niet naauwkeuriger op elkander.

Wat is de oorzaak van dit verschynzel? Het schynt te ontstaan uit den invloed van een volstrekt oppermagtig Staatsbestuur, 't welk allen nayver en vlytbetoon uitbluscht,

(*) Deeze Vulcaanen hebben haar geweld voornaamlyk geoefend in de Bergketen, die van het Oosten na het Westen loopt, en waar langs de Rivier Ouda stroomt Men gaat over veel Lava, die van deeze Bergen na de Rivieren loopt.

(†) In de benaaming van Tartaren heb ik my naar het algemeen gebruik geschikt, schoon de eigenlyke naam Tatar is.

[p. 521]

den Mensch tot het enkel Instinct der Natuure te rug brengt, en een naavolger doet worden. - 't Is waar, de Siberiër zou ons veelligt voorkomen als minder slaaf, dan de Inwoonder van Russisch Europa; maar de Bedienaars van het volstrekt Oppergezag zyn dikwyls voor hun verschriklyker dan de Meester zelve. - Onder een vry Staatsbestuur zou de Rus zich in het Burgerlyke kunnen doen uitmunten, gelyk hy uitsteekt in Krygszaaken; met verstand bedeeld, werkzaam, oplettend, en bovenal vervuld met den geest van berekeningen te maaken, zou hy in alles slaagen; veroordeeld om niets te weeten, bepaalt zich de beoefening zyner verstandlyke vermogens, om uit te munten in het Schaakspel.

De natuurlyke gesteldheid der Russen is wel bekend; zy zyn het sterkste en moedigste Volk des Aardbodems. - De Russische Vrouwen hebben zeldzaam het voordeel van eene schoone gestalte, maar het schoonste gelaad en handen; haar taal, de toon van haare stem, haar geheele voorkomen, hebben eene zo verleidende zagtheid, iets zo aantokkelends wellustigs, dat weinige Mannen by haar onverschillig kunnen blyven; voor de Russen is het onmogelyk. Gebooren in de krimpendste Koude, heeft de Natuur hun eene vuurige geaartheid geschonken. De Electrike Vloeistoffen, zo veelvuldig by de Poolen, brengt by hun dezelfde uitwerking te wege, als de warmte der Zonnestraalen, by de Bewoonders van Zuidlyker Gewesten.

De Russische Vrouwen, wier Opvoeding doorgaans een weinig gestreng is, en die allen de neiging haarer Sexe voor den opschik hebben, weeten zich van de voordeelen, door de Natuur haar geschonken, te bedienen; naauwlyks der kindschheid ontwassen, bedienen zy zich van den prys haarer aanvalligheden, om voldoening te verzorgen aan haare grootsheid. Men zou zich verbaazen wegens den overdaad in haare kleeding, zelfs by de laagste rangen, indien men geen vermoeden hadt van de middelen, welke zy te werk stellen, om deeze te bekomen.

Alle haare kleederen zyn van Zyde of Katoen, van de schitterendste stoffen, niet van Wolle of Linnen, schoon Rusland van beide overvloed hebbe. Waarom geeven dan de Russische Vrouwen de voorkeuze aan die vreemde stoffen, terwyl zy, de voortbrengzels haars Lands gebruikende, groote sommen zouden bespaaren, den rykdom des Lands verdubbelen, door de handwerken aan den gang te houden? De rede van die onverschilligheid is zeer eenvou-

[p. 522]

dig; het raakt de Russische Vrouwen weinig, of haar Land arm dan ryk, bloeiend of kwynend is; zy zyn verslaafden, en verslaafden hebben geen Vaderland. - Maar by een vry Volk, by het vryste Volk. 't welk de Aardbodem draagt, hebben wy de streelende voldoening, dat onze Medeburgeressen, by haare beminnelyke hoedanigheden, eene Vaderlandliefde voegen, die haar eene nieuwe bevalligheid byzet, en beweegt, om van haare Kleeding en Huiscieraaden het vreemde uit te monsteren, en aan 't belang des Vaderlands de oogenbliklyke voldoening van zinnelykheid op te offeren!

't Geen ik van de Russen in 't algemeen gezegd heb, is toepasselyk op de Inwoonders van Siberie; ik maak eene kleine uitzondering ten voordeele der zodanigen, die op plaatzen, eenigzins van de gewoone wegen verwyderd, woonen; daar heb ik te meermaalen Huisgezinnen aangetroffen, die my het tafereel van de onschuldige Gouden Eeuw voor den geest bragten. De Mensch, die zich volgens de Natuur schikt, is altoos goed; en hy wordt te meer bedorven, naar gelange de Maatschappy, in welke hy leest, talryker is.

Gelyk liefde tot de waarheid my gedrongen heeft het Character der Russen niet voordeelig af te maalen, zo ben ik aan de billykheid en erkentenis verschuldigd te verklaaren, dat ik, staande myn langduurig verblyf onder hun, alle reden heb, om hun gedrag mywaards te pryzen. Met één woord, zy beminnen de Franschen; en hoe zou ik hun dan niet beminnen? - 'Er is geen Volk, 't welk liever, en teffens volkomener, onze Zeden aanneemt, dan de Russen, schoon ze met ons de meeste overeenkomst niet schynen te hebben; allen, die zich in de gelegenheid bevonden om de Russen te leeren kennen, stemmen hierin overeen. Zy spreeken het Fransch, en alle vreemde taalen, met eene verwonderenswaardige gemaklykheid. De hunne, die men zich veelligt verbeelden zou, zo ruw te weezen, als hunne Lugtstreek, is, integendeel, zagt, buigzaam, en een der schoonste onder de Menschen. De verkleinwoordjes, waarvan de Russische Taal overvloeit, zetten aan dezelve eene ongelooflyk groote bevalligheid by in den mond der Dames. De Russische Taal heeft veel overeenkomst, in zeker opzigt, met de Grieksche, en is zo gemaklyk, dat 'er weinige Taalen met minder moeite kunnen geleerd worden.

De Taal der Tartaren is, integendeel, aanstootlyk ruw. Deeze Volken, over Siberie in een groot aantal onder-

[p. 523]

scheide Horden verspreid, en die daar leeven onder de bescherming van Rusland, kunnen in twee hoofdtakken verdeeld worden. De zodanigen, die van de Europische Grenzen tot de Rivier Yenissei woonen, zyn Mahometaanen; zy leggen zich op den Landbouw en den Koophandel toe, eenigen bearbeiden de Mynen, en hebben Smelteryen; hun taal is een spraakbuiging van het Arabisch. - De Tartaren, die men aantreft in het Oostlykst gedeelte van Siberie en geheel Daourie, zyn Afgodendienaars; herwaards en derwaards omzwervende, en onder tenten leevende. Zy spreeken de Mongolsche Taal, die zo hard is als hunne zeden zagt zyn, en zelfs zagter dan die der Mahometaansche Tartaren.

Ik zeg niets van de Tartaren, die buiten de Grenzen der Russische Heerschappy, in de Zuidelyker Gewesten, woonen, als de Kirghissen en Kalmouken: zy worden beschreven als roofzugtig.

De Mahometaansche Tartaren, die in de Russische Steden zich onthouden, hebben 'er afgenommerde wyken, die altoos de bestbebouwdste en aangenaamste zyn. De meesten schynen in ruimen doen te leeven. In veele huizen zag ik de kamers en de slaapplaatzen met tapyten belegd, en met kussens van zyde; men diende de Thee en andere versnaperingen voor, in Zilver, en in Zilver verguld Vaatwerk.

Schoon deeze Mahometaansche Tartaren zelden de beleefdheid hebben om Vreemdelingen in het Vertrek hunner Vrouwen toe te laaten, heb ik 'er eenige zonder sluier gezien, die schoon waren; haare Mannen dienden my tot Tolk, en ik ontdekte uit haare antwoorden, dat zy zo veel juistheid van geest bezaten als bevalligheid van voorkomen.

Staande het verblyf van verscheide maanden te Tomsk, een der voornaamste Steden van Siberie, by een Franschman, de Heer de villeneuve, een agtenswaardigen Grysaart, Colonel in Russischen dienst, zints twintig Jaaren Bevelhebber dier Stad, heb ik gelegenheid gehad om veelen dier Tartaren te leeren kennen, en veeler eerlyk hart zal my altoos eene aangenaame gedagtenis blyven.

(Het Vervolg en Slot by de eerste gelegenheid.)